SKKN Một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả công tác tư vấn, hỗ trợ cho học sinh trong dạy học và giáo dục ở trường THPT

Phần I. ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lý do chọn đề tài 

Cùng với sự phát triển kinh tế xã hội ngày càng sâu sắc, đa dạng và phức tạp thì đời sống tâm lý của học sinh nói chung, học sinh cấp THPT nói riêng đang có những biến động to lớn với nhiều biểu hiện đáng lo ngại. Các em thường gặp những khó khăn về tâm lí trong quá trình học tập, định hướng nghề, các mối quan hệ giao tiếp, sự phát triển bản thân … nếu không được điều chỉnh, giải tỏa kịp thời thì rất dễ dẫn đến những hậu quả đáng tiếc; nhẹ thì chán học, nặng thì trầm cảm, bạo lực học đường… thậm chí tự tử, gây án mạng. Thực trạng này cho thấy các em thật sự cần người đáng tin cậy và có chuyên môn để chia sẻ, tâm sự hoặc trợ giúp các em tìm cách thức giải quyết vấn đề một cách tốt nhất.  

Nhận thức được tầm quan trọng của công tác tư vấn hỗ, trợ học sinh trong dạy học và giáo dục, trong vài năm gần đây, các cấp quản lý giáo dục đã bước đầu quan tâm đến hoạt động tư vấn, hỗ trợ học sinh để giúp cho các em khắc phục những khó khăn về tâm lý, lệch chuẩn về hành vi. Đồng thời, công tác tư vấn, hỗ trợ cũng giúp học sinh xác định được mục tiêu, lựa chọn phương pháp học tập hiệu quả và định hướng nghề nghiệp phù hợp với năng lực bản thân và nhu cầu về nguồn nhân lực của xã hội. 

Trong điều lệ trường trung học nói chung và trường phổ thông nói riêng có nêu rõ: Giáo viên làm công tác tư vấn có nhiệm vụ tư vấn cho cha mẹ học sinh và học sinh để giúp các em vượt qua những khó khăn gặp phải trong học tập và sinh hoạt. Xuất phát từ nhiệm vụ đó, một số trường phổ thông đã rất quan tâm tới công tác tư vấn, hỗ trợ cho học sinh trong dạy học và giáo dục bằng cách tổ chức các buổi tham vấn học đường hoặc có hẳn một phòng tư vấn trong nhà trường với những giải pháp cụ thể để có thể kịp thời giúp đỡ các em học sinh khi  cần thiết. Tuy mô hình này rất tốt nhưng không phải trường nào cũng có được và nếu có tổ chức các buổi tư vấn thì cũng không thể thường xuyên được. Vì vậy theo chúng tôi, cần phải có giải pháp tư vấn, hỗ trợ học sinh phù hợp để góp phần giúp đỡ các em những lúc gặp khó khăn trong cuộc sống và học tập.Với những lý do đó, chúng tôi chọn đề tài: “ Một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả công tác tư vấn, hỗ trợ cho học sinh trong dạy học và giáo dục ở trường THPT” làm đề tài nghiên cứu của mình. 

2. Mục đích nghiên cứu của đề tài  

Tìm ra cách thức tư vấn, hỗ trợ, tháo gỡ những vướng mắc cho học sinh THPT trong cuộc sống và học tập. Từ đó giúp học sinh học tập hiệu quả, phát triển tâm lí lành mạnh và góp phần xây dựng môi trường học đường thân thiện, tích cực, để  học sinh có thể hoàn thiên ḅ ản thân minh, c̀ ó môt ṣ ức khỏe tinh thần tốt, tư ̣tin hơn trong cuôc ṣ ống. 

3.  Nhiệm vụ nghiên cứu  

Giáo viên đưa ra giải pháp để tư vấn hỗ trợ học sinh, giúp các em vượt qua những khó khăn, vướng mắc trong học tập và cuộc sống.  

4. Đối tượng, phạm vi  nghiên cứu  

• Đối tượng: Học sinh THPT có nhu cầu cần tư vấn, hỗ trợ trong học tập, hướng nghiệp và trong cuộc sống. 
• Không gian: thực nghiệm tại trường THPT Nghi lộc 4. 
• Thời gian thực hiện: Từ năm học 2017- 2018 đến nay. 

5. Phương pháp nghiên cứu 

• Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Sưu tầm, nghiên cứu tài liệu, nghiên cứu các văn bản, quy định, hướng dẫn… về công tác tư vấn, hỗ trợ học sinh trong dạy học và giáo dục. 
• Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Điều tra, khảo sát, phân tích, thống kê, thu thập và xử lí thông tin, đánh giá, khảo nghiệm, thống kê những hiên tự ơng ̣ mang tinh đí ển hinh.̀ 

6. Tính mới của đề tài 

Đề tài đã đề xuất một số giải pháp nhằm góp phần nâng cao hiệu quả của công tác tư vấn, hỗ trợ cho học sinh trong dạy học và giáo dục. Chúng tôi rất mong nhận được nhiều ý kiến đóng góp của đồng nghiệp để đề tài được hoàn thiện hơn   

Phần II. NỘI DUNG 

1. Cơ sở lý luận 

1.1.   Các khái niệm trong đề tài: 

• Tư vấn: 

Tư vấn là một quá trình mà một cá nhân dựa trên sự hiểu biết của mình về một lĩnh vực nào đó đưa ra những hướng dẫn, chỉ bảo, lời khuyên (Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam) và Tư vấn là “Góp ý kiến về những vấn đề hỏi đến nhưng không có quyền quyết định” (Theo Từ điển Hán Việt, NXB Khoa học xã hội, 2007, trang 507). 

Trong lĩnh vực tư vấn tâm lí, khái niệm tư vấn còn được hiểu ở nghĩa rộng hơn không đơn thuần là việc “cho lời khuyên” (như công việc của một chuyên gia, hay cố vấn) mà còn là quá trình nhà tư vấn vận dụng những tri thức, phương pháp và kĩ năng nghề nghiệp nhằm trợ giúp đối tượng được tư vấn nhận ra chính mình, từ đó tự thay đổi hành vi, thái độ, tái lập lại thế cân bằng tâm lí cho bản thân ở mức độ cao hơn. 

• “Hỗ trợ” theo nghĩa phổ biến nhất, được hiểu là “sự giúp đỡ” nói chung dành cho người khác khi họ gặp vướng mắc hoặc khó khăn trong cuộc sống, công việc về vật chất và tinh thần.  

• Tư vấn hỗ trợ học sinh: 

Là một hoạt động chuyên môn của các giáo viên tư vấn trường học và các lực lượng khác hướng đến tất cả học sinh trong nhà trường nhằm mục đích hỗ trợ và can thiệp đối với những học sinh đang gặp phải những khó khăn trong đời sống tâm lý, bao gồm những khó khăn về xúc cảm, tình cảm, tâm lý, tinh thần trong đời sống hàng ngày, trong hành vi ứng xử, quan hệ bạn bè, thầy cô, gia đình, trong học tập, định hướng nghề nghiệp…Qua đó, giúp học sinh tìm được hướng giải quyết phù hợp và giúp ổn định đời sống tâm lý để có thể đạt được sự phát triển cao nhất và hiệu quả nhất trong suốt quá trình học tập tại trường học. 

Như vậy, tư vấn và hỗ trợ đều có điểm chung là sự giúp đỡ, mang đến những điều tích cực, thuận lợi cho người khác khi họ đang gặp khó khăn, vướng mắc trong cuộc sống hay công việc. Tuy nhiên, sự giúp đỡ trong tư vấn mang tính nghề nghiệp cao hơn còn sự giúp đỡ trong hỗ trợ mang ý nghĩa rộng hơn, phổ quát hơn. 

• Tư vấn, hỗ trợ học sinh trong hoạt động giáo dục và dạy học 

Hoạt động học tập và rèn luyện trong nhà trường là dạng hoạt động chủ đạo, quyết định trực tiếp sự phát triển tâm lí, nhân cách của học sinh. Dạng hoạt động này đặt ra nhiều yêu cầu về nội dung, phương pháp, hình thức lĩnh hội tri thức, kĩ năng, rèn luyện đạo đức, nhân cách…nên học sinh sẽ phải đối mặt với những khó khăn nhất định nhằm thực hiện được những yêu cầu đó. Vượt qua được những yêu cầu, khó khăn này thì học sinh sẽ phát triển hài hòa về thể chất, tâm lí, trí tuệ và nhân cách. 

Để làm được điều này giáo viên – với tư cách là chủ thể của hoạt động giáo dục và dạy học bên cạnh việc tổ chức và điều khiển hoạt động dạy học, định hướng hoạt động tự học và tự rèn luyện của học sinh, giáo viên cần đồng hành, theo sát và kịp thời phát hiện những khó khăn riêng của những học sinh khác nhau. Từ đó tìm ra biện pháp, cách thức hỗ trợ phù hợp, giúp học sinh thực hiện được hoạt động học tập và rèn luyện một cách hiệu quả. Nói cách khác, ngoài hai công việc chính là giáo dục và dạy học, hoạt động tư vấn, hỗ trợ học sinh cũng là một trong những yêu cầu về chuyên môn, nghiệp vụ của người giáo viên. Theo Thông tư 20/2018/TT – BGDĐT ngày 22 tháng 8 năm 2018 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo về qui định chuẩn nghề nghiệp giáo viên cơ sở giáo dục phổ thông, yêu cầu về năng lực tư vấn, hỗ trợ học sinh được coi là một trong những tiêu chuẩn về phát triển chuyên môn, nghiệp vụ của giáo viên phổ thông nói chung và giáo viên trung học phổ thông nói riêng (tiêu chuẩn 2, tiêu chí 7). Ở một góc độ nhất định, giáo viên thực hiện công việc tư vấn, hỗ trợ học sinh hiệu quả sẽ góp phần hỗ trợ tích cực đến việc giáo dục và dạy học học sinh, mang lại kết quả tốt đẹp cho cả giáo viên và học sinh. 

Theo tinh thần của Thông tư 31/2017/TT – BGDĐT ngày 18/12/2017 về hướng dẫn công tác tư vấn tâm lí trong trường phổ thông, hoạt động tư vấn tâm lí trong nhà trường được hiểu là “sự hỗ trợ tâm lí, giúp học sinh nâng cao hiểu biết về bản thân, hoàn cảnh gia đình, mối quan hệ xã hội, từ đó tăng cảm xúc tích cực, tự đưa ra quyết định trong tình huống khó khăn học sinh gặp phải khi đang học tại nhà trường”. 

Hiểu một cách khái quát tư vấn, hỗ trợ học sinh trong giáo dục và dạy học là hoạt động trợ giúp của giáo viên và các lực lượng khác hướng đến tất cả học sinh trong nhà trường nhằm đảm bảo sức khỏe thể chất và tâm lí ổn định, tạo điều kiện tốt nhất cho các em tham gia học tập, rèn luyện và phát triển bản thân. 

Như vậy quá trình tư vấn, hỗ trợ học sinh trong giáo dục và dạy học không chỉ dừng lại ở việc tư vấn, hỗ trợ cho từng học sinh cụ thể khi các em gặp khó khăn trong cuộc sống mà còn bao gồm các hoạt động mang tính phòng ngừa hướng tới mọi học sinh trong nhà trường, giúp học sinh nâng cao hiểu biết về bản thân, gia đình, mối quan hệ xã hội. Từ đó giúp học sinh tăng cảm xúc tích cực, tự đưa ra quyết định trong tình huống khó khăn mà học sinh gặp phải khi đang học tại nhà trường, tạo môi trường thuận lợi cho sự phát triển về phẩm chất và năng lực theo mục đích giáo dục đã đề ra. 

1.2. Đặc điểm tâm sinh lí của học sinh THPT 

Học sinh trung học phổ thông còn gọi là lứa tuổi thanh niên, là giai đoạn phát triển bắt đầu từ lúc dậy thì và kết thúc khi bước vào tuổi người lớn. Tuổi thanh niên được tính thừ 15 đên 25 tuổi. Đây là lứa tuổi có đời sống tâm lý phong phú nhưng cũng rất phức tạp.  

Các em ở tuổi thanh niên học sinh đã đạt đến mức trưởng thành phát dục để chuyển sang thời kỳ ổn định hơn, cân bằng hơn xét trên diện hoạt động hưng phấn và ức chế của cơ quan thần kinh cũng như các mặt khác về phát triển thể chất … Các em có sức lực dồi dào, bắp thịt nở nang, thân hình cân đối rất khoẻ mạnh và đẹp. Sự hoàn thiện về mặt cơ thể như vậy có ảnh huởng đến sự phát triển tâm lý ở lứa tuổi này. 

Các em ở lứa tuổi này bắt đầu nảy sinh cảm nhận về tính chất nguời lớn của bản thân. Đây là một trong những nét tâm lý đặc trưng xuất hiện trong giai đoạn chuyển từ lứa tuổi thiếu niên sang tuổi thanh niên, là một trong những yếu tố tâm lý góp phần tạo nên những mối quan hệ bất bình ổn giữa cha mẹ và con cái, làm cho tần số giao tiếp của cha mẹ với con cái giảm xuống và thay vào đó là nhu cầu giao tiếp của thanh niên với bạn đồng lứa tăng lên.