SKKN Dạy dạng bài ôn tập Tự nhiên và Xã hội lớp 3 dưới hình thức tổ chức trò chơi học tập (Bộ sách Chân trời sáng tạo)

1.2. Mục đích nghiên cứu: 

Khi bắt tay vào nghiên cứu đề tài này nhằm giúp cho giáo viên đạt được những mục đích sau:

+ Tìm ra các cách thức tổ chức trò chơi và các trò chơi học tập phù hợp với dạng bài ôn tập tự nhiên và xã hội lớp 3.

+ Giúp giáo viên có kinh nghiệm dạy dạng bài ôn tập tự nhiên và xã hội lớp 3 dưới hình thức tổ chức trò chơi học tập đạt hiệu quả cao.

1.3. Đối tượng nghiên cứu: 

Học sinh khối lớp 3 Trường Tiểu học …. Năm học ………

1.4. Các hình thức :

 – Dạy học theo nhóm.

 – Dạy học cá nhân.

1.5. Phương pháp:

 – Phương pháp điều tra qua phiếu câu hỏi

 – Phương pháp trò chơi.

 – Phương pháp phỏng vấn trực tiếp

 – Phương pháp quan sát

 – Phương pháp thảo luận.

2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

2.1. Cơ sở lý luận: 

        Ở lứa tuổi Tiểu học cơ thể của trẻ đang trong thời kỳ phát triển vì thế sức dẻo dai của cơ thể cũng thấp nên trẻ không thể làm lâu một cử động đơn điệu, dễ mệt mỏi nhất là khi hoạt động quá lâu.

Học sinh Tiểu học dễ nhớ nhưng chóng quên nhất là khi các em không tập trung cao độ. Vì vậy người giáo viên phải tạo ra hứng thú trong học tập và phải thường xuyên được luyện tập.

Học sinh Tiểu học rất dễ xúc động và thích tiếp xúc với một sự vật, hiện tượng nào đó nhất là những hình ảnh gây cảm cực mạnh.

Trẻ hiếu động, ham hiểu biết cái mới nên dễ gây cảm xúc mới song các em chóng chán. Do vậy trong dạy học giáo viên phải sử dụng triệt để đồ dùng dạy học, đưa học sinh đi tham quan, đi thực tế, tăng cường thực hành, đặc biệt là tổ chức trò chơi học tập trong các tiết ôn tập … để củng cố khắc sâu kiến thức.

Học sinh Tiểu học có trí thông minh khá nhạy bén sắc sảo, có óc tưởng tượng phong phú. Đó là tiền đề tốt cho việc phát triển tư duy nhưng rất dễ bị phân tán, nếu bị áp đặt, căng thẳng. Chính vì thế nội dung chương trình, phương pháp giảng dạy, hình thức chuyển tải, truyền đạt làm thế nào cho phù hợp với tâm sinh lý lứa tuổi là điều không thể xem nhẹ. Đặc biệt đối với học sinh lớp 3, lớp mà các em vừa mới vượt qua những mới mẻ ban đầu chuyển từ hoạt động vui chơi sang hoạt động học tập là chủ đạo. Như vậy nói về cách học, về yêu cầu học thì trẻ lớp 1, 2 gặp phải một sự thay đổi đột ngột mà đến cuối năm lớp 2 và sang lớp 3 các em mới quen dần với cách học đó. Do vậy giờ học sẽ trở nên nặng nề, không duy trì được khả năng chú ý của các em nếu các em chỉ cứ nghe và làm theo.

Muốn giờ học có hiệu quả thì đòi hỏi người giáo viên phải đổi mới hình thức dạy học tức là kiểu dạy học “Lấy học sinh làm trung tâm” hướng tập trung vào học sinh, trên cơ sở hoạt động của các em. Kiểu dạy này người giáo viên là người định hướng, tổ chức ra những tình huống học tập nó kích thích óc tò mò và tư duy độc lập. Muốn các em học được thì trước hết giáo viên phải nắm chắc nội dung của mỗi bài và lựa chọn, vận dụng các hình thức sao cho phù hợp, bài nào thì sử dụng các hình thức trò chơi, bài nào không sử dụng trò chơi… nhưng phải chú ý đến đặc điểm tâm sinh lý của học sinh Tiểu học.

Học sinh Tiểu học không thể ngồi quá lâu trong giờ học cũng như làm một việc gì đó nhiều thời gian vì thế giáo viên có thể thay đổi hoạt động học của các em trong giờ học: cho các em thảo luận, làm bài tập hoặc thông qua trò chơi. Có như vậy mới gây được hứng thú học tập và khắc sâu được bài học.

Tuy nhiên không có hình thức dạy học nào là tối ưu. Vì vậy, giáo viên cần phải biết phối hợp các hình thức dạy học một cách nhuần nhuyễn, linh hoạt. Làm được điều đó, giáo viên mới mong tổ chức tiết dạy thành công.

Học sinh lớp 3 vừa bước qua giai đoạn ban đầu của bậc tiểu học: Giai đoạn tiếp cận với những kiến thức hết sức sơ giản, chủ yếu được giáo viên cung cấp qua trực quan sinh động. Học sinh lớp 3 bắt đầu biết chuyển từ trực quan sinh động đến những phân tích, so sánh, tổng hợp kiến thức ở dạng tư duy trừu tượng. Tuy nhiên, học sinh lớp 3 vẫn còn quan sát sự vật hiện tượng dưới dạng tổng thể, đơn giản. Năng lực suy luận của các em còn kém, trong khi đó lượng kiến thức truyền đạt thì nhiều và ẩn dưới dạng tranh vẽ, yêu cầu và phần bài học đóng khung rất khô cứng. Nếu không khai thác phù hợp thì rất dễ dẫn đến việc học sinh chán học môn Tự nhiên và Xã hội . Để thực hiện tốt mục tiêu của môn học Tự nhiên và Xã hội, giáo viên cần phải cập nhật, đổi mới hình thức để giúp học sinh phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo trong học tập, giúp học sinh hoạt động nhiều đi theo đúng các con đường mà các nhà khoa học đã đi tìm ra kiến thức đó. Từ đó, học sinh hứng thú hơn với việc học tập môn Tự nhiên và Xã hội.

2.2. Thực trạng của việc dạy dạng bài ôn tập Tự nhiên và Xã hội lớp 3 dưới hình thức tổ chức trò chơi học tập.

2.2.1. Thực trạng

        Qua thực tế giảng dạy nhiều năm ở trường Tiểu học – ở trường Tiểu học Thị Trấn Quán Lào cũng như trao đổi với đồng nghiệp, tìm hiểu qua các kênh thông tin khác nhau tôi đã có nhận xét chung về thực trạng của việc dạy dạng bài “ Ôn tập Tự nhiên và Xã hội lớp 3 dưới hình thức tổ chức trò chơi học tập”  theo bộ sách Chân trời sáng tạo như sau:

          Giáo viên Tiểu học đều đã được đào tạo chuẩn, đều ý  thức được vai trò hết sức quan trọng trong việc thực hiện các nhiệm vụ giáo dục của nhà trường, luôn nêu cao tinh thần trách nhiệm, với mục đích “ Tất cả vì học sinh thân yêu” tích cực tổ chức thực hiện các nhiệm vụ, góp phần giáo dục nhân cách học sinh có hiệu quả và nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện của học sinh. Tuy nhiên để chất lượng giờ học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 3 nói chung, của các bài Ôn tập Tự nhiên và Xã hội lớp 3 dưới hình thức tổ chức trò chơi học tập” nói riêng đạt được kết quả cao và bền vững thì chưa có. Qua nghiên cứu lý luận, điều tra, phân tích số liệu, tổng kết kinh nghiệm trong quá trình giảng dạy môn Tự nhiên và Xã hội đặc biệt là dạng bài “ Ôn tập Tự nhiên và Xã hội lớp 3 dưới hình thức tổ chức trò chơi học tập”, tôi rút ra một số nguyên nhân dẫn đến kết quả chất lượng giờ dạy chưa thu được kết quả cao, chất lượng học sinh chưa bền vững như sau:

– Giáo viên chưa chọn lựa được các trò chơi phù hợp với từng dạng bài, chưa phù hợp với từng thời điểm tổ chức trò chơi trong một tiết học.

– Khi chọn trò chơi học tập giáo viên chưa khơi dậy hứng thú, niềm say mê học tập; chưa tạo được không khí sôi nổi cho một tiết học. 

– Khi chọn trò chơi học tập giáo viên chưa chú ý phát huy tính tích cực học tập và sáng tạo của học sinh.

2.2.2. Kết quả của thực trạng

       Với những lý do trên và thực tế giảng dạy tôi đã tiến hành khảo sát học sinh khối lớp 3 Trường Tiểu học … khi chưa dạy “Dạng bài ôn tập Tự nhiên và Xã hội lớp 3 dưới hình thức tổ chức trò chơi học tập” theo bộ sách Chân trời sáng tạo thu được kết quả như sau:

        Nhìn vào bảng kết quả này ta thấy tỉ lệ học sinh đạt Hoàn thành tốt còn thấp, số học sinh đạt Chưa hoàn thành còn chiếm tỉ lệ cao. Vậy làm thế nào để các em đạt được chuẩn kiến thức và kĩ năng của môn học ?  Làm thế nào để các em có hứng thú, niềm say mê học, các em tự giác tích cực học tập nắm vững chắc nội dung kiến thức của bài học? 

         Trên cơ sở nắm được thực trạng, đồng thời thông qua kết khảo sát chất lượng mức độ đạt được của học sinh như trên. Tôi xin được mạnh dạn trình bày một số giải pháp nhỏ mong góp một chút ít kinh nghiệm khi dạy “ Dạng bài ôn tập Tự nhiên và Xã hội lớp 3 dưới hình thức tổ chức trò chơi học tập ” theo bộ sách Chân trời sáng tạo đạt kết quả cao như sau:

2.3. Những giải pháp và biện pháp cụ thể giúp cho việc dạy “ Dạng bài ôn tập Tự nhiên và Xã hội lớp 3 dưới hình thức tổ chức trò chơi học tập”

        Trước tình hình trên, để nâng cao chất lượng giờ dạy “Dạng bài ôn tập Tự nhiên và Xã hội lớp 3 dưới hình thức tổ chức trò chơi học tập” theo bộ sách Chân trời sáng tạo, tôi nhận thấy cần phải áp dụng một số giải pháp sau:

2.3.1. Giải pháp 1: Giáo viên cần lựa chọn trò chơi phù hợp với từng dạng bài, với từng thời điểm trong một tiết học.

        Trò chơi học tập nhất thiết phải là một bộ phận của nội dung bài học, phải là một phần cấu tạo nên bài học vì vậy tôi thiết nghĩ chọn được trò chơi phù hợp với từng dạng bài là điều kiện tiên quyết, điều kiện không thể thiếu tạo nên thành công của tiết dạy. Nghiên cứu chọn lựa trò chơi phù hợp với từng dạng bài, với từng thời điểm trong trong một tiết học có tác dụng giúp học sinh nắm kiến thức một cách dễ dàng. Tôi đã tổ chức dạy bài 25 “ Ôn tập chủ đề: con người và sức khỏe” (trang 106 Tự nhiên và xã hội 3 bộ sách Chân trời sáng tạo) dưới hai thời điểm khác nhau trong một tiết học. Một cách chơi theo tôi là cách chơi đúng (Trò chơi được tổ chức ngay đầu tiết học). Một cách chơi theo tôi là cách chơi chưa đúng (Trò chơi được tổ chức ở cuối của tiết học). 

Ví dụ: Cách tổ chức trò chơi đúng và hợp lý

* Bài 25 “Ôn tập : con người và sức khỏe ”(trang 106 Tự nhiên và xã hội 3 bộ sách Chân trời sáng tạo) , để giúp học sinh củng cố và hệ thống hoá các kiến thức về: cấu tạo ngoài và chức năng của các cơ quan: hô hấp, tuần hoàn, và thần kinh, nên và không nên làm gì để bảo vệ và giữ vệ sinh các cơ quan đó, tôi đã tiến hành tổ chức trò chơi học tập sau:

1. Chuẩn bị:

Giáo viên:

– 5 ống bơ nhỏ trong đựng một vài hạt sỏi để làm chuông

– Hệ thống câu hỏi kèm theo đáp án (mỗi câu hỏi và đáp án ghi vào mảnh bìa đánh số thứ tự).

– Cờ nhỏ: 10 cái

Sau đây là hệ thống câu hỏi:

1. Nêu tên các bộ phận của cơ quan hô hấp và chức năng của các bộ phận đó
2. Bạn nên làm gì và không nên làm gì để bảo vệ cơ quan hô hấp?
3. Cơ quan tuần hoàn có những bộ phận nào? chức năng của các bộ phận đó làm gì?
4. Để bảo vệ tim mạch cần làm và không nên làm những gì?
5. Cơ quan thần kinh bao gồm những gì? nêu chức năng của các bộ phận đó.
6. Bộ phận nào của cơ quan thần kinh điều khiển các hoạt động phản xạ của cơ thể? Bộ phận nào của cơ quan thần kinh điều khiển mọi suy nghĩ và hoạt động của cơ thể?
7. Để bảo vệ cơ quan thần kinh ta phải làm thế nào?

B.Tiến hành trên lớp:

– Giáo viên nêu mục đích của bài học: hôm nay chúng ta sẽ ôn tập chủ đề con người và sức khỏe. Trong chủ đề này các em đã được học về những cơ quan nào của cơ thể con người? (học sinh nêu câu trả lời).

– Giáo viên tiếp tục nêu: từng bạn hãy nhớ lại trong các cơ quan đó, mỗi cơ quan có những bộ phận nào? chức năng của mỗi bộ phận ra sao? Cách bảo 

vệ các cơ quan đó như thế nào? (sau đó giáo viên yêu cầu học sinh mở sách giáo khoa để xem lại các bài đã học, hoạt động này khoảng 5 phút). 

– Giáo viên: các em đã nhớ lại những điều mình đã học. Để thử tài kiến thức của mỗi bạn, các em sẽ cùng nhau tham gia trò chơi có tên “Bác Sĩ nhỏ”  nhé!

– Giáo viên chọn ra 3 bạn làm trọng tài lên ngồi ở bàn trên cùng, số học sinh còn lại chia thành 5 đội (mỗi đội có số bạn tương đương 5 hoặc 6 người). Đặt tên đội.

– Giáo viên phổ biến cách chơi: trọng tài nêu câu hỏi cho đội 1. Sau 30 giây hội ý, đội 1 phải có câu trả lời. Nếu trả lời sai hoặc không có câu trả lời thì 4 đội còn lại sẽ lắc chuông giành quyền trả lời (đội nào lắc chuông nhanh nhất sẽ giành quyền trả lời). Mỗi câu trả lời đúng được thưởng một lá cờ, đội nào giành được nhiều cờ nhất là đội chiến thắng.

– Cho học sinh chơi: trong lúc học sinh chơi, giáo viên giúp đỡ, gợi ý để mỗi em trong đội luân phiên trả lời, tránh tình trạng chỉ có một số em chuyên trả lời còn các em khác đóng vai khán giả, làm sao để phát huy tối đa số học sinh được tham gia.

Sau khi kết thúc trò chơi, giáo viên tổng kết và chọn ra đội thắng cuộc và tặng danh hiệu “ Bác Sĩ Nhỏ ” cho các bạn trong đội đó.

Cuối cùng, giáo viên lần lượt treo 4 sơ đồ minh hoạ 4 cơ quan đã học và cho học sinh lên chỉ và nói tên từng bộ phận của cơ quan đó để học sinh ghi nhớ. Giáo viên chốt lại nội dung đã ôn tập, nhận xét giờ học. Tất cả các hoạt động trên diễn ra ở tiết 17, còn tiết 18 sẽ thực hiện nội dung còn lại của bài kiểm tra.