SKKN Thiết kế và sử dụng học liệu số trong dạy học một số bài thực hành sinh học 10

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lý do chọn đề tài 

 1.1. Trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 thì chuyển đổi số đóng vai trò rất quan trọng, là nội dung cơ bản của trụ cột kỹ thuật số. Vì vậy, Thủ tướng 

Chính phủ đã phê duyệt quyết định 749/QĐ-TTg ngày 3 tháng 6 năm 2020 về 

“Chương trình chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”. Ở mục VIII – Một số lĩnh vực cần ưu tiên chuyển đổi số thì Giáo dục đào tạo là lĩnh vực được ưu tiên hàng đầu. Trong quyết định ghi rõ “Phát triển nền tảng hỗ trợ dạy và học từ xa, ứng dụng triệt để công nghệ số trong công tác quản lý, giảng dạy và học tập; số hóa tài liệu, giáo trình; xây dựng nền tảng chia sẻ tài nguyên giảng dạy và học tập theo cả hình thức trực tiếp và trực tuyến. Phát triển công nghệ phục vụ giáo dục, hướng tới đào tạo cá thể hóa”. 

Quyết định 131/QĐ-TTg ngày 25 tháng 1 năm 2022 về phê duyệt đề án “Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong giáo dục và đào tạo giai đoạn 2022 – 2025, định hướng đến năm 2030” nêu rõ quan điểm “Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số tạo đột phá trong đổi mới hoạt động giáo dục và đào tạo;…Người học và nhà giáo là trung tâm của quá trình chuyển đổi số, lợi ích mang lại cho người học, đội ngũ nhà giáo và người dân là thước đo chủ yếu đánh giá mức độ thành công của chuyển đổi số. Chuyển đổi số trong giáo dục và đào tạo cần có sự thay đổi nhận thức mạnh mẽ,…sự chủ động, tích cực của các cơ sở giáo dục và sự ủng hộ, tham gia của mỗi người học, mỗi nhà giáo và toàn xã hội.” 

Và để cụ thể hóa mục tiêu chuyển đổi số trong giáo dục thì Bộ Giáo dục và đào tạo đã tổ chức các cuộc thi như: cuộc thi Thiết kế bài giảng E-learning vào năm 2021; cuộc thi Xây dựng thiết bị dạy học số lần thứ I, năm 2022.  

Qua đây ta thấy việc chủ động, sáng tạo xây dựng thiết bị dạy học số của mỗi giáo viên nhằm nâng cao chất lượng dạy và học là việc làm rất thiết thực, cần thiết góp phần thúc đẩy chuyển đổi số trong lĩnh vực giáo dục theo đúng mục tiêu của Chương trình chuyển đổi số quốc gia. 

1.2. Đối tượng nghiên cứu của sinh học là thế giới sinh vật gần gũi với đời sống hằng ngày của học sinh. Thông qua việc tổ chức các hoạt động quan sát, thực hành, thí nghiệm, tham quan,… giáo viên tạo điều kiện cho học sinh khám phá thế giới tự nhiên, phát triển khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.  

Năm học 2022 – 2023, học sinh khối 10 lần đầu tiên thực hiện chương trình giáo dục phổ thông 2018. Với mục tiêu phát triển năng lực, phẩm chất cho người học nên trong khung chương trình môn Sinh học có rất nhiều phần HS sẽ được trải nghiệm thực hành, thí nghiệm. 

Tuy nhiên, thực trạng thực hành hiện nay ở trường THPT còn gặp một số bất cập sau: 

• Về cơ sở vật chất nói chung và thiết bị dạy học thực hành môn Sinh nói riêng ở trường THPT hiện nay còn rất hạn chế, khó có thể đáp ứng được yêu cầu cần đạt theo khung chương trình đề ra. 
• Về kĩ năng làm thực hành của HS còn chưa tốt (cấp THCS học sinh rất hiếm khi được làm thực hành Sinh học) nên trong thời lượng hạn chế của mỗi tiết thực hành để GV có thể vừa truyền tải cách làm và vừa để HS tiến hành làm thành thạo là rất khó hoàn thành mục tiêu. 

1.3. Sử dụng học liệu số được thiết kế phù hợp với trang thiết bị thực hành có sẵn tại đơn vị để HS nghiên cứu trước, nhờ đó HS hiểu rõ từng bước thao tác trong từng bài thực hành sẽ giải quyết được những bất cập thực hành đã nêu trên.  

 Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu “Thiết kế và sử dụng học liệu số trong dạy học một số bài thực hành sinh học 10” để HS dễ dàng tiếp cận các bài thực hành/thí nghiệm sinh học, từ đó tăng hứng thú với môn Sinh học hơn. 

2. Đối tượng nghiên cứu, khách thể nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu 

2.1. Đối tượng nghiên cứu 

• Cơ sở lí luận và thực tiễn về HLS; dạy thực hành sinh học ở trường THPT. – Các học liệu số về các bài thực hành sinh học 10. 

2.2. Khách thể và phạm vi nghiên cứu 

  Đề tài triển khai nghiên cứu ở học sinh khối 10, gồm: 

• Trường THPT Hà Huy Tập – TP Vinh – Tỉnh Nghệ An: HS lớp 10A2 là khách thể thực nghiệm; HS lớp 10T5 là khách thể đối chứng. 
• Trường THPT Thái Hòa – Thị xã Thái Hòa – Tỉnh Nghệ An: HS lớp 10K là khách thể thực nghiệm; HS lớp 10M  là khách thể đối chứng. 
• Trường THPT Bắc Yên Thành – Huyện  Yên Thành – Tỉnh Nghệ An: HS lớp 10A1 là khách thể thực nghiệm; HS lớp 10A7 là khách thể đối chứng. 

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 

3.1. Mục đích nghiên cứu 

Nghiên cứu, thiết kế và sử dụng các học liệu số trong dạy học các bài thực hành sinh học 10 cho HS THPT. 

 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu 

• Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài. 
• Điều tra thực trạng thiết kế học liệu số, sử dụng học liệu số trong dạy và học thực hành môn sinh học 10 ở trường THPT ở trường THPT Hà Huy Tập, THPT Thái Hòa, THPT Bắc Yên Thành. 
• Phân tích các nội dung, cách tiến hành các bài thực hành Sinh học 10.  
• Thiết kế các học liệu số về một số bài thực hành sinh học 10.  
• Xây dựng các kế hoạch dạy học một số bài thực hành môn sinh học 10 sử dụng HLS. 
• Thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng hiệu quả của sử dụng HLS trong dạy học thực hành sinh học 10 tại trường THPT Hà Huy Tập – Vinh – Nghệ An, THPT Thái Hòa, THPT Bắc Yên Thành. 

4. Phương pháp nghiên cứu 

  Để nghiên cứu đề tài chúng tôi sử dụng các phương pháp sau: 

4.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận 

• Nghiên cứu những tài liệu có liên quan đến đề tài.  
• Phân tích, tổng hợp những nguồn tài liệu thu được. 

4.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn 

• Đối với GV: sử dụng phiếu điều tra về thực trạng thiết kế và sử dụng HLS trong dạy học, thực trạng về dạy – học thực hành môn SH ở trường THPT. Quan sát sư phạm, dự giờ giảng để đánh giá thực trạng DH sử dụng HLS và dạy học thực hành ở trường THPT. 
• Đối với học sinh: sử dụng khảo sát về hiểu biết của HS về thực hành, hứng thú của HS đối với tiết thực hành. Thăm dò ý kiến học sinh sau khi học xong các tiết học có sử dụng học liệu số mà đề tài đưa ra.  
• Đánh giá của GV đối với kĩ năng làm thực hành, hứng thú của HS sau khi học các tiết thực hành có sử dụng học liệu số. 

4.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm 

• Đối với lớp thực nghiệm: áp dụng các hình thức dạy học có sử dụng HLS. 
• Đối với lớp đối chứng: sử dụng phương pháp dạy học truyền thống. – Theo dõi, quan sát trực tiếp HS trong tiết học. 
• Đánh giá: qua các bài kiểm tra, phiếu khảo sát (đối với GV, HS).  

4.4. Phương pháp toán thống kê 

• Sử dụng phương pháp toán học thống kê để xử lí kết quả điều tra về định lượng, chủ yếu tính điểm trung bình, tính phần trăm. 

5. Tính mới của đề tài 

• Góp phần làm sáng tỏ cơ sở lí luận và thực tiễn của xây dựng và sử dụng học liệu số trong dạy học phát triển năng lực và phẩm chất cho HS THPT. 
• Tự thiết kế được một số học liệu số một số bài thực hành ở sinh học 10.  
• Đề xuất một số hình thức sử dụng học liệu số trong dạy học nhằm phát triển năng lực cho HS THPT. 

6. Cấu trúc của sáng kiến  

 Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung chính của sáng kiến được trình bày trong 3 chương:  

  Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn. 

  Chương 2. Thiết kế và sử dụng HLS trong dạy học các bài thực hành SH 10.  

  Chương 3. Thực nghiệm sư phạm