SKKN Vận dụng phương pháp học thông qua chơi để nâng cao chất lượng học tập môn Khoa học lớp 5 (W+PPT)

I. THÔNG TIN CHUNG VỀ BIỆN PHÁP

1. Tên biện pháp: Vận dụng phương pháp học thông qua chơi để nâng cao chất lượng học tập môn Khoa học lớp 5
2. Lĩnh vực áp dụng biện pháp: Môn Khoa học
3. Phạm vi áp dụng biện pháp: Lớp 5… Trường Tiểu học…
4. Thời gian áp dụng biện pháp: 2022 – 2023
5. Tác giả:…

II. MÔ TẢ BIỆN PHÁP

1. Tình trạng giải pháp đã biết

Trong giai đoạn đổi mới và hội nhập quốc tế hiện nay, nguồn lực con người Việt Nam trở nên có ý nghĩa quan trọng, quyết định sự thành công của công cuộc phát triển đất nước. Giáo dục ngày càng có vai trò và nhiệm vụ quan trọng trong việc xây dựng thế hệ người Việt Nam mới, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội. Song song với nội dung chương trình là mục tiêu giáo dục mà luật giáo dục đã xác định: Giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, tri thức, thể chất thẩm mỹ và các kĩ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân, chuẩn bị cơ sở cho học sinh tiếp tục học lên. Để đạt được mục tiêu trên, bản thân tôi nhận thấy tầm quan trọng ở tất cả các môn học được dạy ở trường Tiểu học, trong đó có môn khoa học. Môn khoa học góp phần không nhỏ vào việc hình thành và phát triển toàn diện học sinh.

Môn khoa học được xây dựng trên cơ sở tiếp nối những kiến thức về tự nhiên và xã hội của môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1,2,3. Nội dung chương trình được cấu trúc đồng tâm, mở rộng và nâng cao theo các chủ đề: Con người và sức khỏe; Vật chất và năng lượng; Thực vật và động vật. Riêng lớp 5 có thêm chủ đề Môi trường và Tài nguyên thiên nhiên nhằm giúp học sinh hệ thống hóa lại những kiến thức các em đã được học về tự nhiên, xã hội và con người. 

Trong phương pháp giảng dạy tích cực, trò chơi học tập là một trong số những biện pháp tối ưu. Trò chơi học tập giúp học sinh tiếp thu và củng cố kiến thức một cách thú vị và hiệu quả. Bên cạnh đó, trò chơi học tập cung cấp cơ hội để học sinh tiểu học phát triển các kỹ năng mềm cần thiết cho bản thân, thúc đẩy động lực chủ động học tập suy luận, tư duy logic và sáng tạo. 

Thực tế giảng dạy, qua dự giờ thăm lớp đồng nghiệp, cũng như kinh nghiệm giảng dạy lớp 5 lâu năm, tôi thấy việc dạy và học môn khoa học chưa được chú trọng, việc chuẩn bị cho tiết học chưa được chu đáo. Vì vậy không tạo được hứng thú học tập của học sinh. Đa số học sinh nắm nội dung bài học một cách sơ sài nên không khắc sâu được phần kiến thức cần lĩnh hội, nhanh quên các nội dung cần ghi nhớ. Việc vận dụng những kiến thức khoa học đã được học vào thực tế còn hạn chế. Học sinh chưa phát huy được tính tích cực trong giờ học, chưa chịu tìm tòi để phát hiện ra kiến thức. 

Trong các tiết học trên lớp tôi thấy học sinh chưa có ý thức học tập, chưa tự giác trong quá trình hợp tác, trao đổi với bạn bè, với thầy cô giáo, chưa tự giác trong học tập. Nhiều em chưa nhận thức đúng vai trò của môn khoa học, xem môn học như môn phụ. Học sinh chưa ý thức được nhiệm vụ của mình, chưa chịu khó, chưa tích cực tư duy, tìm tòi cho mình những phương pháp học đúng để biến tri thức của thầy cô thành tri thức của riêng mình. Các em học tập một cách thụ động, không hứng thú trong giờ học. Vì vậy kết quả chưa cao.

Để có cái nhìn khách quan nhất, tôi đã tiến hành khảo sát năng lực học môn Khoa học của 42 học sinh lớp 5… :

Bảng khảo sát năng lực học môn Khoa học lớp 5… trước khi áp dụng biện pháp

Từ thực trạng trên và qua kinh nghiệm dạy học lớp 5 lâu năm, tôi đã tìm tòi, nghiên cứu và đưa ra giải pháp “Vận dụng phương pháp học thông qua chơi để nâng cao chất lượng học tập môn Khoa học lớp 5” giúp học sinh nâng cao chất lượng môn khoa học và phát huy tích cực chủ động, sáng tạo trong các giờ học.

2. Nội dung biện pháp

Vui chơi là một hoạt động không thể thiếu được của con người ở mọi lứa tuổi, đặc biệt ở lứa tuổi tiểu học. Bởi lẽ, nó phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của lứa tuổi này. Trò chơi không chỉ là một “công cụ” dạy học mà nó còn là con đường sáng tạo xuyên suốt quá trình học tập của học sinh. Phương pháp tổ chức trò chơi không chỉ là sự đánh giá trong quá trình dạy và học của thầy và trò mà nó còn tạo cảm giác thoải mái, tự tin, sự sáng tạo, nhanh trí, óc tư duy, tưởng tượng của học sinh. Thông qua trò chơi, học sinh được tập luyện, làm việc cá nhân, làm việc theo đơn vị tập thể theo sự phân công với tinh thần hợp tác. Đây là một trong những phương pháp dạy học có hiệu quả nhằm khuyến khích sự tò mò khoa học, thói quen đặt câu hỏi, tìm câu giải thích khi các em được tiếp cận với thực tế, qua đó các em dễ dàng ghi nhớ nội dung bài học. 

* Vai trò của trò chơi học tập:  

+ Làm thay đổi hình thức học tập.

+ Làm không khí trong lớp học được thoải mái, dễ chịu hơn.

+ Làm quá trình học tập trở thành một hình thức vui chơi hấp dẫn. 

+ Học sinh thấy vui, nhanh nhẹn, cởi mở hơn. 

+ Học sinh tiếp thu bài tự giác, tích cực hơn. 

* Các yêu cầu của trò chơi học tập:  

+ Trò chơi phải thú vị để học sinh thích được tham gia.

+ Trò chơi phải thu hút được đa số (hay tất cả) học sinh tham gia.

+ Trò chơi phải đơn giản, dễ thực hiện.

+ Trò chơi không được tốn nhiều thời gian, sức lực để không ảnh hưởng đến các hoạt động tiếp theo của tiết học hoặc ảnh hưởng đến tiết học khác.

+ Trò chơi phải có mục đích học tập, không đơn thuần là trò chơi giải trí.

* Cách tổ chức một trò chơi học tập:

+ Giáo viên giới thiệu tên trò chơi, hướng dẫn cách chơi, thời gian chơi và phổ biến luật chơi.

+ Tổ chức cho học sinh chơi thử (nếu cần thiết).

+ Học sinh tiến hành chơi thật.

+ Nhận xét kết quả của trò chơi (có thể tuyên dương người thắng cuộc, động viên người thua cuộc), nhận xét thái độ của người tham dự và rút kinh nghiệm.

+ Kết thúc: Giáo viên yêu cầu học sinh nêu những gì các em đã học được qua trò chơi hoặc giáo viên tổng kết lại những gì cần học qua trò chơi này.

Môn khoa học lớp 5 có rất nhiều tiết học cần sử dụng đến phương pháp Trò chơi học tập. Trò chơi học tập trong môn khoa học lớp 5 được vận dụng với mục đích: chơi để khám phá, hình thành kiến thức mới và chơi để củng cố, hệ thống hoá kiến thức đã học. Ví dụ:

* Trò chơi để hình thành kiến thức mới:

+ Bài 1 (Trang 4): Trò chơi “Bé là con ai?”- Học sinh nhận ra mỗi trẻ em đều do bố, mẹ  sinh ra và có đặc điểm giống với bố, mẹ mình.

+ Bài 2-3 (Trang 6): Trò chơi “Ai nhanh, ai đúng?”- Học sinh  phân biệt được các đặc điểm về mặt sinh học và xã hội giữa nam và nữ.

+ Bài 9,10 (Trang 20): Trò chơi “Chiếc ghế nguy hiểm” – Học sinh nhận ra: nhiều khi biết chắc hành vi nào đó sẽ gây nguy hiểm cho bản thân hoặc người khác mà có người vẫn làm. Từ đó, học sinh có ý thức tránh xa nguy hiểm.

+ Bài 36 (Trang 74): Trò chơi “Tách các chất ra khỏi hỗn hợp” – Học sinh biết được các phương pháp tách riêng các chất trong một số hỗn hợp. 

+ Bài 38,39 (Trang 78): Trò chơi “Bức thư bí mật”- Học sinh biết vai trò của nhiệt trong biến đổi hoá học. 

+ Bài 57 (Trang 116): Trò chơi “Bắt chước tiếng kêu”- Học sinh biết được đặc điểm sinh sản của ếch…

* Trò chơi để củng cố, hệ thống hoá kiến thức:

+ Bài 7 (Trang 16): Trò chơi “ Ai? Họ đang ở giai đoạn nào của cuộc đời? ” – Củng cố cho học sinh những hiểu biết về tuổi vị thành niên, tuổi trưởng thành, tuổi già; Học sinh xác định được bản thân đang ở vào giai đoạn nào của cuộc đời. 

+ Bài 11 (Trang 24): Trò chơi “Ai nhanh, ai đúng?”- Củng cố về giá trị dinh dưỡng của thuốc và cách sử dụng thuốc an toàn. 

+ Bài 33 – 34 (trang 68): Trò chơi “Đoán chữ” – Củng cố kiến thức về chủ đề:Con người và sức khỏe. 

+ Bài 52 (trang 106): Trò chơi “Ghép chữ vào hình” – Củng cố về sự thụ phấn, thụ tinh của thực vật có hoa. 

+ Bài 60 (trang 122): Trò chơi “Hươu mẹ dạy hươu con tập chạy?” – Củng cố kiến thức về tập tính dạy con của một số loài thú.

+ Tiết 69 (trang 142): Trò chơi “Đoán chữ?” – Củng cố kiến thức có liên quan đến sự ô nhiễm môi trường…

* Ví dụ 1: Bài 9 – 10: THỰC HÀNH: NÓI “KHÔNG!” ĐỐI VỚI CÁC CHẤT GÂY NGHIỆN – Trang 20 SGK Khoa học 5

1. Trò chơi: “Chiếc ghế nguy hiểm”

+ Mục tiêu: Học sinh nhận ra: nhiều khi biết chắc hành vi nào đó sẽ gây nguy hiểm cho bản thân hoặc người khác mà có người vẫn làm. Từ đó, học sinh có ý thức tránh xa nguy hiểm.

+ Chuẩn bị: Một chiếc ghế có phủ một chiếc khăn.

+ Cách tiến hành: 

Bước 1: GV phổ biến cách chơi và luật chơi.

Giáo viên chỉ vào chiếc ghế và nói: Đây là một chiếc ghế rất nguy hiểm vì nó đã nhiễm điện cao thế, ai chạm vào sẽ bị điện giật chết. Ai tiếp xúc với người chạm vào ghế cũng bị chết vì điện giật. Chiếc ghế này sẽ được đặt ở giữa cửa, khi các con từ ngoài cửa đi vào hãy cố gắng đừng chạm vào ghế. Bạn nào khôn