SKKN Giáo dục ý thức giữ gìn di sản văn hóa Ca trù cho học sinh THPT qua dạy học văn bản Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ

MỤC LỤC 

BẢNG QUY ƢỚC VIẾT TẮT PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ ……………………………………………………………………………… 1 

1. Lí do chọn đề tài ………………………………………………………………………………………. 1 
2. Mục đích nghiên cứu ………………………………………………………………………………… 2 
3. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu ………………………………………………………………. 2 
4. Nhiệm vụ nghiên cứu ……………………………………………………………………………….. 3 
5. Phương pháp nghiên cứu …………………………………………………………………………… 3 
6. Đóng góp mới của đề tài …………………………………………………………………………… 3 
7. Cấu trúc SKKN ……………………………………………………………………………………….. 3 

PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ……………………………………………………….. 4 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ………………………………………………………………………………………………………….. 4 

1.1. Cơ sở lý luận ………………………………………………………………………………………… 4 

1.1.1. Khái niệm di sản văn hóa phi vật thể …………………………………………………….. 4 

1.1.2. Di sản văn hóa(DSVH) phi vật thể Ca trù ……………………………………………… 4 

1.1.3. Hát nói – bộ phận của nghệ thuật Ca trù ………………………………………………… 6 1.1.4. Tầm quan trọng và yêu cầu giáo dục về di sản văn hóa phi vật thể trong  giáo dục phổ thông ……………………………………………………………………………………………… 6 

1.1.5. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực …………………………………………. 7 1.1.6. Dạy học theo đặc trưng thể loại ……………………………………………………………. 8 

1.2. Cơ sở thực tiễn ……………………………………………………………………………………… 9 

1.2.1. Thực trạng việc tích hợp giáo dục ý thức giữ gìn DSVH dân tộc thông qua dạy học Ngữ văn ở các trường THPT. ……………………………………………………………. 9 

1.2.2. Thực trạng của việc dạy học văn bản Bài ca ngất ngưởng tại các trường phổ thông ………………………………………………………………………………………………………… 10 

1.2.3. Sự cần thiết trong việc tích hợp giáo dục ý thức giữ gìn DSVH dân tộc thông qua dạy học Ngữ văn ở các trường THPT …………………………………………………….. 12 

CHƢƠNG 2: MỘT SỐ GIẢI PHÁP GIÁO DỤC Ý THỨC GIỮ GÌN DSVH CA TRÙ CHO HS THPT QUA DẠY HỌC VĂN BẢN BÀI CA NGẤT NGƢỞNG. ……………………………………………………………………………………………….. 14 

2.1. Những nguyên tắc đề xuất giải pháp ………………………………………………………. 14 

2.1.1. Dựa vào đặc điểm của văn bản trữ tình (VBTT) giàu chất văn hóa …………. 14 

2.1.2. Đảm bảo tính giáo dục và phù hợp với đặc thù vùng miền …………………….. 15 

2.2. Những giải pháp cụ thể ………………………………………………………………………… 15 

2.2.1. Giải mã cụ thể thông tin văn hóa trong văn bản ……………………………………. 15 

2.2.2.  Dạy học gắn liền với đặc trưng thể loại ………………………………………………. 17 

2.2.3.  Sử dụng đa dạng các phương pháp trực quan ………………………………………. 20 2.2.4. Dạy học gắn liền với hoạt động trải nghiệm sáng tạo …………………………….. 24 

CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ………………………………………………. 31 

3.1. Mục đích và yêu cầu thực nghiệm …………………………………………………………. 31 

3.2. Nội dung thực nghiệm ………………………………………………………………………….. 31 

3.3. Tiến trình thực nghiệm …………………………………………………………………………. 32 3.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm ………………………………………………………………. 43 

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ …………………………………………………………………… 45 

1. Kết luận ………………………………………………………………………………………………… 45 
2. Ý nghĩa của đề tài …………………………………………………………………………………… 46 
3. Phạm vi áp dụng …………………………………………………………………………………….. 46 4. Kiến nghị, đề xuất ………………………………………………………………………………….. 46 

TÀI LIỆU THAM KHẢO ………………………………………………………………………… 48 

PHỤ LỤC 

BẢNG QUY ƢỚC VIẾT TẮT 

PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lí do chọn đề tài 

1.1. Xu hướng hội nhập và toàn cầu hóa đã chi phối và tác động mạnh mẽ đến các nước trên thế giới trong đó có Việt Nam về cả hai mặt thuận lợi và thách thức. Sau hơn 30 năm thực hiện đường lối đổi mới của Đảng, đất nước ta đã thu được những thành tựu to lớn về mọi mặt như: kinh tế, chính trị và quan hệ quốc tế. Song, để đứng vững và tiếp tục đẩy mạnh hơn nữa những thành công đó đòi hỏi con người Việt Nam phải giữ vững và phát huy được những tinh hoa văn hóa của dân tộc, trong đó việc giữ gìn di sản văn hóa tốt đẹp của dân tộc là một trong những vấn đề hết sức cần thiết. 

Quan điểm của Đảng về xây dựng và phát triển văn hóa có những bước vận động rất quan trọng. Văn hóa được coi là nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội. Nối tiếp truyền thống coi trọng văn hóa của dân tộc, trong định hướng phát triển đất nước giai đoạn 2021-2030, Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng xác định: “Phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc để văn hóa thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc” [2] 

Từ năm 2013, Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã có hướng dẫn về việc sử dụng di sản văn hóa (DSVH) trong dạy học tại các trường phổ thông. Điều này góp phần giáo dục toàn diện học sinh (HS), giữ gìn và phát huy giá trị của DSVH truyền thống tốt đẹp của cộng đồng các dân tộc Việt Nam. 

1.2. Việc giáo dục ý thức giữ gìn di sản văn hóa dân tộc có thể thông qua nhiều cách, nhiều hình thức, nhiều kênh khác nhau, trong đó thông qua việc dạy học các tác phẩm văn chương trong nhà trường là một trong những cách giáo dục hữu dụng. Bởi, văn học là một bộ phận không thể tách rời văn hóa. Giữa văn hóa và văn học có mối quan hệ tương hỗ với nhau. Một tác phẩm văn học hay được đề cao và lưu truyền lại cho thế hệ sau phải là một tác phẩm thành công cả về nội dung lẫn hình thức nghệ thuật được vận dụng từ các giá trị văn hóa. Do vậy, khi dạy học, nếu giáo viên biết vận dụng linh hoạt các tín hiệu văn hóa trong tác phẩm văn học thì có tác dụng rất lớn trong việc giáo dục học sinh ý thức giữ gìn di sản văn hóa dân tộc. 

1.3. Trước ảnh hưởng của thời kì hội nhập và xu thế toàn cầu hóa hiện nay dù học sinh thuộc địa bàn nông thôn, hay miền núi đều sớm có điều kiện tiếp xúc với nền kinh tế thị trường. Các em chịu ảnh hưởng lớn từ văn hoá mạng, nhạy bén song dễ bị chi phối bởi cái mới làm mai một đi những giá trị văn hoá truyền thống tốt đẹp. Giáo dục ý thức giữ gìn và phát huy những giá trị di sản văn hóa tinh túy của dân tộc chính là giáo dục lòng yêu nước, giáo dục tinh thần tự hào, tự tôn dân tộc, là nâng cao vị thế và tầm vóc của dân tộc. Bởi vậy, việc tuyên truyền, vận động, giáo dục cho học sinh hiểu và có ý thức giữ gìn DSVH dân tộc là một vấn đề mang tính thời sự và cấp thiết đối với sự nghiệp đổi mới và phát triển của nước ta. 

1.4. Trong xu thế chung của một nền giáo dục hiện đại – giáo dục toàn diện nhằm  đòi hỏi phát triển năng lực người học ở mọi mặt chứ không nghiêng về một yếu tố nào đó, có nghĩa là phải giáo dục toàn diện học sinh từ “ đức, trí, thể, mỹ và nghề nghiệp”. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực hướng tới mục tiêu phát triển tối đa phẩm chất và năng lực của người học thông qua cách thức tổ chức các hoạt động học tập. Nó có vai trò rất quan trọng, giúp cho học sinh chủ động tích cực chiếm lĩnh kiến thức, chú trọng tự học dưới sự hướng dẫn của giáo viên để hình thành kiến thức. Chú trọng tới thực hành vận dụng kiến thức để rèn luyện hình thành, phát triển kĩ năng. Học sinh nỗ lực, chủ động, sẵn sàng tiếp nhận nhiệm vụ học tập – hình thành thái độ. Biết vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học để phát hiện kịp thời và giải quyết hợp lí các vấn đề đặt ra trong thực tiễn – học tập và cuộc sống. 

1.5. Nguyễn Công Trứ là một nhân vật kiệt xuất trong lịch sử Việt Nam giai đoạn cuối thế kỷ XVIII nửa đầu thế kỷ XIX. Ông còn là một nhà thơ, nhà văn hóa lớn.  Thơ văn ông mang màu sắc thời đại rất rõ rệt. Khi nhắc tới sự nghiệp sáng tác văn chương của Nguyễn Công Trứ, người ta không thể không nhắc đến thơ hát nói. Và khi nhắc đến thơ hát nói thì không thể không nhắc đến Bài ca ngất ngưởng. Tác phẩm được đưa vào giảng dạy trong chương trình Ngữ văn lớp 11. Đây là văn bản trữ tình giàu chất văn hóa. Dạy học tác phẩm này cũng là một cách để chúng ta giáo dục học sinh ý thức giữ gìn, trân quý những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. 

Từ những lí do trên và thực tiễn dạy học, chúng tôi chọn đề tài “Giáo dục ý thức giữ gìn di sản văn hóa Ca trù cho học sinh THPT qua dạy học văn bản Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ” để trình bày báo cáo sáng kiến kinh nghiệm. 

2. Mục đích nghiên cứu 

• Định hướng cách tiếp cận văn bản Bài ca ngất ngưởng dựa trên những tín hiệu văn hóa, trên cơ sở đó lồng ghép giáo dục ý thức giữ gìn DSVH Ca trù cho HS. 
• Giúp GV tạo được hứng thú học tập cho học sinh qua bộ môn Ngữ văn nói chung và qua học các văn bản trữ tình giàu chất văn hóa nói riêng. 
• Góp phần quan trọng vào việc đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) cho GV và HS đáp ứng yêu cầu mới của chương trình giáo dục.