SKKN Áp dụng phương pháp dạy học dự án trong Chủ đề ‘‘Virus’’- Sinh học 10 để rèn luyện cho học sinh năng lực giải quyết vấn đề nhằm bảo vệ sức khỏe và ứng phó với những đại dịch có thể xảy ra trong tương lai do virut.

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lý do chọn đề tài 

Ngày nay, thế giới đã và đang có những chuyển biến quan trọng, đó là sự phát triển vượt bậc của khoa học công nghệ cùng với quá trình hội nhập và toàn cầu hóa đã mang đến những cơ hội cũng như thách thức đối với nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Bối cảnh đó đặt ra những yêu cầu mới cho giáo dục trong việc đào tạo đội ngũ lao động có đủ phẩm chất, năng lực để thích ứng và phát triển một cách bền vững trước sự chuyển động không ngừng của xã hội. 

   Trong xu thế đổi mới phương pháp dạy học hiện nay, tư tưởng ‘‘Dạy học tập trung vào người học” trở thành xu hướng chủ đạo. Đảng và nhà nước cũng như ngành Giáo dục – Đào tạo đã và đang triển khai việc dạy học và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập các môn học ở trường phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Để nâng cao chất lượng dạy môn Sinh học ở trường THPT, GV cần tập trung vào dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức các hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng CNTT và truyền thông trong dạy học nhằm đáp ứng yêu cầu chương trình GDPT mới.  

 Dạy học dự án là một phương pháp dạy học tích cực, phát huy tối đa tính chủ động và dân chủ của học sinh thông qua việc yêu cầu học sinh thực hiện các dự án mô phỏng với các dự án có thật trong xã hội để lĩnh hội kiến thức bài học. Như vậy phương pháp dạy học này có vai trò rất lớn trong việc thực hiện dạy học tích cực.. Dạy học dự án là phương pháp dạy học gắn lý thuyết với thực hành, tư duy và hành động, nhà trường và xã hội. Kích thích động cơ, hứng thú học tập của người học. Phát huy tính tự lực, tính trách nhiệm, phát triển khả năng sáng tạo, rèn luyện năng lực giải quyết những vấn đề phức hợp, rèn luyện tính bền bỉ, kiên nhẫn rèn luyện năng lực cộng tác làm việc(sự hợp tác làm việc nhóm) phát triển năng lực đánh giá. Dạy học dự án làm cho nội dung học tập trở nên có ý nghĩa hơn, góp phần đổi mới phương pháp dạy học, thay đổi phương thức đào tạo  

          Để góp phần đổi mới phương pháp dạy học, mang lí thuyết lại gần hơn với thực tiễn, góp phần khơi dậy hứng thú học tập,  chuẩn bị những năng lực, phẩm chất cần thiết cho học sinh để phòng chống những dịch bệnh do virus gây ra như đại dich covid vừa qua và đón đầu những đại dịch có thể xảy ra do virus trong tương lai, chúng tôi chọn đề tài “Áp dụng phương pháp dạy học dự án trong Chủ đề ‘‘Virus’’- Sinh học 10 để rèn luyện cho học sinh năng lực giải quyết vấn đề nhằm bảo vệ sức khỏe và ứng phó với những đại dịch có thể xảy ra trong tương lai do virut.” Với mong muốn học sinh có những hiểu biết đúng đắn và khoa học về virut, triệu chứng, khả năng lây nhiễm, cách phòng tránh và hậu quả khi nhiễm các loại virut. Rèn luyện khả năng vận dụng phương pháp dạy học dự án nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học, hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh đặc biệt hình thành năng lực giải quyết vấn đề. 

2. Tính mới và những đóng góp của đề tài 

• Khi dạy Chủ đề Virus – Sinh học 10 chúng tôi áp dụng phương pháp dạy học dự án để tổ chức dạy học giúp học sinh chủ động chiếm lĩnh tri thức từ đó chia sẻ thông tin chính xác và khoa học về virus nói chung và COVID-19 nói riêng. Đồng thời giúp học sinh giảm bớt nỗi sợ hãi, lo lắng về dịch bệnh, rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề, hình thành cho các em kĩ năng ứng phó với các dịch bệnh có thể xảy ra trong tương lai.  
• Đề tài đáp ứng được quan điểm, yêu cầu, tinh thần đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá, thi cử theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực của mục tiêu GDPT mới. 
• Đề tài sử dụng phần mềm googleforms để tiến hành khảo sát, đánh giá mức độ cấp thiết và khả thi của các giải pháp được thực hiện trong đề tài. Kết quả khảo sát được xử lí bằng phần mềm R (https://cran.r-project.org/bin/windows/base/) từ đó thu được thông tin phản hồi khách quan và khoa học về vấn đề cần khảo sát. Qua đó khẳng định được tính cấp thiết và khả thi của các giải pháp trong đề tài nghiên cứu. Đây là nguồn thông tin đáng tin cậy để chúng tôi thực hiện đề tài. 
• Đề tài nghiên cứu đã xây dựng được quy trình thiết kế, tổ chức dự án để tổ chức dạy học Chủ đề Virus – Sinh học 10 kết nối tri thức nhằm hình thành các năng lực và phẩm chất cho học sinh, đặc biệt là năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo.         – Xây dựng được các dự án học tập cho học sinh như : Cuộc thi “Hoa hậu Virus hoàn vũ”.  Buổi talkshow “phóng sự và thảo luận về các giai đoạn phát triển của virut Sars-covy2 cách phòng tránh và điều trị covid-19 khi mắc phải”.  Xây dựng sơ đồ tư duy khái quát về virut corona và đại  dịch covid-19.  “Điều tra tình hình dịch bệnh tại địa phương. Làm khẩu trang vải và tái chế khẩu trang y tế hạn chế ô nhiễm môi trường”. Khi thực hiện các dự án các em phải tham gia với nhiều vai trò khác nhau như: Hoa hậu, MC, bác sỹ, nhà khoa học hay là nhân viên điều tra… từ đó hình  thành và phát triển năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo cho các em. 
• Xây dựng được ví dụ minh họa và giáo án minh họa cho quá trình tổ chức dạy học dự án tạo điều kiện để các giáo viên trong tổ nhóm chuyên môn và các giáo viên trường khác dễ dàng áp dụng đề tài trong dạy học Chủ đề Virus – Sinh học 10. 

PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU A: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 

1. Cơ sở lí luận của Đề tài 

• Dạy học định hướng phát triển năng lực  

• Khái niệm năng lực  

Năng lực là thuộc tính cá nhân cho phép thực hiện thành công hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể. Chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực còn gọi là dạy học định hướng kết quả đầu ra, ngày nay đã trở thành xu hướng giáo dục quốc tế. Dạy học định hướng phát triển năng lực không chỉ chú ý tích cực về hoạt động trí tuệ mà còn chú ý rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề gắn với những tình huống của cuộc sống. Tăng cường việc học tập theo nhóm đổi mới quan hệ GV- HS theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng lực xã hội. Bên cạnh việc học tập những tri thức và kỹ năng riêng lẻ của các môn học chuyên môn các chủ đề học tập phức hợp nhằm phát triển năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp.  

• Những loại năng lực cần chú trọng rèn luyện cho HS trong quá trình dạy học 

• Nhóm năng lực chung: Năng lực chung là những năng lực cơ bản, thiết yếu hoặc cốt lõi, làm nền tảng cho mọi hoạt động của con người trong cuộc sống và lao động, nghề nghiệp. 

Nhóm năng lực chung theo chương trình GDPT mới gồm có: 

+ Tự chủ, tự học  

+ Giao tiếp, hợp tác  

+ Giải quyết vấn đề và sáng tạo.  

• Tiêu chí thể hiện giải quyết vấn đề và sáng tạo của  HS:  

• Phân tích, xác định được mục tiêu, tình huống, nhiệm vụ học  tập của dự án. 
• Đề xuất câu hỏi định hướng nghiên cứu cho  đề tài dự án đã chọn.  –  Lập kế hoạch thực hiện  dự án. 
• Đề xuất phương án GQVĐ theo yêu cầu đặt  ra. 
• Thực hiện được kế hoạch đề ra một cách hiệu quả. 
• Xác định và tìm kiếm  nguồn thông tin phù hợp với đề tài dự án  – Xây dựng sản phẩm nghiên cứu dự án khoa học, sáng tạo. 
• Trình bày sản phẩm dự  án khoa học, rõ ràng, lôgic, lôi cuốn. 
• Tự đánh giá qua thực hiện dự án và sản phẩm  dự án. 
• Tự điều chỉnh và vận dụng trong các tình huống học tập khác. 

* Nhóm năng lực chuyên biệt 

Ở trường THPT các năng lực chuyên ngành Sinh học HS cần đạt được đó là: Năng lực kiến thức Sinh học; Năng lực nghiên cứu khoa học (Năng lực quan sát, Năng lực thực nghiệm) và Năng lực thực hiện trong phòng thí nghiệm. 

• Năng lực kiến thức sinh học  
• Năng lực nghiên cứu khoa học  
• Năng lực thực hiện trong phòng thí nghiệm  

• Một số phương pháp dạy học phát triển năng lực học sinh trong môn Sinh học  Để hình thành phát triển năng lực cho học sinh, cần sử dụng kết hợp nhiều phương pháp và hình thức tổ chức dạy học khác nhau, đặc biệt cần tổ chức các hoạt động học tập gắn liền với thực tiễn để kích thích và hoạt động hóa người học. 

 Các phương pháp dạy học phát triển năng lực học sinh trong môn Sinh học gồm:    – Phương pháp dạy học dự án 

• Phương pháp nghiên cứu khoa học 
• Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề 
• Phương pháp bàn tay nặn bột 
• Phương pháp dạy học tìm tòi khám phá 
• Phương pháp dạy học bằng bài tập tình huống