SKKN Một số giải pháp nâng cao chất lượng học sinh giỏi môn Ngữ văn ở trường THPT

1. Tên sáng kiến, lĩnh vực áp dụng

Là các đồng tác giả đề nghị xét công nhận sáng kiến: Một số giải pháp nâng cao chất lượng học sinh giỏi môn Ngữ văn ở trường THPT Đinh Tiên Hoàng

Lĩnh vực áp dụng: Giáo dục

Thời gian áp dụng: từ tháng 09 năm 2021 đến tháng 04 năm 2023

2. Nội dung

2.1. Giải pháp cũ thường làm

a. Cách thức thực hiện

* Đối với Ban giám hiệu, tổ chuyên môn

– Xây dựng kế hoạch, triển khai tới tổ trưởng chuyên môn và giáo viên phụ trách đội tuyển. Tổ chức Hội nghị giáo viên phụ trách các đội tuyển ngay từ đầu năm học để phân tích, đánh giá tình hình đội tuyển và đề ra một số giải pháp chính nhằm nâng cao chất lượng mũi nhọn. Giao chỉ tiêu cụ thể cho từng đội tuyển. Quản lí thời gian dạy học theo số buổi quy định. Giao quyền chủ động cho giáo viên trong việc xây dựng kế hoạch, nội dung chương trình, phối kết hợp với phụ huynh học sinh…

– Ban giám hiệu đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên thông qua kết quả điểm thi của học sinh.

* Đối với giáo viên bồi dưỡng đội tuyển

– Công tác lựa chọn đội tuyển

Giáo viên thường căn cứ vào một số tiêu chí sau:

+ Những học sinh đã tham gia và có giải cấp thành phố hoặc cấp tỉnh về môn Ngữ Văn cấp THCS. Những học sinh có điểm trúng tuyển vào trường môn Ngữ Văn cao nhất.

+ Sàng lọc qua một số bài thi chọn đội tuyển đầu năm học do giáo viên phụ trách đội tuyển tự ra đề.

– Xây dựng nội dung chương trình

+ Nội dung chương trình được xây dựng theo từng năm học. Giáo viên phụ trách đội tuyển hoàn toàn chủ động trong việc xây dựng. Học sinh thường không được biết chương trình học của mình xuyên suốt năm học đó.

+ Chương trình được xây dựng bám sát vào chuẩn kiến thức và kĩ năng do Bộ Giáo dục quy định. Ngoài ra có một số chuyên đề được nâng cao và chuyên sâu.

– Phương pháp và hình thức dạy học

+ Phương pháp chủ yếu được lựa chọn là thuyết trình, cắt nghĩa, giảng giải. Với mỗi chuyên đề, học sinh sẽ được nghe giáo viên giảng trên lớp, sau đó giáo viên giao bài tập về nhà, qua đó các em củng cố kiến thức và rèn luyện kĩ năng viết bài.

+ Bên cạnh đó, thỉnh thoảng các em cũng được thảo luận nhóm, chữa bài và chấm chéo để rút kinh nghiệm.

– Kiểm tra đánh giá

+ Giáo viên trực tiếp giảng dạy kiểm tra đánh giá học sinh sau mỗi chuyên đề. Kiểm tra đánh giá chủ yếu thông qua bài viết của học sinh với các mức độ tăng tiến từ dễ đến khó.

+ Tổ chuyên môn và nhà trường tiến hành đánh giá học sinh qua các kỳ thi học sinh giỏi cấp trường vào cuối năm học.

b. Ưu điểm và nhược điểm

* Ưu điểm

– Với cách làm như trên, công tác chỉ đạo của Ban giám hiệu, tổ chuyên môn không gây áp lực và căng thẳng với giáo viên. Giáo viên gần như được chủ động hoàn toàn từ khâu lựa chọn đội tuyển, xây dựng chương trình, tổ chức giảng dạy, kiểm tra đánh giá học sinh…

– Việc thành lập đội tuyển nhanh gọn, không mất nhiều thời gian và công sức của giáo viên. Chương trình học đảm bảo tính vừa sức, học sinh không quá bị áp lực và căng thẳng. Giáo viên chủ động cung cấp kiến thức vì vậy học sinh tiếp thu kiến thức liền mạch, logic và có hệ thống. Việc kiểm tra đánh giá của giáo viên thuận tiện và dễ thực hiện.

* Nhược điểm

– Công tác chọn đội tuyển của giáo viên phụ trách chỉ tập trung vào kết quả điểm số của học sinh qua các kỳ thi, kỳ kiểm tra là chủ yếu. Vì thế đã bỏ sót không ít học sinh có năng khiếu cảm thụ văn học nhưng vì lí do này, lí do khác mà các em chưa được phát hiện và nuôi dưỡng tình yêu đối với văn học. Với cách tuyển chọn này, giáo viên chưa thực sự gần gũi, chia sẻ, thấu hiểu và đồng cảm; chưa truyền được lửa nhiệt tình cũng như tình yêu và sự đam mê tới các em.

– Việc xây dựng chương trình theo từng theo năm học riêng lẻ khiến học sinh không nắm được chương trình học tổng thể. Chương trình được xây dựng chưa chú ý đến việc phân hóa học sinh theo năng lực, điều này đã hạn chế rất nhiều đến khả năng tự học, tự tìm tòi, sáng tạo của học sinh.

– Về phương pháp và hình thức giảng dạy: do có ít thời gian nên phương pháp giảng dạy chủ yếu vẫn là thuyết trình. Điều này khiến cho việc tiếp nhận của học sinh mang tính thụ động, phụ thuộc nhiều vào thầy cô; đánh mất khả năng tìm tòi, sáng tạo đặc biệt là tư duy phản biện của học sinh giỏi. Hơn nữa, phương pháp thuyết trình được lặp lại ở các tiết học sẽ gây ra cảm giác nhàm chán, mệt mỏi, học sinh không tìm thấy một sự hứng thú và mong đợi ở các tiết học tiếp theo.

– Công tác kiểm tra đánh giá cũng bộc lộ một số nhược như: chỉ đánh giá được năng lực viết, làm bài của học sinh; còn bỏ qua chưa đánh giá được rất nhiều các năng lực cần thiết khác như năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực công nghệ…). Như vậy, bản chất của các giải pháp cũ vẫn là lấy giáo viên làm trung tâm, học sinh không được tham gia nhiều vào các hoạt động học đa dạng, không được tham gia xây dựng, góp ý chương trình học tập cho chính bản thân mình. Giáo viên hoàn toàn chủ động xây dựng chương trình, chủ động trong việc cung cấp kiến thức cũng như kiểm tra và đánh giá học sinh. Với giải pháp này đã ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng đội tuyển. Điều đặc biệt là ảnh hưởng đến kết quả thực hiện nhiệm vụ năm học của nhà trường.

2.2. Các giải pháp mới cải tiến

Từ những tồn tại và hạn chế trong công tác chỉ đạo, tổ chức bồi dưỡng học sinh giỏi như trên đã không đáp ứng được yêu cầu đổi mới giáo dục một cách toàn diện, nhóm Văn nói chung và giáo viên bồi dưỡng học sinh giỏi nói riêng đã nỗ lực tìm ra giải pháp tích cực nhằm khắc phục những nhược điểm, phát huy những ưu điểm giúp đội tuyển học sinh giỏi đạt thành tích cao hơn. Với sự vào cuộc quyết liệt của Ban Giám hiệu cũng như tổ chuyên môn chúng tôi đã mạnh dạn đổi mới cách nhìn, cách nghĩ, cách làm. Đó là thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp nhằm nâng cao chất lượng mũi nhọn môn Ngữ văn.

a. Bản chất của giải pháp

* Giải pháp 1: Đối với Ban giám hiệu, tổ chuyên môn

Không ngừng đổi mới công tác quản lý

– Ban giám hiệu tổ chức cuộc họp có chất lượng hơn với sự tham gia của nhiều lưc lượng. Tất cả giáo viên trong trường và các phụ huynh có con tham gia đội tuyển nên đã huy động được các nguồn lực và sức mạnh tổng hợp của mọi lực lượng. Ban giám hiệu chú trọng đến tất cả các khâu của quá trình đào tạo, bồi dưỡng: từ khâu họp bàn đến xây dựng kế hoạch, thành lập đội tuyển, xây dựng nội dung chương trình, sự tiến bộ của học sinh sau mỗi chuyên đề, hoặc khó khăn của đội tuyển…

– Chỉ đạo giáo viên phụ trách đội tuyển khai thác thế mạnh của công nghệ thông tin để tạo nên sự thay đổi trong kết quả bồi dưỡng học sinh giỏi)

* Giải pháp 2: Đối với giáo viên bồi dưỡng đội tuyển

– Cải tiến, bổ sung cách thức thành lập đội tuyển

+ Phỏng vấn, trao đổi trực tiếp và kết hợp với nhóm Văn tổ chức Diễn đàn văn học cho học sinh lớp 10. Hệ thống câu hỏi không chỉ tập trung kiểm tra kiến thức văn học mà còn có những câu hỏi mở, hướng tới phát triển năng lực và phẩm chất của các em.

+ Gần gũi, chia sẻ, động viên và khích lệ những em có khả năng cảm thụ văn học nhưng chưa mạnh dạn tham gia vào đội tuyển. Giúp các em có những nhìn nhận, đánh giá đúng đắn hơn về môn học, hiểu được tầm quan trọng của văn học đối với cuộc sống, để từ đó các em tham gia học đội tuyển một cách hào hứng, chủ động và hiệu quả nhất.

+ Nhà trường kết hợp với tổ chuyên môn chỉ đạo tổ chức kỳ thi chọn đội tuyển chính thức với chất lượng đề ra đảm bảo tính phân hóa cao, chọn ra được những học sinh thực sự có tố chất.

(Xem phụ lục 1)

– Xây dựng chương trình toàn cấp, theo hướng mở phù hợp với năng lực học sinh

+ Xây dựng chương trình toàn cấp với sự tham gia trí tuệ của cả nhóm, đặc biệt là đội ngũ giáo viên có nhiều kinh nghiệm trong công tác bồi dưỡng mũi nhọn.

+ Chương trình được thiết kế dựa trên định hướng phát triển năng lực và phẩm chất của từng học sinh.

+ Học sinh học đội tuyển được tham gia vào việc xây dựng chương trình: các em được góp ý, bổ sung và đề xuất một số nội dung học tập.

+ Chương trình được xây dựng có sự tăng cường của kiến thức thực tiễn qua những buổi học tập ngoại khóa, hoạt động trải nghiệm, giao lưu học hỏi…

 Như vậy bản chất của việc xây dựng chương trình là: Chương trình phải đầy đủ cho cả 3 khối lớp, phù hợp với năng lực từng học sinh, xây dựng theo hướng mở và tiến hành theo nhiều vòng. Nội dung chương trình vừa phải đảm bảo những kiến thức cơ bản, vừa có nâng cao và chuyên sâu ở một số chuyên đề

(Xem phụ lục 2)

– Đổi mới phương pháp day học theo hướng tích cực gắn với việc khai thác thế mạnh của công nghệ thông tin và hoạt động trải nghiệm thực tế

+ Các phương pháp dạy học chủ yếu là: lớp học đảo ngược, dạy học theo chủ đề, tổ chức các hoạt động ngoại khóa, hoạt động trải nghiệm thực tể, học tập gắn liền với ghi nhật kí… Với phương pháp mới này, học sinh hoàn toàn chủ động tiếp cận và làm chủ kiến thức của mình. Học sinh không phụ thuộc vào bài giảng và kiến thức của giáo viên. Thậm chí học sinh chính là người phát hiện và đề xuất những kiến thức mới có tính chuyên sâu, có khả năng thuyết phục cao đối với người đọc. Với phương pháp dạy học tích cực này, tư duy phản biện của học sinh được đề cao và coi trọng. Học sinh được tăng cường trao đổi, thảo luận, tháo gỡ các vướng mắc; được bày tỏ và đề xuất quan điểm của mình. Từ đó, mặc dù thời gian học có thể không nhiều nhưng lại cung cấp một lượng thông tin lớn và không khí học tập sôi nổi, cuốn hút. Bản thân mỗi học sinh mạnh dạn hơn, trưởng thành hơn cả về kĩ năng thuyết trình và kĩ năng đọc, kĩ năng viết sau mỗi chuyên đề.

+ Tiến hành một số chuyên