SKKN Vận dụng lí thuyết liên văn bản dạy học đọc hiểu văn bản Chữ người tử tù (Nguyễn Tuân) trong chương trình Ngữ văn 11

PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lí do chọn đề tài 

1.1. Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể 2018 đã được triển khai ở các cấp học. Với chương trình mới, việc đổi mới mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy học là vấn đề được quan tâm đặc biệt. Trên tinh thần “phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo của học sinh phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm; rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”( Điều 30.3 Luật giáo dục sửa đổi) môn Ngữ văn đang có những thay đổi quan trọng trong phương pháp dạy học. Tiếp cận tác phẩm văn học theo hướng vận dụng lí thuyết liên văn bản là xu hướng mới được vận dụng trong giờ dạy học môn Ngữ văn nhằm thực hiện mục tiêu đổi mới. 

1.2. Lí thuyết liên văn bản có vai trò, ý nghĩa to lớn trong nghiên cứu, dạy học Ngữ văn nói chung và dạy học đọc hiểu văn bản văn học trong chương trình  THPT nói riêng. Vận dụng lí thuyết này trong quá trình dạy học đọc hiểu văn bản là nhằm hiện thực hóa quan điểm dạy học tích hợp hiện nay. Liên văn bản là một hệ thống lý thuyết phức tạp, vận dụng lí thuyết liên văn bản như thế nào để đạt mục tiêu nâng cao chất lượng của hoạt động đọc hiểu văn bản văn học là vấn đề cần được quan tâm nghiên cứu, tìm hiểu. 

 1.3. Môn Ngữ văn là một trong những môn học có nhiều khả năng và ưu thế  trong việc vận dụng lí thuyết liên văn bản vào trong quá trình dạy học nhằm hình thành và phát triển năng lực cho học sinh. Nhưng trên thực tế hoạt động vận dụng líthuyết liên văn bản vào các giờ đọc hiểu còn mang tính chất tự phát. Giáo viên, học sinh khá lúng túng, mơ hồ về lý thuyết liên văn bản nên chưa có định hướng rõ ràng, chưa phát huy được thế mạnh của lý thuyết trong quá trình đọc hiểu văn bản. Do đó rất cần vận dụng lí thuyết liên văn bản một cách có ý thức, có chủ đích để hoạt động phê bình, giảng dạy văn bản văn học trong nhà trường tiệm cận đến ý nghĩa đích thực của mỗi văn bản, thực sự phát huy được tính tích cực, sáng tạo của giáo viên và học sinh, khắc phục hiện tượng chán đọc sách, chán học văn của không ít học sinh hiện nay. 

1.4. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực hướng tới mục tiêu phát triển tối đa phẩm chất và năng lực của người học thông qua cách thức tổ chức các hoạt động học tập. Nó có vai trò rất quan trọng, giúp cho học sinh chủ động tích cực chiếm lĩnh kiến thức, chú trọng tự học dưới sự hướng dẫn của giáo viên để hình thành kiến thức. Chú trọng tới thực hành vận dụng kiến thức để rèn luyện hình thành, phát triển kĩ năng. Học sinh nỗ lực, chủ động, sẵn sàng tiếp nhận nhiệm vụ học tập – hình thành thái độ. Biết vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học để phát hiện kịp thời và giải quyết hợp lí các vấn đề đặt ra trong thực tiễn – học tập và cuộc sống. 

 1.5. Nguyễn Tuân là nhà văn nổi tiếng của nền văn xuôi Việt Nam hiện đại. Là một nhà văn lớn về cả nhân cách và văn chương. Ông được đánh giá là “một trong mấy nhà văn lớn mở đường và đắp nền cho văn xuôi Việt Nam”, “Nguyễn Tuân đặt viên đá riêng vào nền còn mới mẻ của văn xuôi tiếng Việt ta, và viên đá của Nguyễn Tuân là một hòn đá tạ sẽ chắc bền trong thời gian”. Chính vì lẽ đó mà chúng ta không ngạc nhiên khi tác phẩm của ông được giới thiệu tương đối nhiều trong chương trình Ngữ văn THPT.“Chữ người tử tù” là một truyện ngắn xuất sắc nhất trong tập truyện Vang bóng một thời, in đậm dấu ấn phong cách tài hoa, độc đáo của Nguyễn Tuân trước Cách mạng tháng Tám. Qua tác phẩm, nhà văn ngợi ca giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc và những người có nhân cách đẹp. Với ý nghĩa to lớn của văn bản nên tác phẩm đã được chọn đưa vào giảng dạy ở Chương trình giáo dục phổ thông cũ (Ngữ văn 11) và Chương trình giáo dục phổ thông mới 2018 (Ngữ văn 10, SGK bộ Kết nối tri thức). Vận dụng lí thuyết liên văn bản vào dạy học tác phẩm Chữ người tử tù là hướng tiếp cận mới giúp khám phá tác phẩm từ nhiều góc nhìn, phát huy tính chủ động của học sinh, đem lại những trải nghiệm mới cho giờ học Ngữ văn, góp phần đổi mới phương pháp dạy học văn trong nhà trường THPT.  

 Từ những lí do trên và thực tiễn dạy học, chúng tôi chọn đề tài “Vận dụng lí thuyết liên văn bản dạy học đọc hiểu văn bản Chữ người tử tù (Nguyễn Tuân) trong chương trình Ngữ văn 11” để trình bày báo cáo sáng kiến kinh nghiệm. 

 2. Mục đích nghiên cứu 

• Định hướng vận dụng lí thuyết liên văn bản vào thực tiễn dạy học đọc hiểu văn bản văn học và tập trung làm rõ qua văn bản Chữ người tử tù (Nguyễn Tuân) trong chương trình Ngữ văn 11. 
• Góp phần quan trọng vào việc đổi mới phương pháp dạy học cho giáo viên và học sinh đáp ứng yêu cầu mới của chương trình giáo dục. 

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 

3.1. Đối tượng nghiên cứu 

Vận dụng lí thuyết liên văn bản dạy học đọc – hiểu tác phẩm Chữ người tử tù(Nguyễn Tuân) trong chương trình Ngữ văn 11. 

3.2. Phạm vi nghiên cứu 

Văn bản Chữ người tử tù của Nguyễn Tuân (SGK Ngữ Văn 11, tập 1, NXB 

Giáo dục) 

4. Nhiệm vụ nghiên cứu 

• Nghiên cứu cơ sở lí luận có liên quan đến đề tài: Lí thuyết liên văn bản; Ý nghĩa của việc vận dụng lí thuyết liên văn bản vào dạy học Ngữ văn ở trường THPT; Dạy học theo định hướng phát triển năng lực; Dạy học theo đặc trưng thể loại. 
• Nghiên cứu cơ sở thực tiễn của đề tài 
• Đề xuất một số giải pháp vận dụng lí thuyết liên văn bản vào dạy học đọc – 

hiểu văn bản Chữ người tử tù của Nguyễn Tuân (SGK Ngữ Văn 11, tập 1, NXB Giáo dục) đạt hiệu quả 

• Tiến hành thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá tính phù hợp và hiệu quả các đề xuất. 

5. Phƣơng pháp nghiên cứu 

 Để thực hiện đề tài nghiên cứu này, chúng tôi đã phối hợp 2 nhóm phương pháp nghiên cứu lí thuyết và nghiên cứu thực tiễn. Bao gồm: Phương pháp phân tích và tổng hợp lí thuyết, khảo cứu tài liệu; Phương pháp quan sát và điều tra, phỏng vấn; Phương pháp thực nghiệm sư phạm. 

6. Đóng góp mới của đề tài 

• Về mặt lí luận, đề tài góp phần làm rõ hơn lí thuyết dạy học liên văn bản, dạy học theo định hướng phát triển năng lực, dạy học theo đặc trưng thể loại. 
• Về mặt thực tiễn, đề tài bước đầu đề xuất một số giải pháp, phương pháp vận dụng lí thuyết liên văn bản dạy học đọc hiểu văn bản Chữ người tử tù trong chương trình Ngữ văn 11 nhằm đáp ứng mục tiêu chương trình, góp phần đổi mới hình thức tổ chức và phương pháp dạy học Ngữ văn trong nhà trường phổ thông. 

7. Cấu trúc SKKN 

 Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, nội dung của sáng kiến được triển khai trong 3 chương: 

  Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của vấn đề nghiên cứu 

 Chương 2: Một số giải pháp vận dụng lí thuyết liên văn bản dạy học đọc hiểu tác phẩm Chữ người tử tù (Nguyễn Tuân) trong chương trình ngữ văn 11 

  Chương 3: Thực nghiệm sư phạm