Biện pháp nâng cao hiệu quả giảng dạy về tỉ lệ thức và dãy tỉ số bằng nhau trong môn Toán 7

Trong quá trình triển khai Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, việc đổi mới phương pháp giảng dạy ngày càng đóng vai trò quan trọng nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh. Đặc biệt, ở môn Toán 7, việc dạy học các kiến thức có tính ứng dụng cao như tỉ lệ thức và dãy tỉ số bằng nhau đòi hỏi giáo viên không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn phải khơi dậy tư duy, khả năng vận dụng thực tế của học sinh. Với mong muốn góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy theo định hướng phát triển năng lực, tôi thực hiện đề tài: “Biện pháp nâng cao hiệu quả giảng dạy về tỉ lệ thức và dãy tỉ số bằng nhau trong môn Toán 7”, áp dụng cho học sinh lớp 7 trong bối cảnh triển khai CTGDPT 2018.

1. Tóm tắt lý do chọn đề tài

Thực tế dạy học cho thấy, nhiều học sinh lớp 7 thường nhầm lẫn giữa tỉ lệ thức và dãy tỉ số bằng nhau, chưa hiểu rõ bản chất, dẫn đến khó khăn trong vận dụng giải toán thực tiễn. Việc giảng dạy theo lối cũ khiến tiết học khô khan, thiếu gắn kết với cuộc sống. Do đó, cần có những biện pháp đổi mới giúp học sinh nắm chắc kiến thức, rèn luyện kỹ năng tư duy logic và khả năng vận dụng linh hoạt. Đây là lý do tôi chọn đề tài này để nghiên cứu và áp dụng vào thực tiễn giảng dạy.

2. Các biện pháp thực hiện

Biện pháp 1: Hình thành tư duy phân biệt cách làm các dạng bài về tỉ lệ thức và dãy tỉ số bằng nhau

Mục tiêu của biện pháp này là giúp học sinh không bị nhầm lẫn giữa hai khái niệm quan trọng. Giáo viên hướng dẫn học sinh lập bảng so sánh điểm giống và khác nhau, kết hợp sơ đồ tư duy để hệ thống hoá kiến thức. Cách làm này giúp các em dễ dàng nhận diện bài toán, từ đó có chiến lược giải phù hợp. Điểm sáng tạo của biện pháp nằm ở việc áp dụng phân tích đối chiếu để tạo nền tảng tư duy phân biệt rõ ràng.

Biện pháp 2: Lưu ý cho học sinh về sai lầm khi áp dụng tương tự trong khi làm các dạng bài về tỉ lệ thức và dãy tỉ số bằng nhau

Biện pháp này nhằm nâng cao năng lực tự đánh giá và điều chỉnh lỗi sai. Giáo viên chủ động đưa ra các ví dụ sai phổ biến và yêu cầu học sinh chỉ ra nguyên nhân, từ đó rút ra bài học. Phương pháp dạy học theo lỗi sai giúp học sinh không lặp lại lỗi cũ và rèn luyện tư duy phản biện, đây là điểm mới giúp học sinh chủ động học tập và nhận biết bản chất toán học.

Biện pháp 3: Sử dụng kỹ thuật chia sẻ nhóm đôi giúp học sinh nâng cao khả năng thiết kế và giải các bài toán ứng dụng thực tế

Mục tiêu của biện pháp này là phát triển kỹ năng làm việc nhóm, diễn đạt và trình bày. Giáo viên chia nhóm đôi để học sinh cùng xây dựng đề bài toán thực tế và giải bài toán đó. Cách làm này tạo cơ hội cho học sinh sáng tạo nội dung gần gũi đời sống. Điểm sáng tạo là học sinh đóng vai người ra đề, từ đó hiểu rõ bản chất và cấu trúc của bài toán về tỉ lệ thức.

Biện pháp 4: Dạy học dự án thiết kế mô hình kiến trúc ứng dụng kiến thức về tỉ lệ thức

Biện pháp giúp học sinh vận dụng kiến thức vào hoạt động thực tiễn. Học sinh được giao nhiệm vụ thiết kế mô hình nhà, cầu, công viên… với kích thước tuân theo tỉ lệ đã cho. Trong quá trình đó, học sinh cần thực hiện các bước tính toán, vẽ sơ đồ, dự toán vật liệu. Đây là cách học gắn với thực tiễn và phát triển năng lực toán học một cách sáng tạo, hiệu quả.

Biện pháp 5: Xây dựng bài tập giải quyết tình huống ứng dụng thực tế giúp học sinh nâng cao khả năng vận dụng về tỉ lệ thức và dãy tỉ số bằng nhau

Mục tiêu nhằm rèn luyện khả năng ứng dụng linh hoạt kiến thức đã học. Giáo viên đưa ra các tình huống như: chia phần công việc, lập kế hoạch ngân sách, điều chỉnh tỉ lệ nhân công… Học sinh phải sử dụng tỉ lệ thức hoặc dãy tỉ số để giải quyết. Đây là điểm sáng tạo vì học sinh được học cách sử dụng Toán học như một công cụ giải quyết vấn đề đời sống.

Biện pháp 6: Lồng ghép đa dạng trò chơi vào hoạt động ôn tập và vận dụng về tỉ lệ thức và dãy tỉ số bằng nhau

Nhằm giúp học sinh ôn tập nhẹ nhàng mà hiệu quả, giáo viên tổ chức các trò chơi như “Ai nhanh hơn”, “Giải mã tỉ lệ”, “Vòng quay tỉ số”… Trò chơi được thiết kế với luật đơn giản, nội dung sâu sắc và có yếu tố thi đua. Nhờ đó, học sinh tích cực tham gia, khắc sâu kiến thức và phát triển kỹ năng tư duy toán học linh hoạt.

3. Điểm mới, sáng tạo của đề tài

• Lồng ghép nhiều phương pháp dạy học tích cực như kỹ thuật nhóm đôi, dạy học dự án, trò chơi học tập.

• Tăng cường vận dụng toán học vào các tình huống thực tiễn đời sống.

• Học sinh được đóng vai người thiết kế đề toán thay vì chỉ làm bài tập có sẵn.

• Đổi mới cách nhận diện và phân biệt các dạng toán để tránh lỗi sai.

• Khuyến khích học sinh làm việc nhóm, chia sẻ ý tưởng và phát triển tư duy phản biện.

4. Hiệu quả của đề tài

Việc áp dụng các biện pháp đã mang lại nhiều chuyển biến tích cực trong dạy và học:

• Học sinh: Nắm chắc kiến thức, tự tin giải bài toán thực tế, tích cực hợp tác và sáng tạo trong học tập.

• Giáo viên: Có thêm nhiều phương pháp mới để triển khai tiết dạy hiệu quả, hứng thú hơn trong công tác giảng dạy.

• Phụ huynh: Ghi nhận sự tiến bộ rõ rệt của con trong môn Toán, đặc biệt là khả năng vận dụng kiến thức linh hoạt.

• Nhà trường: Đổi mới tiết dạy Toán góp phần nâng cao chất lượng chuyên môn, lan tỏa mô hình hiệu quả.

Với những định hướng đổi mới giáo dục hiện nay, đề tài “Biện pháp nâng cao hiệu quả giảng dạy về tỉ lệ thức và dãy tỉ số bằng nhau trong môn Toán 7” đã khẳng định tính thiết thực và sáng tạo. Các biện pháp triển khai vừa bám sát kiến thức cốt lõi, vừa phát triển năng lực học sinh một cách toàn diện. Quý thầy cô có thể tìm hiểu chi tiết và tải tài liệu gốc tại: Biện pháp nâng cao hiệu quả giảng dạy về tỉ lệ thức và dãy tỉ số bằng nhau trong môn Toán 7