SKKN Rèn năng lực giao tiếp cho học sinh qua kỹ năng nói – viết trong dạy học tiếng Việt môn Ngữ văn THPT

A. MỞ ĐẦU 

I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI 

Hiện nay, việc nâng cao chất lượng dạy học từ phổ thông đến đại học đang là vấn đề bức thiết của nhà trường và xã hội. Nghị quyết số 29-NQ/TW của Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ 8, khóa XI “về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” đã xác định mục tiêu tổng quát của giáo dục và đào tạo là: “Tạo chuyển biến căn bản, mạnh mẽ về chất lượng, hiệu quả giáo dục, đào tạo” 

Vấn đề “đổi mới phương pháp dạy học luôn được đặt ra và được ý thức như một yêu cầu tự nhiên, bức thiết, một động lực cho sự phát triển của nhà trường phổ thông, một yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng đào tạo con người” .  

Trong quá trình dạy học bản thân tôi đã trăn trở nhiều về vấn đề dạy học tiếng Việt môn học/phân môn được dạy từ cấp Tiểu học đến Trung học phổ thông hiện nay, nó có nhiệm vụ cung cấp cho học sinh những lí thuyết cơ bản về ngôn ngữ học và tiếng Việt, giúp học sinh vận dụng tốt hơn những quy tắc trong dạy học. Hoạt động giao tiếp nói và viết, tiếp nhận và tạo lập văn bản. Vì vậy, thông qua việc dạy học phần tiếng Việt THPT, giáo viên sẽ giúp học sinh hình thành và phát triển toàn diện các kĩ năng sử dụng tiếng Việt (đọc, viết, nói, nghe). Trong bốn kĩ năng quan trọng đọc, viết, nói, nghe thì kĩ năng nói và kỹ năng viết đang ngày càng khẳng định vị trí của nó. Bởi trong thực tế cuộc sống, hai kỹ năng này đóng vai trò như một loại công cụ cần thiết với tất cả học sinh. Các em sử dụng chúng thành thạo sẽ có cơ hội thể hiện ý tưởng của bản thân trong các tình huống giao tiếp khác nhau. 

Việc rèn kỹ năng nói – viết cho học sinh THPT trong khi dạy học tiếng Việt rõ ràng là rất cần thiết. Song trên thực tế giảng dạy, giáo viên THPT vẫn dạy tiếng 

Việt nặng về cấu trúc, lý thuyết, nhẹ thực hành, chưa chú trọng đúng mức tới vấn đề phát triển kĩ năng giao tiếp, chưa quan tâm đến việc hướng học sinh học tiếng Việt để giao tiếp và giao tiếp có hiệu quả. Nhiều giáo viên quan tâm đến việc dạy tiếng Việt theo định hướng giao tiếp nhưng gặp khó khăn trong quá trình giảng dạy. Giáo viên THPT hầu như chỉ quan tâm đến dạy đọc – hiểu văn bản, chưa chú ý đến dạy tiếng Việt. Hệ lụy của cách dạy này là nhiều học sinh vẫn cảm thấy nặng nề khi học và thiếu hứng thú với những bài về tiếng Việt. Tình trạng dùng từ tuỳ tiện, viết câu sai, cách diễn đạt xa rời chuẩn mực tiếng Việt vẫn còn nhiều đã ảnh hưởng không nhỏ đến năng lực tư duy, đọc hiểu văn bản và viết văn nghị luận của các em. Đặc biệt, các em hầu như không thể vận dụng được những kiến thức đã học từ phân môn tiếng Việt để áp dụng vào những tình huống của đời sống thực tế. 

Nếu việc học tiếng Việt của học sinh THPT chỉ dừng lại ở những kiến thức về tiếng Việt trong nhà trường là chưa đủ, kiến thức chỉ hoàn chỉnh và vững chắc khi học sinh đã thực sự vận dụng vào hoạt động giao tiếp, vì “giao tiếp là chức năng trọng yếu của ngôn ngữ”. Chỉ có đặt trong hoạt động giao tiếp, thì giá trị của các phương tiện ngôn ngữ mới được xác định. Và cũng chỉ có trong hoạt động giao tiếp, trong mối quan hệ giữa ngôn ngữ với các yếu tố giao tiếp nằm ngoài ngôn ngữ thì học sinh mới có điều kiện để hiểu chắc, hiểu sâu tiếng Việt và biết cách sử dụng phù hợp, hiệu quả. Từ đó, việc dạy học tiếng Việt chỉ thật sự có ý nghĩa khi học sinh rèn luyện được kĩ năng và nâng cao được khả năng giao tiếp trong cuộc sống. 

Vì vậy, việc nghiên cứu để dạy học tiếng Việt ở cấp THPT có thể phát huy được kĩ năng nghe, nói đọc viết cho học sinh là điều cần quan tâm. Để góp phần thực hiện điều đó, tôi chọn đề tài: “Rèn năng lực giao tiếp cho học sinh qua kỹ năng nói – viết trong dạy học tiếng Việt môn Ngữ văn THPT” 

II. PHẠM VI VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU 

1. Phạm vi nghiên cứu 

Theo thống kê, phần tiếng Việt được giảng dạy ở cả bộ sách giáo khoa Ngữ văn 10, 11,12 ở cả ban Cơ bản và Nâng cao. Tuy nhiên, trong khuôn khổ cho phép và qua thực tiễn giảng dạy, người viết chỉ nghiên cứu việc rèn kĩ năng nói, kĩ năng viết qua việc dạy – học tiếng Việt cho học sinh THPT khối 11 chương trình cơ bản. 

2. Đối tượng nghiên cứu 

• Thấy được vai trò của việc dạy học tiếng Việt trong việc rèn năng lực giao tiếp cho học sinh, phát triển kĩ năng nói – viết cho HS 
• Xác định các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học phần tiếng Việt nhằm rèn kỹ năng nói – viết cho học sinh THPT 
• Định hướng thiết kế giờ dạy học tiếng Việt rèn luyện kĩ năng nói và kĩ năng viết học sinh THPT 

3. Phương pháp nghiên cứu 

• Phương pháp phân tích tổng hợp 
• Phương pháp điều tra, khảo sát 
• Phương pháp thống kê, so sánh 
• Phương pháp thực nghiệm sư phạm… . 

4. Các bước thực hiện đề tài 

• Khảo sát thực tiễn giảng dạy việc rèn kĩ năng nói, kĩ năng viết tiếng 

Việt tại các trường trên địa bàn huyện Quỳ Hợp là THPT Quỳ Hợp và THPT Quỳ 

Hợp 3. Bằng cách gặp gỡ và trao đổi với giáo viên, học sinh về vai trò của phần tiếng Việt, tình hình dạy học tiếng Việt, khả năng vận dụng kiến thức tiếng Việt trong việc rèn kĩ năng đọc – viết của các em. Kiểm tra trình độ ban đầu của học sinh tại các lớp được chọn để đối chứng và thực nghiệm. 

• Tổng hợp kết quả điều tra và phân tích số liệu thu thập được để đưa ra kết luận về thực trạng vấn đề và tính thiết thực, cần thiết của vấn đề nghiên cứu 
• Đề xuất các kinh nghiệm của bản thân đã đúc rút được trong quá trình giảng dạy, dự giờ các tiết dạy – học tiếng Việt hướng vào việc rèn kĩ năng nói, kĩ năng viết cho học sinh. 
• Xây dựng kế hoạch bài dạy theo hướng phát triển năng lực học sinh, phát triển kĩ năng nói, kĩ năng viết cho học sinh. Từ đó thực nghiệm tại các lớp đã chọn. Sau khi giảng dạy có hình thức kiểm tra, đánh giá kĩ năng nói – viết của học sinh để thấy được sự tiến bộ của các em và để đánh giá tính hiệu quả của đề tài 
• Phân tích kết quả sau khi đã tác động. Đưa ra kết luận về tính thiết thực, khả năng ứng dụng của đề tài nghiên cứu.

B. NỘI DUNG 

I. CƠ SỞ CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU  

1. Cơ sở lý luận 

Trong xu thế dạy hiện nay, viếc phát triển năng lực cho học sinh là điều rất cần thiết để phù hợp với thế giới. Bởi vậy việc dạy học tiếng Việt hướng vào việc rèn luyện kĩ năng giao tiếp cho hoc sinh là việc thiết yếu “Chương trình dạy tiếng mẹ đẻ của các nước trên thế giới đều xây dựng theo phương hướng lấy giao tiếp làm môi trường và phương pháp học tập, lấy việc phục vụ giao tiếp làm nhiệm vụ và mục đích. Chương trình nào cũng dạy cả ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết trong đó ngôn ngữ viết là trọng tâm. Theo xu hướng này, chương trình nào cũng coi trọng cả bốn kĩ năng nghe, nói, đọc, viết nhưng không quên nền tảng của nó là các kiến thức ngôn ngữ. 

Chương trình nào cũng chú ý rèn luyện các kĩ năng bộ phận khi nghe, nói, đọc, viết đồng thời chú ý rèn luyện tổng hợp các kĩ năng đó trong quá trình sử dụng lời nói để giao tiếp. Từ đó dần dần tạo nên sự chuyển hoá về chất, biến các kĩ năng nghe, nói, đọc, viết thành năng lực lời nói cá nhân” (Nguyễn Trí) 

Bên canh những thành tựu của các ngành khoa học học và xu thế hội nhập toàn diện của đất nước ta, việc dạy học môn Ngữ văn nói chung và phân môn tiếng Việt nói riêng hướng vào hoạt động giao tiếp là một trong những nguyên tắc quan trọng qua trình biên soạn chương trình. Bởi Ngữ văn là môn học vừa có tính công cụ, vừa có tính thẩm mỹ – nhân văn. Thông qua môn học này học sinh được hình thành, phát triển các năng lực chung và năng lực môn học như năng lực ngôn ngữ, năng lực thẩm mỹ để sống và làm việc hiệu quả, để học tập tốt các môn học khác, cũng như để học suốt đời. Những phương pháp dạy học tập trung vào người học, vào kĩ năng sử dụng tiếng Việt của học sinh bắt đầu được giới thiệu và triển khai vào cuối những năm 80, đầu những năm 90 của thế kỉ trước. Do đó, nội dung chương trình tiếng Việt trong sách giáo khoa THPT đưa vào phần giao tiếp và hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ nhằm trang bị cho học sinh những kiến thức cơ bản về giao tiếp, giúp các em có kĩ năng, kĩ xảo sử dụng tiếng Việt trong việc lựa chọn lời nói, câu văn của mình. 

Từ năm học 2006 – 2007, Bộ Giáo dục và Đào tạo thực hiện chương trình thay sách giáo khoa THPT trên toàn quốc. Trong đó điều chỉnh SGK, đưa phân môn tiếng Việt trở thành một trong ba thành phần chính cấu tạo nên SGK Ngữ văn bên cạnh phân môn Đọc hiểu văn bản và Làm văn. Nó phản ánh phân môn tiếng Việt hiện hành đã đáp ứng các yêu cầu kinh tế, xã hội, phương pháp dạy học. Để tiếng Việt trở thành công cụ đắc lực cho sự phát triển kinh tế – xã hội và giáo dục. Việc dạy tiếng Việt phải nhằm vào cả hai chức năng của ngôn ngữ (công cụ của tư