SKKN Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm kết hợp với một số kỹ thuật dạy học nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học môn Lịch sử 12

A. ĐẶT VẤN ĐỀ 

I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI 

Trong thời đại ngày nay công nghệ 4.0, thông tin bùng nổ, đòi hỏi mới về giáo dục và nguồn nhân lực. Để đáp ứng yêu cầu mới của thời đại, giáo dục trong những năm qua đã đổi mới mạnh mẽ, căn bản và toàn diện. Chuyển từ dạy học truyền thụ sang dạy học tích cực hướng đến phát triển phẩm chất và năng lực cho người học. Đặc biệt nhất là thực hiện chương trình mới 2018. Sự thay đổi chương trình đã tạo cơ sở để đổi mới phương pháp dạy học tích cực hiệu quả. Đồng thời, sự phát triển của công nghệ thông tin đã tạo điều kiện thuận lợi, hỗ trợ đắc lực cho giáo dục thực hiện các kỉ thuật dạy học tích cực vào thiết kế bài dạy của giáo viên. Cho phép giáo viên tổ chức cho HS học tập tích cực và chủ động với nhiều kỉ thuật dạy học hiện đại để phát triển các năng lực học tập và phẩm chất tốt đẹp. 

Chương trình giáo dục phổ thông mới 2018, môn Lịch sử với vai trò và vị thế quan trọng trong việc giáo dục phẩm chất yêu nước, chính trị và năng lực xã hội cho HS đã được quyết định từ môn học tự chọn sang môn học bắt buộc. Đồng thời với sự đổi mới về nội dung kiến thức, chương trình Lịch sử lớp 10 có sự đổi mới về kế hoạch dạy học. Để phát huy phẩm chất và năng lực cho HS, một nội dung dạy học mới được đưa vào chiếm 20% chương trình là những bài thực hành lịch sử. 

Tuy nhiên, vấn đề dạy thực hành trong bộ môn Lịch sử là hoàn toàn mới chưa có trong chương trình cũ, mặt khác kế hoạch dạy học có tiết thực hành nhưng SGK lại không xây dựng nội dung, chương trình và nội dung là tự chủ của cơ sở giáo dục, tùy vào yêu cầu cần đạt của chương trình, thực tế địa phương về cơ sở vật chất và trình độ năng lực của HS để thiết kế và xây dựng. Thậm chí trên mạng xã hội các kênh thông tin về giáo án mẫu cũng không có chương trình và kế hoạch bài thực hành. Đó là một khó khăn, thực tế đó không được giải quyết triệt để sẽ dẫn tới hậu quả là mục tiêu giáo dục không thực hiện được. Bởi lẽ, GV sẽ biến bài thực hành thành bài học kiến thức cho HS, làm nặng chương trình hơn và áp lực cho HS. 

Xuất phát từ thực tế khó khăn dạy học bài thực hành lịch sử lớp 10 chương trình THPT mới 2018 và trong điều kiện trực tiếp dạy chương trình lớp 10 mới, bản thân tôi ý thức được trách nhiệm của bản thân thực hiện mục tiêu đổi mới giáo dục, đồng thời tìm cách ứng dụng công nghệ thông tin và các kĩ thuật tích cực vào thiết kế những bài dạy nhất là những bài thực hành để tạo hứng thú, nâng cao hiệu quả giáo dục nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho HS, đồng thời nâng cao hiệu quả chất lượng dạy học Lịch sử. 

Vì thế, trong phạm vi hiểu biết của bản thân, tôi lựa chọn đề tài: Ứng dụng công nghệ thông tin và một số kỹ thuật dạy học tích cực trong dạy học bài “Thực hành Văn minh Phương Đông thời Cổ – Trung đại” Lịch sử lớp 10 ( bộ Cánh Diều) theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh nhằm tạo hứng thú học tập cho học sinh và nâng cao hiệu quả dạy học. 

II. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu 

1. Phạm vi nghiên cứu 

Đề tài tập trung nghiên cứu cơ sở lí luận, thực tiễn, ứng dụng công nghệ thông tin kết hợp với các kỹ thuật dạy học tích cực vào xây dựng kế hoạch bài dạy thực hành Lịch sử lớp 10; Thiết kế 1 tiết dạy thực hành Văn minh Phương Đông Cổ – Trung đại trong sách giáo khoa Lịch sử 10 bộ sách Cánh Diều, theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực cho người học. 

2. Đối tượng nghiên cứu 

Đề tài tập trung vào ứng dụng công nghệ thông tin và một số kỷ thuật dạy học tích cực vào xây dựng kế hoạch bài dạy “Thực hành Văn minh Phương Đông thời Cổ – Trung đại” Lịch sử lớp 10 bộ sách Cánh Diều theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực của người học, nhằm tạo hứng thú cho học sinh và nâng cao hiệu quả dạy học. 

III. Mục đích nghiên cứu 

Ứng dụng công nghệ thông tin và một số kỹ thuật dạy học tích cực vào xây dựng kế hoạch bài dạy “Thực hành Văn minh Phương Đông thời Cổ – Trung đại” Lịch sử lớp 10, bộ sách Cánh Diều nhằm tạo hứng thú cho học sinh và nâng cao hiệu quả của quá trình dạy và học, nhằm phát triển phẩm chất năng lực cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn lịch sử nói riêng và thực hiện thành công việc đổi mới sự nghiệp giáo dục nước nhà. 

IV. Tính mới và đóng góp của đề tài 

-Tính mới của đề tài: Ứng dụng công nghệ thông tin và kỹ thuật dạy học tích cực vào tổ chức và hướng dẫn cho HS thiết kế một bài thực hành Lịch sử lớp 10 – Một nội dung mới trong chương trình lịch sử lớp 10 THPT 2018, chưa có một đề tài nào thực hiện từ trước đến nay. 

– Đề tài đã đóng góp về lí luận và thực tiến về phương pháp dạy học tích cực nhằm phát huy năng lực tự học, tự nghiên cứu, giải quyết vấn đề, công nghệ, tin học, ngôn ngữ cho học sinh đồng thời hình thành các phẩm chất chăm chỉ, trách nhiệm, trung thực, yêu nước; tạo điều kiện cho học sinh có khả năng tự học và tự nâng cao kiến thức thông qua các nhóm tự làm việc, tự tìm kiếm thông tin để hoàn thành dự án trong bài học. Điều này có tác dụng rất lớn trong việc hình thành và phát triển các kỹ năng, năng lực, phẩm chất cho học sinh. 

B. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 

I. Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn 

1.Cơ sở lý luận 

1.1. Kĩ thuật dạy học tích cực 

1.1.1. Khái niệm kĩ thuật dạy học tích cực 

• Kĩ thuật dạy học là những động tác, cách thức hành động của giáo viên và học sinh trong các tình huống hành động nhỏ nhằm thực hiện và điều khiển quá trình dạy học. Các kĩ thuật dạy học chưa phải là các phương pháp dạy học độc lập. 
• Kĩ thuật dạy học tích cực là các kĩ thuật dạy học phát huy tính tích cực, sáng tạo của người học như: Kĩ thuật công não, kĩ thuật thông tin phản hồi, kĩ thuật bể cá, kĩ thuật tia chớp, kĩ thuật XYZ, kỷ thuật hỏi chuyên gia, kỷ thuật vẽ phòng tranh 3D, kỷ thuật thảo luận viết…… 

1.1.2. Mục đích của việc sử dụng kĩ thuật dạy học tích cực 

Tổ chức dạy học tích cực nhằm xây dựng môi trường giúp học sinh có thể học tập một cách hứng thú, tự tin, hiệu quả, học phong phú và học tập một cách sáng tạo. Tuy nhiên trên thực tế, không có phương pháp nào, kĩ thuật nào hoàn toàn thụ động hay hoàn toàn tích cực, cũng như không có phương pháp nào là tối ưu. Đổi mới phương pháp dạy học không có nghĩa là gạt bỏ các phương pháp truyền thống, mà vấn đề là giáo viên phải biết phối hợp một cách khéo léo các phương pháp, kĩ thuật dạy học nhằm phát huy tính tích cực và sáng tạo của học sinh, giúp các em có cơ hội được rèn luyện các kĩ năng của người học sinh hiện đại. 

1.1.3 Những ưu điểm và hạn chế khi sử dụng các kĩ thuật dạy học tích cực * Ưu điểm 

• Thúc đẩy sự tham gia tích cực, tăng cường tính độc lập, trách nhiệm của cá nhân HS trong quá trình học tập theo nhóm. 
• Huy động được trí tuệ tập thể của cả lớp trong quá trình HS thực hiện nhiệm vụ.  
• Phát triển các năng lực: giao tiếp, hợp tác, giải quyết vấn đề …. cho mỗi HS. 
• Kích thích sự sáng tạo và tăng hiệu quả tư duy, tăng khả năng ghi nhớ thông tin cho HS. 
• Học sinh được tập duyệt nhiều   kĩ năng để học tập tốt hơn và chịu trách nhiệm về quá trình học tập của mình * Hạn chế 
• Trên thực tế trong một số bài dạy áp dụng các kĩ kỹ thuật dạy học tích cực, trong quá trình làm nhiệm vụ, chỉ có một số em HS tích cực tham gia. Còn số đông các em lại thờ ơ với công việc mà GV giao. 
• Về phía giáo viên, để nhận thức được sự tiến bộ của học sinh thì phải làm việc vất vả hơn, từ đó có thể giúp học sinh đạt được các chuẩn đầu ra về phẩm chất và năng lực mà yêu cầu cần đạt của bài học đặt ra. 

2.1. Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học: 

2.1.1. Khái niệm ứng dụng công nghệ thông tin: 

• Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học là quá trình đầu tư trang thiết bị, cơ sở vật chất công nghệ để đáp ứng nhu cầu làm việc, học tập của các bộ, giáo viên và học sinh. Trong môi trường giáo dục, những thiết bị, công nghệ hiện đại đóng vai trò là công cụ hỗ trợ cho việc dạy và học các môn trong nhà trường. 
• Bên cạnh đó, ứng dụng công nghệ thông tin còn là việc người dùng khai thác tốt các phần mềm thiết kế bài giảng như: powerpoint, word, excel,… Học sinh, sinh viên và cán bộ giáo viên sẽ tăng cường sử dụng Internet để nghiên cứu, tham khảo thông tin, xây dựng các giáo án điện tử chất lượng. 

2.1.2. Vai trò của ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học – Đổi mới phương pháp học tập, giảng dạy: 

So với các quốc gia tiến bộ trên thế giới, Việt Nam có nền giáo dục khá truyền thống. Giáo dục Việt Nam có xu hướng giao tiếp theo lối mòn “một thầy – một trò”. Quá trình tương tác giữa giáo viên và học sinh còn nhiều hạn chế. Điều này khiến cho học sinh lười suy nghĩ, tìm hiểu và khám phá kiến thức mới. Vì vậy, chất lượng học tập không đạt hiệu quả cao như mong đợi.Trong khi đó, công nghệ thông tin sẽ thiết lập tương tác hai chiều giữa người dạy và người học. Học sinh trực tiếp tham gia vào quá trình tìm hiểu kiến thức khiến cho bài giảng trở nên sinh động hơn. Với sự hỗ trợ của các phần mềm dạy học, cả giáo viên và học sinh đều được “giải phóng” khỏi những công việc thủ công, tốn thời gian, tạo điều kiện đi sâu vào bản chất bài học.