SKKN Sử dụng bài tập thực nghiệm để phát triển năng lực phẩm chất cho HS trong dạy học chủ đề cảm ứng ở thực vật sinh học 11

PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lý do chọn đề tài. 

Ở nước ta hiện nay, giáo dục và đào tạo đang là vấn đề được nhà nước và xã hội đặc biệt quan tâm. Việc đào tạo con người – đào tạo nguồn lực lao động đóng một vai trò hết sức quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội. Luật Giáo Dục, điều 28.2 đã ghi “Phương pháp Giáo Dục phổ thông phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của HS; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập”.    

Thực hành thí nghiệm đóng vai trò quan trọng trong quá trình dạy học môn Sinh học ở trường phổ thông, là cầu nối gắn liền lí thuyết với thực tiễn. Sử dụng thực hành thí nghiệm trong dạy học Sinh học theo quy trình khoa học sẽ góp phần hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực của HS trong đó có năng lực đặc thù môn Sinh học, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông ở Việt Nam. Thí nghiệm trong dạy học Sinh học có thể nghiên cứu trên lớp, phòng thí nghiệm, vườn trường…có thể do giáo viên biểu diễn hoặc HS thực hiện. Chính vì vậy, phương pháp thực hành thí nghiệm là một trong những phương pháp có nhiều ưu thế việc thực hiện mục tiêu đào tạo, giúp HS nắm vững các kiến thức, kĩ năng cơ bản về lý thuyết và thực nghiệm của môn Sinh học.  

Nội dung chủ yếu của chương trình Sinh học 11 là những kiến thức về các quá trình sinh lý cơ bản như chuyển hóa vật chất và năng lượng, tính cảm ứng, sinh trưởng và phát triển, sinh sản của cơ thể sinh vật; ảnh hưởng của các nhân tố sinh thái lên các quá trình đó và các ứng dụng vào thực tiễn sản xuất và đời sống. Chủ đề cảm ứng ở thực vật có nhiều hiện tượng gần gũi với đời sống cây trồng như: Hướng sáng, hướng trọng lực, hướng tiếp xúc… giúp HS dễ dàng bố trí các thí nghiệm cũng như quan sát được các hình ảnh đó trong thực tiễn, từ đó rút ra được các kiến thức cần thiết. 

Thực nghiệm được xem là phương pháp nghiên cứu của môn Sinh học, đồng thời cũng là PPDH đặc trưng của môn học này. Tuy nhiên, hiện nay, việc dạy và học bộ môn Sinh học trong nhiều trường phổ thông chưa được GV và HS chú trọng đúng mức, chỉ mang tính hình thức, đối phó; bên cạnh đó điều kiện về cơ sở vật chất, trang thiết bị, thông tin điện tử… chưa được đáp ứng đầy đủ, chưa đảm bảo chất lượng để thực hiện đúng yêu cầu dạy học của bộ môn, nhất là đối với việc thực hiện các bài thực hành. Chính vì thế, việc nghiên cứu và sử dụng bài tập rèn luyện năng lực thực nghiệm (NLTN) cho HS trong quá trình dạy học là điều rất cần thiết, góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn Sinh học.  

Để khắc phục thực trạng trên, giúp HS nắm vững các kiến thức, kĩ năng cơ bản về lý thuyết và thực nghiệm của môn Sinh học đó là việc sử dụng BTTN trong dạy học. Thông qua việc giải BTTN, HS được bồi dưỡng, phát triển năng lực tư duy, năng lực thực nghiệm, năng lực hoạt động tự lực, sáng tạo, bộc lộ rõ sở trường, sở thích về môn Sinh học. Trước tình hình đó, với suy nghĩ và mong muốn được góp phần nâng cao hiệu quả dạy học thực hành cũng như tiếp tục được học hỏi ở đồng nghiệp thêm những kinh nghiệm khác và làm tốt hơn nữa nhiệm vụ của mình trong chương trình giáo dục phổ thông mới, chúng tôi đã tiến hành nghiên cứu đề tài: “Sử dụng BTTN để phát triển năng lực phẩm chất cho HS trong dạy học chủ đề cảm ứng ở thực vật sinh học 11”.  

• Mục đích nghiên cứu. 

Sử dụng các BTTN trong dạy học chủ đề cảm ứng ở thực vật nhằm phát triển năng lực phẩm chất cho HS.  

Tạo niềm hứng thú cho HS trong giờ học, giúp các em sẽ có tinh thần thoải mái, vui vẻ, chủ động học tập và khắc sâu kiến thức, từ đó nâng cao chất lượng giờ dạy của giáo viên, cũng như chất lượng bộ môn. 

Phát triển năng lực tự học, năng lực thực nghiệm cho HS, đồng thời tăng cường ứng dụng hiệu quả CNTT vào dạy học.  

Thiết kế được kế hoạch dạy học cho giáo viên theo tiếp cận chương trình giáo dục phổ thông mới với chủ đề Cảm ứng ở thực vật – Sinh học 11. 

• Nhiệm vụ nghiên cứu. 

• Nghiên cứu cơ sở lí luận của vấn đề sử dụng BTTN trong quá trình dạy học môn Sinh hoc. 
• Khảo sát thực trạng của việc sử dụng BTTN trong dạy học Sinh học ở trường phổ thông.  
• Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất. 
• Phân tích mục tiêu, nội dung chủ đề cảm ứng thực vật – Sinh học 11. 
• Nghiên cứu quy trình sử dụng BTTN, để sử dụng các BTTN trong dạy học chủ đề cảm ứng ở thực vật nhằm phát triển năng lực phẩm chất cho HS. 
• Nghiên cứu năng lực HS để chọn lớp thử nghiệm và lớp đối chứng. 
• Thực nghiệm sư phạm tại trường THPT Anh Sơn 2 nhằm đánh giá hiệu quả của các phương án đề xuất. 

• Phạm vi nghiên cứu  

• Lý luận về phương pháp sử dụng BTTN trong môn Sinh học 
• Giới hạn nghiên cứu: BTTN chủ đề cảm ứng thực vật- Sinh học 11. 
• Nội dung nghiên cứu: Các bước sử dụng BTTN góp phần bồi dưỡng và phát triển năng lực phẩm chất cho HS trong dạy học chủ đề cảm ứng ở thực vật. 
• Khảo sát, thực nghiệm sư phạm trong năm học 2022– 2023 với HS lớp 11 tại trường THPT Anh Sơn 2, Huyện Anh Sơn, Tỉnh Nghệ An. 

• Phương pháp nghiên cứu 

• Phương pháp nghiên cứu lý luận. 

1. 1. 1. • Nghiên cứu tài liệu về chủ trương chính sách của Đảng và nhà nước về đổi mới giáo dục và đổi mới PPDH của Bộ GD – ĐT. 
         • Nghiên cứu cơ sở lý luận của các phương pháp thực hành thí nghiệm. 
         • Nghiên cứu, phân tích cấu trúc nội dung chủ đề cảm ứng ở thực vật  

• Phương pháp điều tra, khảo sát. 

1. 1. 1. • Điều tra về thực trạng sử dụng BTTN trong dạy và học tập môn Sinh học. Bằng sử dụng biểu mẫu trên google. 
         • Điều tra về chất lượng HS để lựa chọn lớp thực nghiệm và đối chứng. 
         • Khảo sát sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đề xuất. 

• Phương pháp tham vấn chuyên gia. 

1. 1. 1. • Tham khảo ý kiến các GV có nhiều kinh nghiệm về phương pháp dạy học có sử dụng BTTN. 

• Phương pháp thực nghiệm 

1. 1. 1. • Tổ chức giảng dạy thực nghiệm, so sánh kết quả giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng nhằm kiểm tra tính đúng đắn và hiệu quả của đề tài. 

• Phương pháp xử lý số liệu 

Phân tích kết quả thực nghiêm bằng phương pháp phân tích định lượng và định tính. Phân tích kết quả thu được trong quá trình thực nghiệm sư phạm bằng các phần mềm Excel, đối chiếu với mục tiêu nghiên cứu, rút ra kết luận. 

• Tính mới và những đóng góp mới của đề tài. 

        Thiết kế các hoạt động trong dạy HS học bằng sử dụng các BTTN, để rèn luyện thói quen tự nghiên cứu, tự tìm hiểu và buộc HS tư duy khi học bài, hạn chế tình trạng đa số HS hiện nay là việc học phụ thuộc rất nhiều vào giáo viên, học một cách thụ động, máy móc. Từ đó phát triển năng lực tự học, năng lực thực nghiệm cho HS. 

Tăng cường ứng dụng hiệu quả CNTT, học liệu số vào dạy học. 

Đề xuất các bước thực hiện một giờ HS học bằng sử dụng các BTTN, trong thời đại 4.0, để củng cố kiến thức phát triển năng lực tư duy thực nghiệm cho HS, giúp HS tự tin vào bản thân hơn và kích thích được hứng thú trong quá trình học tập. góp phần nâng cao chất lượng dạy HS học ở trường THPT hiện nay. 

Thiết kế được 20 BTTN trong dạy học chủ đề cảm ứng thực vật. Giúp HS nhận thấy sự gần gũi, thiết thực của môn Sinh học với cuộc sống, từ đó  dễ dàng tiếp thu và nhớ lâu kiến thức hơn.