SKKN Áp dụng một số phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong chủ đề cấu trúc tế bào (sinh học 10) nhằm phát triển năng lực của học sinh

1. MÔ TẢ SÁNG KIẾN 
2. Tình trạng các giải pháp đã biết 

         Chất lượng dạy và học tại mỗi cơ sở giáo dục chính là thương hiệu của mỗi nhà trường bởi vậy công tác chỉ đạo về chuyên môn luôn được đặt lên hàng đầu. Trong những năm qua để đáp ứng kịp thời với chương trình giáo dục phổ thông mới  ban chuyên môn nhà trường rất quan tâm và chú trọng đến việc thầy cô áp dụng thay đổi những phương pháp dạy học kết hợp với kỹ thuật dạy học, ứng dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy để nâng cao chất lượng dạy và học của nhà trường. Tuy nhiên trong quá trình thực hiện áp dụng tại cơ sở và cụ thể ở bộ môn sinh học tôi nhận thấy: 

        Thầy cô đã có sự thay đổi trong cách dạy chuyển từ cách dạy truyền thống giảng giải, phân tích, học sinh tiếp nhận kiến thức một cách thụ động, một chiều, nghiêng về lý thuyết nhiều hơn sang dạy học nêu vấn đề gợi mở tạo điều kiện để cho học sinh có thể phát huy được năng lực chú ý và tư duy, quan tâm đến thực hành tuy nhiên cơ sở vật chất của nhà trường còn chưa đồng bộ, trang thiết bị dành cho thực hành còn thiếu và nhiều hóa chất hết hạn sử dụng chưa được đầu tư mới do vậy chất lượng những giờ học thực hành chưa cao .  

         Phương thức đàm thoại kết hợp hoạt động nhóm thường xuyên được thầy cô sử dụng, giáo viên sẽ đặt ra trong một hệ thống câu hỏi để học sinh trả lời. Học sinh sẽ thực hiện được trao đổi qua lại và thảo luận với nhau cũng như là thảo luận với giáo viên để lĩnh hội được bài học một cách tốt nhất. Bên cạnh đó phương pháp trực quan, thực hành cũng được áp dụng như chưa đem lại hiệu quả cao. 

        Thầy cô tìm kiếm sự hỗ trợ dạy học thông qua ứng dụng công nghệ thông tin nhưng phần lớn là sử dụng Powerpoint. Các hoạt động học tập kích thích tính tự giác hứng thú học tập của học sinh như dạy học sáng tạo, hoạt động trải nghiệm, hay giáo dục định hướng STEM chưa được sử dụng thường xuyên trong dạy môn sinh học.  

        Về đánh giá chất lượng học sinh thông qua các bài kiểm tra thường xuyên và định kỳ với các hình thức trắc nghiệm kết hợp với tự luận, hoặc 100% trắc nghiệm đối với học sinh lớp 12, sử dụng kết quả của các bài thực hành lấy điểm đánh giá thường xuyên được thầy cô áp dụng.  

        Tuy nhiên tất cả sự thay đổi đó chưa thực sự tạo được sự bứt phá, lôi cuốn và tích cực chủ động từ phía người học. Áp dụng cách đánh giá truyền thống chưa phải là giải pháp giúp đánh giá năng lực người học một cách toàn diện.         Năm học 2022-2023 việc thay sách giáo khoa đối với lớp 10 được áp dụng bởi vậy việc thay đổi phương pháp, kỹ thuật dạy học là cần thiết hơn bao giờ hết nhằm phù hợp với nội dung, cấu trúc sách giáo khoa mới, nhằm đáp ứng phát triển đầy đủ những phẩm chất và năng lực của người học, mặt khác rất coi trọng việc học sinh được tổ chức vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết các tình huống thực tiễn, tăng cường khả năng tự học, tự nghiên cứu của học sinh, xây dựng mô hình “lớp học tích cực” không áp đặt phát triển theo khuôn mẫu mà lấy học sinh làm trung tâm. Thầy, cô là người định hướng, gợi mở, hỗ trợ  cho học sinh chủ động, sáng tạo để các em được tự truy cập những thông tin liên quan đến bài học, tự thiết kế mô hình cũng như tự tay tạo ra sản phẩm phẩm phục vụ trong cuộc sống hằng ngày, sản phẩm trực quan phục vụ cho chính việc tiếp thu kiến thức môn học hướng tới dạy và học theo mô hình STEM, các hoạt động trải nghiệm sáng tạo giúp học sinh phát triển toàn diện hơn, kết quả học tập đạt hiệu quả cao hơn. Hình thức đánh giá học sinh cũng cần phải thay đổi theo cách đánh giá cả một quá trình cụ thể học sinh tham gia học tập kết hợp với đánh giá thường xuyên, đánh giá định kỳ. Học sinh sẽ được tham gia vào quá trình đánh giá. Phương pháp này chú trọng tính ứng dụng tri thức trong những tình huống cụ thể.  

           Bởi vậy, thông qua việc xây dựng giáo án môn sinh học có sự kết hợp các phương pháp, kỹ thuật học tập kết hợp thực hành tạo ra những sản. Những kiến thức và kỹ năng được tích hợp, lồng ghép và bổ trợ cho nhau, giúp học sinh không chỉ hiểu biết về kiến thức cơ bản mà còn có tư duy vận dụng vào thực tiễn để giải quyết các vấn đề trong thực tế. Với những lý do trên tôi mạnh dạn lựa chọn đề tài “Áp dụng một số phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực trong chủ đề cấu trúc tế bào (sinh học 10) nhằm phát triển năng lực của học sinh” 

• Nội dung giải pháp đề nghị công nhận là sáng kiến 

2.1. Mục đích của giải pháp 

       Việc áp dụng kết hợp một số phương pháp, kỹ thuật dạy học trong môn sinh học mong muốn đạt được về: 

Kiến thức: Học sinh nắm được nội dung kiến thức cần học để thực hiện được yêu cầu cần đạt của bài học. 

Năng lực: Hình thành, phát triển năng lực học sinh hướng đến những phẩm chất và năng lực chung như năng lực phát triển bản thân, năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. Ngoài ra còn có ưu thế trong việc thúc đẩy hình thành ở người học các năng lực đặc thù sau: Năng lực hoạt động và tổ chức hoạt động, năng lực tổ chức và quản lý, kỹ năng thực hành, năng lực định hướng nghề nghiệp… 

        Phẩm chất:Thông qua việc giảng dạy sẽ góp phần hình thành, phát triển cho học sinh các phẩm chất như: Yêu nước, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm, nhân ái của học sinh trong quá trình thực hiện các nhiệm vụ học tập và vận dụng kiến thức vào cuộc sống. 

       Ngoài ra vận dụng phương pháp, kỹ thuật trong dạy học sẽ giúp học sinh không chỉ phát huy năng lực, khả năng tư duy sáng tạo mà còn khơi dậy tình yêu, sự đam mê với môn học Sinh học. Khi tham gia hoạt động này, học sinh là trung tâm của việc học và tự tìm kiếm kiến thức để nắm chắc nội dung, hiểu rõ về bài học. Qua hoạt động này sẽ giúp các em học sinh có những giờ học sinh học sôi nổi, thú vị, các em được hòa mình vào các hoạt động không cảm thấy giờ học gò bó, đơn điệu nữa mà cảm thấy vui vẻ, thoải mái. 

Phương pháp, kỹ thuật dạy học phát triển năng lực học sinh hướng đến những phẩm chất và năng lực chung như đã được đưa ra trong Chương trình giáo dục phổ thông mới, ngoài ra còn có ưu thế trong việc thúc đẩy hình thành ở người học các năng lực đặc thù sau: 

 Năng lực hoạt động và tổ chức hoạt động. 

 Năng lực tổ chức và quản lý. 

 Năng lực tự nhận thức và tích cực hóa bản thân. 

 Năng lực định hướng nghề nghiệp. 

 Năng lực khám phá và sáng tạo. 

 Giải pháp được áp dụng trực tiếp đối với học sinh lớp 10 trong quá trình thực hiện chương trình môn sinh học thuộc học kỳ I của năm học 2021-2022. Qua đó giúp học sinh trong mỗi giờ học môn sinh học cảm thấy yêu việc học hơn, thu hút sự chú ý của học sinh vào môn học của mình. Hướng đến mỗi giờ học là nơi khiến cả cô và trò đều có cảm giác “muốn học”, “muốn được trải nghiệm”…Chính điều này đã giúp học sinh cảm thấy hứng thú, chủ động, sáng tạo, tự tin trong việc học tập và giao tiếp, tích lũy kiến thức và duy trì cảm xúc tích cực, giúp mỗi cá nhân thiết lập được tình cảm lành mạnh, góp phần phát triển nhân cách tốt đẹp. 

2.2. Nội dung giải pháp  

2.2.1. Cơ sở thực tiễn 

 * Dạy học tích cực là bước chuyển đổi từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, trong đó giáo viên tổ chức cho học sinh hoạt động thông qua những phương pháp, kỹ thuật dạy học thay vì học sinh thụ động nghe giảng nhằm đạt được mục tiêu của việc dạy học, ở trong những điều kiện dạy học nhất định. Sau đây là một số phương pháp dạy học tích cực được sử dụng cho học sinh phổ thông. 

• Phương pháp làm việc nhóm: Làm việc theo nhóm nhỏ là phương pháp tổ chức dạy học – giáo dục, trong đó, giáo viên sắp xếp học sinh thành những nhóm nhỏ theo hướng tạo ra sự tương tác trực tiếp giữa các thành viên, từ đó học sinh trong nhóm trao đổi, giúp đỡ và cùng nhau phối hợp làm việc để hoàn thành nhiệm vụ chung của nhóm. Làm việc nhóm có ý nghĩa rất lớn trong việc: 

 Phát huy cao độ vai trò chủ thể, tính tự giác, tích cực, sáng tạo, năng động, tinh thần trách nhiệm của học sinh, tạo cơ hội cho các em tự thể hiện, tự khẳng định khả năng, thực hiện tốt hơn nhiệm vụ được giao. 

 Giúp học sinh hình thành các  kĩ năng xã hội và phẩm chất nhân cách cần thiết như: kĩ năng tổ chức, quản lí, giải quyết vấn đề, hợp tác, có trách nhiệm cao, tinh thần đồng đội, sự quan tâm và mối quan hệ khăng khít, sự ủng hộ cá nhân và khuyến khích tinh thần học hỏi lẫn nhau, xác định giá trị của sự đa dạng và tính gắn kết. 

Thể hiện mối quan hệ bình đẳng, dân chủ và nhân văn: tạo cơ hội bình đẳng cho mỗi cá nhân người học được khẳng định và phát triển. Nhóm làm việc sẽ khuyến khích học sinh giao tiếp với nhau và như vậy sẽ giúp cho những em nhút nhát, thiếu tự tin có nhiều cơ hội hòa nhập với lớp học. 

• Phương pháp trò chơi: Trò chơi là tổ chức cho học sinh tìm hiểu một vấn đề hay thực hiện những hành động, việc làm hoặc hình thành thái độ thông qua một trò chơi nào đó. 

        Đặc thù của trò chơi:  đây là một hoạt động tự do, tự nguyện không thể gò ép hoặc bắt buộc chơi khi các em không thích, không đáp ứng nhu cầu, nguyện vọng của chúng. 

       Trò chơi được giới hạn bởi không gian và thời gian, có qui tắc tổ chức (luật chơi do nội dung chơi quy định). Đặc thù này sẽ quy định quy mô, số lượng người chơi, điều kiện, vật chất, cũng như xác định tính chất, phương pháp hành