SKKN Xây dựng chuyên đề nội môn trong dạy học di truyền học quần thể

PHẦN I: MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Trong những năm qua, phần lớn giáo viên đã được tiếp cận với các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực. Các thuật ngữ như phương pháp dạy học tích cực, dạy học dựa trên dự án, dạy học giải quyết vấn đề,…; các kĩ thuật dạy học tích cực như động não, bản đồ tư duy,… không còn xa lạ với đông đảo giáo viên hiện nay. Tuy nhiên, đa số giáo viên chưa tìm được “chỗ đứng” của mỗi kĩ thuật dạy học trong cả tiến trình tổ chức hoạt động dạy học. Chính vì thế giáo viên vẫn chủ yếu lệ thuộc vào tiến trình các bài học được trình bày trong sách giáo khoa, chưa “dám” chủ động trong việc thiết kế tiến trình xây dựng kiến thức phù hợp với các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực. Phần lớn giáo viên, những người có mong muốn sử dụng phương pháp dạy học mới đều lúng túng và sợ rằng sẽ bị “cháy giáo án” do học sinh không hoàn thành các hoạt động được giao trong giờ học. Vì vậy, mặc dù có cố gắng nhưng việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực hiện hay chưa thực sự tổ chức được liên tục thường xuyên hoạt động nhận thức tích cực, sáng tạo và bồi dưỡng phương pháp tự học cho học sinh; việc tăng cường hoạt động học tập cả thể và học tập hợp tác còn hạn chế; chưa kết hợp được sự đánh giá của giáo viên và sự tự đánh giá của học sinh trong quá trình dạy học.

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến những hạn chế nói trên nhưng có thể kể đến một số nguyên nhân chủ yếu như sau:

• Sự hiểu biết của giáo viên về các phương pháp dạy học, kĩ thuật dạy họctích cực còn hạn chế, chủ yếu mới dừng lại ở mức độ “biết” một cách rời rạc, thiếu tính hệ thống.
• Việc dạy học hiện nay chủ yếu được thực hiện trên lớp theo bài/tiết trongsách giáo khoa. Trong phạm vi một tiết học, không đủ thời gian cho đầy đủ các hoạt động học của học sinh theo tiến trình sư phạm của một phương pháp dạy học tích cực, dẫn đến nếu có sử dụng phương pháp dạy học tích cực đó thì cũng mang tính hình thức.
• Các hình thức kiểm tra kết quả học tập của học sinh còn lạc hậu, chủ yếu làđánh giá sự ghi nhớ của học sinh mà chưa đánh giá được khả năng vận dụng sáng tạo, kĩ năng thực hành và năng lực giải quyết vấn đề của học sinh.

Nhằm khắc phục những hạn chế nói trên, cần phải chủ động, sáng tạo xây dựng nội dung dạy học phù hợp với các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực. Thay cho việc dạy học đang được thực hiện theo từng bài/tiết trong sách giáo khoa như hiện nay, tôi đã căn cứ vào chương trình và sách giáo khoa hiện hành, lựa chọn nội dung để xây dựng chuyên đề dạy học phù hợp với việc sử dụng phương pháp dạy học tích cực trong điều kiện thực tế của nhà trường. Với lí do đó nên tôi chọn đề tài “XÂY DỰNG CHUYÊN ĐỀ NỘI MÔN TRONG DẠY HỌC DI TRUYỀN HỌC QUẦN THỂ”.

2. Mục đích nghiên cứu

Việc nghiên cứu đề tài này giúp học sinh và đồng nghiệp:

Thứ nhất là hiểu sâu hơn nữa các kiến thức lí thuyết về quy luật di truyền.

Thứ hai là giải nhanh các bài toán hay và khó về quy luật di truyền.

Thứ ba là giúp học sinh củng cố sâu kiến thức, rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo giải bài tập trắc nghiệm, nâng cao chất lượng học tập và yêu thích môn Sinh học.

3. Đối tượng nghiên cứu

Đề tài này giúp học sinh thông qua cách giải nhanh các bài toán vận dụng cao (mức 4) về quy luật di truyền so với phương pháp thông thường.

Phát hiện những vương mắc của học sinh khi sử dụng phương pháp này.

Các bài vận dụng cao sưu tầm trong đề thi đại học, cao đẳng, đề thi THPT Quốc gia (hiện nay là đề thi tốt nghiệp THPT) và các đề thi thử đại học, THPT Quốc gia (tốt nghiệp THPT) của các trường trong cả nước.

4. Phương pháp nghiên cứu

• Phương pháp điều tra: Thực trạng khi dạy phần bài tập quy luật di truyền cũng như trong quá trình ôn thi đại học, tốt nghiệp THPT, tham khảo ý kiến của đồng nghiệP cũng như tham khảo các sách tài liệu hiện có trên thị trường.
• Phương pháp xây dựng cơ sở lí thuyết.
• Phương pháp thống kê, so sánh: thống kê, so sánh kết quả kiểm tra đánhgiá theo cách giải cũ và cách giải mới.

5. Những điểm mới của sáng kiến kinh nghiệm

Từ sáng kiến kinh nghiệm của mình tôi đã tìm ra những điểm mới như sau:

• Xây dụng và áp dụng công thức tính số loại kiểu gen mang 2, 3… alen ởđời con.
• Xây dựng và áp dụng bài toán tính: Số loại kiểu gen ở đời con khi cho bốmẹ có kiểu gen tứ bội lai với nhau.
• Xây dựng công thức từ số loại kiểu hình ở đời con suy ra kiểu gen của bốmẹ trong tương tác cộng gộp.
• Tổng hợp khá nhiều các bài tập phần di truyền học quần thể của các đề thi.

PHẦN II: NỘI DUNG

1. Cơ sở lí luận

1.1. Phân tích cấu trúc và nội dung thường ứng dụng dạng bài tập tính số loại kiểu gen, số loại kiểu hình, Sinh học 12 – THPT

Bài toán 1 (tính số loại kiểu gen): Thường ứng dụng trong các phép lai cơ thể tứ bội với nhau mà khi giảm phân cho giao tử lưỡng bội có khả năng thụ tinh với xác xuất như nhau.

Bài toán 2 (tính số loại kiểu gen chứa 2, 3, 4… alen trội hoặc lặn): Được ứng dụng trong các quy luật:

• Quy luật Menđen: Quy luật phân ly độc lập.
• Tương tác gen.

Bài toán 3 (tính số loại kiểu hình): ứng dụng trong các bài tập về tương tác cộng gộp.

1.2. Phương pháp giải nhanh là gì?

Ngày 01/3/2023 Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đã chính thức công bố đề minh họa của kỳ thi tốt nghiệp THPT 2023, từ đề minh họa, ta thấy cấu trúc ma trận của đề thi như sau:

MA TRẬN ĐỀ MINH HỌA THI TN THPT, NĂM 2023, MÔN SINH HỌC

Như ta đã biết khi phân tích nhiều đề thi trong kì thi tốt nghiệp THPT, ta thấy phần “Tính quy luật của hiện

tượng di truyền” thường có các câu trong tổng số 40 câu hỏi, Trong đó:

Mặt khác phần cơ chế di truyền, biến dị cũng có câu vận dụng cao, câu hỏi đó có thể là bài tập về đa bội thể. Như vậy trong số câu hỏi vận dụng cao (chiếm 15%) thì phần này số câu hỏi đã chiếm hơn một nửa. Nếu học sinh không có cách giải nhanh thì rất khó đảm bảo về thời gian hoàn thiện đề thi đúng yêu cầu.

Vậy phương pháp giải nhanh trong toán Sinh là gì? Với một bài tập trước đây nếu chúng ta thi theo hình thức tự luận thì phải 30 phút mới giải xong, tuy nhiên nếu ta xây dựng công thức cho các em học sinh thì bày này trong vòng tối đa 3 phút phải làm ra kết quả để tô vào ô đáp án bù các câu khác có thể chỉ 30 giây.

Vậy phương pháp giải nhanh chính là trong thời gian rất ngắn ta phải tìm ra kết quả so với các phương pháp thông thường khác.