SKKN Rèn luyện năng lực, phẩm chất người học qua chủ đề “Giáo dục địa phương -môn Ngữ văn 10”

1. Tên sáng kiến, lĩnh vực áp dụng

Là nhóm tác giả đề nghị xét công nhận sáng kiến : Rèn luyện năng lực, phẩm chất người học qua chủ đề “Giáo dục địa phương -môn Ngữ văn 10”

Lĩnh vực áp dụng: Giáo dục THPT

2. Nội dung

a. Giải pháp cũ thường làm:

– Chi tiết giải pháp cũ:

Chương trình giáo dục địa phương trong chương trình giáo dục phổ thông 2006 chỉ được áp dụng với môn Ngữ văn cấp THCS. Chương trình Ngữ văn THPT, nội dung này chưa được áp dụng. Một cách linh hoạt, giáo viên có thể lồng ghép đưa vào trong bài học, nhưng thường là những kiến thức rời rạc, thiếu hệ thống và thường chỉ minh hoạ cho một nội dung nào đó, như bài “Văn thuyết minh” (chương trình Ngữ văn 10), bài “Phú sông Bạch Đằng” (Ngữ văn 10 – phần giới thiệu tác giả Trương Hán Siêu). Học sinh cũng được tìm hiểu thêm một số thông tin trong chương trình Địa lý, Lịch sử địa phương nhưng cũng mới dừng lại ở mức độ hạn chế của phân phối chương trình

– Ưu điểm, nhược điểm và những tồn tại cần khắc phục: Vì chưa có mục tiêu tập trung vào các tác giả văn học địa phương nên các nội dung là tác giả và tác phẩm văn học chưa được làm rõ. Việc tổ chức cho học sinh trải nghiệm thực tế để hình thành năng lực phẩm chất thì lại càng không thể thực hiện vì không nằm trong phần kiến thức trọng điểm. Chính vì vậy, dù rất mong muốn được giới thiệu cho học sinh những di sản vật thể và phi vật thể của địa phương nhưng chúng tôi rất khó thực hiện trong chương trình học những năm qua.

b. Giải pháp mới cải tiến:

– Mô tả bản chất của giải pháp mới:

Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đi vào thực tế với chủ trương của Bộ Giáo dục “thể hiện mục tiêu giáo dục phổ thông, quy định các yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực của học sinh, nội dung giáo dục, phương pháp giáo dục và phương pháp đánh giá kết quả giáo dục, làm căn cứ quản lí chất lượng giáo dục phổ thông; đồng thời là cam kết của Nhà nước nhằm bảo đảm chất lượng của cả hệ thống và từng cơ sở giáo dục phổ thông”

Trong mục tiêu giáo dục phẩm chất, chương trình tổng thể có đưa ra các yêu cầu, trong đó có các nội dung: “Chủ động, tích cực tham gia và vận động người khác tham gia các hoạt động bảo vệ, phát huy giá trị các di sản văn hoá.” (phẩm chất yêu nước);“Chủ động, tích cực vận động người khác tham gia các hoạt động từ thiện và hoạt động phục vụ cộng đồng” (phẩm chất nhân ái) ;“Tích cực tham gia và vận động mọi người tham gia các công việc phục vụ cộng đồng; Tích cực học tập, rèn luyện để chuẩn bị cho nghề nghiệp tương lai” (tinh thần trách nhiệm)

Các năng lực chung (năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo) cần được hình thành trong quá trình học tập được lấy làm cơ sở cho đề tài bao gồm những mục tiêu cụ thể như:

– Sẵn sàng đón nhận và quyết tâm vượt qua thử thách trong học tập và đời sống

– Điều chỉnh được hiểu biết, kĩ năng, kinh nghiệm của cá nhân cần cho hoạt động mới, môi trường sống mới.

– Nắm được những thông tin chính về thị trường lao động, về yêu cầu và triển vọng của các ngành nghề

– Biết sử dụng ngôn ngữ kết hợp với các loại phương tiện phi ngôn ngữ đa dạng để trình bày thông tin, ý tưởng

– Phân tích được các công việc cần thực hiện để hoàn thành nhiệm vụ của nhóm; …

Những năng lực đặc thù được hình thành, phát triển: năng lực ngôn ngữ, năng lực khoa học, năng lực công nghệ, năng lực tin học, năng lực thẩm mĩ

– Về chương trình giáo dục địa phương, chương trình tổng thể 2018 chỉ rõ: Nội dung giáo dục của địa phương là những vấn đề cơ bản hoặc thời sự về văn hoá, lịch sử, địa lí, kinh tế, xã hội, môi trường, hướng nghiệp,… của địa phương bổ sung cho nội dung giáo dục bắt buộc chung thống nhất trong cả nước, nhằm trang bị cho học sinh những hiểu biết về nơi sinh sống, bồi dưỡng cho học sinh tình yêu quê hương, ý thức tìm hiểu và vận dụng những điều đã học để góp phần giải quyết những vấn đề của quê hương.

Về tầm quan trọng của nội dung giáo dục địa phương ở cấp trung học cơ sở và cấp trung học phổ thông, nội dung giáo dục của địa phương có vị trí tương đương các môn học khác (lớp 10 là 35 tiết / năm học)

Thực hiện yêu cầu của Bộ Giáo dục đào tạo về việc xây dựng chương trình, biên soạn Tài liệu Giáo dục địa phương lớp 10 để kịp thời thực hiện chương trình giáo dục 2018, Sở Giáo dục và đào tạo Ninh Bình đã tiến hành và hoàn thành trước khi năm học bắt đầu. Tại các trường học trên toàn tỉnh, giáo viên đã được tập huấn, xây dựng kế hoạch giáo dục, kế hoạch bài học để có thể giảng dạy ngay từ những tuần đầu năm học.

Như vậy, dựa trên mục tiêu dạy học phát triển năng lực, phẩm chất người học, dựa trên sự ổn định của chương trình giáo dục địa phương Ninh Bình, chúng tôi đã tiến hành nghiên cứu sớm đề tài này để có thể vừa thực hiện, vừa rút kinh nghiệm cho những năm học sau và cho chương trình giáo dục địa phương của lớp 11 và lớp 12 tiếp theo.

– Tính mới, tính sáng tạo của giải pháp:

* Trong công tác xây dựng kế hoạch giáo dục

Ngay sau khi có công văn hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ giáo dục trung học năm học 2022-202, tham dự lớp bồi dưỡng giáo viên trung học về dạy học tài liệu giáo dục địa phương tỉnh Ninh Bình lớp 7, lớp 10 từ năm học 2022-2023, chúng tôi đã tiến hành xây dựng kế hoạch giáo dục cho chương trình giáo dục địa phương của trường THPT Trần Hưng Đạo. Chương trình được phân phối cho các phân môn Ngữ Văn, Lịch sử, Địa lý, Sinh học – CN, KT – PL, trong đó môn Ngữ văn chiếm 8/35 tiết. Nội dung chương trình Ngữ văn gồm 2 bài thơ trung đại (4 tiết) (“Khắc đá núi Dục Thuý” – Trương Hán Siêu; “Miếu vua Đinh trên núi” – Ninh Tốn) và 01 bài Trải nghiệm văn học (chủ đề: Dục Thuý Sơn – ngọn núi lưu giữ nhiều áng thơ văn cổ) (4 tiết) [Phụ lục 1,2,3]

Trong kế hoạch giáo dục, các mục tiêu về kiến thức, năng lực, phẩm chất đã được xác định rõ trong từng đơn vị kiến thức, định hướng cho giáo viên xây dựng kế hoạch bài học.

Việc xây dựng kế hoạch cụ thể, rõ ràng đã tạo điều kiện để giáo viên môn Ngữ văn có thể thực hiện tốt các hoạt động học nhằm mục đích phát triển, phẩm chất năng lực người học.

* Xây dựng kế hoạch bài học

Với sự trao đổi, thống nhất của giáo viên Ngữ văn THPT toàn tỉnh, sự bàn bạc của giáo viên tổ Ngữ văn trường THPT Trần Hưng Đạo, chúng tôi đã tiến hành xây dựng kế hoạch bài học cho các bài cụ thể với mục tiêu bài học là làm rõ những kiến thức văn học địa phương, đồng thời tập trung hình thành những phẩm chất, năng lực cho học sinh

Ví dụ: bài “Khắc đá núi Dục Thuý” của Trương Hán Siêu, chúng tôi hướng tới rèn luyện các phẩm chất: Cảm phục và trân trọng những người anh hùng, những giá trị nhân văn cao đẹp; tôn trọng và có ý thức tìm hiểu các nền văn học, văn hoá của quê hương, đất nước; Biết yêu quý và trân trọng mảnh đất quê hương; có ý thức giữ gìn, phát huy vẻ đẹp của di tích lịch sử.

Trong bài học này, những năng lực đặc thù chúng tôi hướng đến là:

– Nêu được ấn tượng chung về tác phẩm; tác, nhận biết đề tài, bố cục, các hình tượng nhân vật…

– Phân tích các giá trị nội dung và đặc sắc nghệ thuật của bài thơ Khắc đá núi Dục Thuý; khám phá đuợc vẻ đẹp của núi Dục Thuý qua lời thơ.

– Hiểu được tâm sự và vẻ đẹp tâm hồn của Trương Hán Siêu.

– Phân tích, đánh giá được tình cảm, cảm hứng chủ đạo của người viết; phát hiện được các giá trị văn hóa, triết lí nhân sinh từ tác phẩm

– Trình bày được cảm xúc và sự đánh giá của cá nhân về tác phẩm

– Đọc mở rộng các tác phẩm khác của tác giả và các tài liệu liên quan

Ở bài “Trải nghiệm văn học”, chúng tôi xác định những phẩm chất quan trọng cần hình thành là: Ý thức trách nhiệm với công việc; trân trọng và tự hào về di sản văn học quê hương; yêu quý và phát huy vốn văn hoá dân gian địa phương.