SKKN Biện pháp nâng cao chất lượng môn toán cho học sinh lớp 2 qua bộ sách Cánh diều

1. Lý do chọn đề tài 

Những năm gần đây, giáo dục nước ta đang ngày càng phát triển và từng bước hội nhập với thế giới. Sự phát triển mạnh mẽ của giáo dục gắn liền với việc đổi mới phương pháp dạy học trong nhà trường. Quá trình đổi mới phương pháp dạy học phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh ngày càng được chú trọng và quan tâm. Trong sự phát triển chung của nền giáo dục, bộ môn Toán cũng đang phát triển và đóng một vai trò quan trọng. Từ đó, mỗi giáo viên phải không ngừng nỗ lực phấn đấu để nâng cao trình độ, chuyên môn nghiệp vụ nhằm đáp ứng cho mục tiêu giáo dục ngày càng phát triển của nước nhà. Trong chương trình Tiểu học, môn Toán là một môn học không thể thiếu trong nhà trường. Thông qua việc học Toán các em bước đầu hình thành và phát triển năng lực trừu tượng hóa, khái quát hóa, khả năng suy luận và diễn đạt ý đúng bằng lời. Thông qua việc học tập tốt môn Toán sẽ là chiếc cầu nối cho các em lĩnh hội và tiếp thu tốt các môn khoa học khác trong cuộc sống sau này. Nhận thức được vai trò quan trọng của môn học Toán, mỗi giáo viên khi giảng dạy phải tìm ra phương pháp dạy học phù hợp để giúp các em học sinh tiếp thu đầy đủ kiến thức và biết vận dụng được vào trong cuộc sống hàng ngày. Việc dạy học tốt đối với mỗi giáo viên không chỉ là việc giúp các em nắm được các kiến thức học trong nhà trường mà thông qua học trên lớp các em còn biết vận dụng kiến thức đã học vào thực tế, để các em trở thành những người có ích cho xã hội. Chính vì vậy môn Toán là một môn học đóng vai trò quan trọng trong cả quá trình học ở Tiểu học.  

        Năm học ……. tôi được phân công dạy lớp 2, qua một thời gian làm quen và nắm bắt tình hình học tập đầu năm của các em, bản thân nhận thấy đa số các em học sinh trong quá trình học còn thụ động, các em chưa khai thác hết khả năng tiềm ẩn trong nội dung bài học, vận dụng chưa linh hoạt và nhanh nhẹn trong một số trường hợp đơn giản trong thực tế cuộc sống. Một số giáo viên khi giảng dạy chưa mạnh dạn trong việc đổi mới phương pháp dạy học, hạn chế việc phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong quá trình lĩnh hội kiến thức. Mặt khác trường Tiểu học … là một trong những trường có tỷ lệ học sinh đồng bào đông nhất trong các trường Tiểu học trên toàn huyện, việc tiếp thu kiến thức của các em còn chậm. Từ đó, bản thân luôn suy nghĩ để tìm ra được một số phương pháp dạy học mới phát huy tính tích cực, chủ động trong học tập cho các em và đã mạnh dạn áp dụng một số biện pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng môn Toán cho học sinh lớp 2. 

        Xuất phát từ những cơ sở trên, tôi chọn đề tài: “Biện pháp nâng cao chất lượng môn toán cho học sinh lớp 2 qua bộ sách Cánh diều” 

2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài 

       Phối hợp một số biện pháp dạy học để nâng cao chất lượng môn Toán cho học sinh lớp 2 năm học …….

3. Đối tượng nghiên cứu 

       Vận dụng và phối hợp một số biện pháp sư phạm trong dạy học nhằm nâng cao chất lượng môn Toán cho học sinh lớp 2. 

4. Phạm vi nghiên cứu 

       Áp dụng các phương pháp dạy học để nâng cao chất lượng môn Toán cho học sinh lớp 2A, trường Tiểu học …, huyện …, tỉnh …, năm học …….

5. Phương pháp nghiên cứu 

• Phương pháp 1 : Phương pháp trực quan. 
• Phương pháp 2 : Phương pháp gợi mở vấn đáp. 
• Phương pháp 3 : Phương pháp luyện tập. 
• Phương pháp 4 : Phương pháp dạy học phân hóa nội tại. 
• Phương pháp 5 : Phương pháp kiểm tra, đánh giá. 

II. PHẦN NỘI DUNG 

1. Cơ sở lý luận   

       Lứa tuổi học sinh Tiểu học chủ yếu ở vào khoảng từ 6 đến 10 tuổi, nhìn chung các em còn rất nhạy cảm với những tác động bên ngoài. Khả năng phân tích của các em còn rất kém nên các em thường tri giác trên tổng thể. Về sau các hoạt động tri giác phát triển và được hướng dẫn bởi các hoạt động nhận thức khác nên nó chính xác dần. Sự chú ý không có chủ định chiếm ưu thế, trí nhớ trực quan hình tượng và trí nhớ máy móc phát triển hơn trí nhớ lô-gic, những hình ảnh cụ thể dễ nhớ hơn là câu chữ khô khan, trừu tượng, khái quát. Trí tưởng tượng tuy có phát triển nhưng còn tản mạn, ít có tổ chức và chịu tác động nhiều của hứng thú, các mẫu hình có sẵn. Dần dần tư duy và khả năng suy luận của các em sẽ thay đổi và phát triển theo chiều hướng khác nhau là do sự hướng dẫn của giáo viên. Nắm vững vấn đề này, tùy vào nội dung giảng dạy mà giáo viên lựa chọn một cách linh hoạt các phương pháp dạy học thích hợp để học sinh tiếp thu kiến thức tốt và phát huy khả năng tư duy độc lập, sáng tạo của mình. 

       Đối với học sinh lớp 2, tư duy của các em còn rất non nớt, các em vừa trải qua một năm học tập ở môi trường Tiểu học. Nhìn chung ở lứa tuổi này đã xuất hiện những tiến bộ mới song còn hạn chế, các thao tác tư duy đã liên kết với nhau thành tổng thể nhưng sự liên kết đó chưa mang tính tổng quát. Giáo viên nắm được tâm lý của các em và tìm ra phương pháp phù hợp để tư duy của các em dần phát triển thành tổng thể khi chiếm lĩnh các kiến thức được học. Việc kết hợp học và hành, kết hợp giảng dạy với đời sống được thực hiện thông qua việc cho học sinh tính toán, các bài toán liên quan với cuộc sống một cách thích hợp giúp học sinh hình thành và rèn luyện những kĩ năng thực hành cần thiết trong đời sống hàng ngày, giúp các em biết vận dụng những kỹ năng đó vào cuộc sống. Thông qua đó các em sẽ phát triển tư duy và vận dụng học tốt các môn học khác, rèn luyện cho học sinh năng lực tư duy tổng thể và những đức tính tốt của con người lao động mới.       

2. Thực trạng      

1. Thuận lợi, khó khăn 

*Thuận lợi 

       Được sự quan tâm, chỉ đạo sâu sát của ban giám hiệu nhà trường tới chất lượng dạy và học trong nhà trường. 

        Nhìn chung các em học sinh đã nắm được kiến thức cộng, trừ cơ bản của môn Toán lớp 1. 

       Một số em học sinh giỏi, khá trong lớp đã vui vẻ giúp đỡ bạn cùng tiến bộ trong hoạt động nhóm. 

        Lượng kiến thức môn Toán lớp 2 được phân theo mạch kiến thức từ đơn giản đến phức tạp. 

        Nhiều gia đình học sinh đã quan tâm đến vấn đề học tập của con em mình. 

     Giáo viên, học sinh và phụ huynh nhiệt tình hưởng ứng và tham gia tích cực trong quá trình thực hiện đề tài.  

       *Khó khăn: 

        Lớp chiếm trên 90% là học sinh đồng bào dân tộc thiểu số, đọc – hiểu Tiếng Việt còn hạn chế, sự tiếp thu kiến thức của các em còn chậm. 

        Một số gia đình học sinh kinh tế còn khó khăn, chưa quan tâm đến vấn đề học tập của con em mình nên các em còn nghỉ học nhiều dẫn đến sự gián đoạn trong việc tiếp thu kiến thức. 

        Đa số các em còn thụ động, chưa mạnh dạn trong quá trình học tập. 

  Một số giáo viên ngại sử dụng đồ dùng minh hoạ, chuyển đổi phương pháp giảng dạy còn lúng túng, chưa phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh.         

1. Thành công, hạn chế 

       Thành công: Đề tài được thực hiện nhằm nâng cao chất lượng môn Toán cho học sinh lớp 2, làm cơ sở cho các em áp dụng kiến thức vào thực tế. 

       Hạn chế: Do lớp chiếm đa số học sinh là người dân tộc thiểu số, việc tiếp thu kiến thức của các em còn hạn chế, mặt khác các em đọc và hiểu Tiếng Việt còn chậm nên khi dạy cho học sinh nắm được kiến thức về giải toán có lời văn, các yếu tố hình học còn gặp nhiều khó khăn. Từ đó, ảnh hưởng tới việc nâng cao chất lượng của môn Toán lớp 2.       

1. Mặt mạnh, mặt yếu

        Mặt mạnh: Đây là giải pháp phát huy tính tích cực, chủ động trong quá trình học tập của người học. Phát triển khả năng nhận thức, tư duy sáng tạo cho học sinh. Giúp các em vận dụng và thực hành làm toán một cách nhanh nhẹn, logic và có kết quả cao nhất. 

        Mặt yếu: Trong quá trình học tập các em còn rụt rè, chưa chủ động chiếm lĩnh kiến thức môn học. Các em còn trông chờ nhiều vào sự hướng dẫn, gợi mở của giáo viên. Từ đó, các em sẽ bối rối khi gặp những bài toán tương tự, khả năng vận dụng vào làm các bài tập liên quan bị hạn chế.       

1. Nguyên nhân

       Thành công: Sau khi thực hiện đề tài sẽ nâng cao chất lượng môn Toán cho học sinh lớp 2, làm cơ sở cho các em học tốt môn Toán trong những năm tiếp theo ở cấp Tiểu học. Thông qua việc học tốt môn Toán các em sẽ phát triển tư duy, nhận thức giúp các em học tốt các môn học khác. 

       Hạn chế, yếu kém: Đa số học sinh trong lớp là người dân tộc thiểu số, việc tiếp thu kiến thức của các em còn chậm. Trình độ nhận thức của phụ huynh còn thấp, hoàn cảnh gia đình học sinh còn nhiều khó khăn,… Do vậy, phần nào ảnh hưởng tới đề tài nghiên cứu này.        

1. Phân tích, đánh giá các vấn đề về thực trạng mà đề tài đã đặt ra. 

       Trong dạy học ở Tiểu học nói chung và dạy học Toán nói riêng, một yêu cầu đặt ra là tích cực hóa hoạt động của người học, tạo điều kiện để người học phát hiện và lĩnh hội tri thức. Nội dung toán học ở lớp 2 mặc dù chưa đòi hỏi học sinh phải suy luận nhiều nhưng do nhận thức của các em trong giai đoạn này còn mang tính trực giác và cảm tính, các em tin tưởng tuyệt đối vào sự hướng dẫn và dạy bảo của thầy cô giáo. Vì vậy mỗi giáo viên khi giảng giải kiến thức phải nhẹ nhàng, đầy đủ, đúng nội dung để khơi gợi sự phát triển của trí tuệ, nhận thức cho các em. Để đạt được những yêu cầu đặt ra, ngoài kiến thức giáo viên phải chuẩn bị đầy đủ các phương tiện và đồ dùng dạy học, kết hợp với kĩ năng sư phạm phù hợp. Do trình độ nhận thức của phụ huynh còn thấp, việc kèm cặp thêm cho con em ở nhà chưa được chú trọng, vấn đề học tập của các em chủ yếu được thực hiện ở trên lớp. Mỗi giáo viên, ngoài công tác giảng dạy cần liên hệ chặt chẽ với gia đình, tuyên truyền để tất cả phụ huynh hiểu được vấn đề học tập tốt của các em cần có sự phối hợp giữa gia đình và nhà trường, nhắc nhở các em việc tự học thêm ở nhà. Bên cạnh đó, trong quá trình học tập ở trường giáo viên cần tạo không khí học tập thoải mái để học sinh tự tin, hứng thú, chủ động tiếp thu kiến thức. Mặt khác cần động viên, khen ngợi và khích lệ kịp thời học sinh để tạo không khí phấn khởi, thi đua học tập nâng cao chất lượng môn Toán của tất cả học sinh trong lớp.        

3. Giải pháp, biện pháp 

a, Mục tiêu của giải pháp, biện pháp 

       Nhằm nâng cao chất lượng môn Toán cho học sinh lớp 2. Từ đó, các em nắm được kiến thức toán học một cách toàn diện, nâng cao năng lực tư duy nhận thức để vận dụng vào các bài toán có liên quan. Giúp các em học tốt các môn học khác.        

b, Nội dung và cách thức thực hiện 

Biện pháp thứ nhất: Nắm bắt nội dung chương trình 

       Đối với mỗi giáo viên, để giúp dạy tốt môn Toán lớp 2 ngoài các yêu cầu cần thiết về kiến thức, kĩ năng và chuẩn bị đồ dùng dạy học thì phải nắm bắt được nội dung chương trình sách giáo khoa Toán lớp 2. Từ đó, giáo viên mới có kế hoạch thiết kế tiết dạy phù hợp. Các khái niệm và quy tắc trong sách giáo khoa nói chung đều được giảng dạy thông qua việc thực hiện kiến thức từ đơn giản đến phức tạp. Trong mỗi bài học, đều xây dựng dựa trên việc hình thành kiến thức rồi vận dụng kiến thức vào thực hành tính, cuối mỗi bài học thường có một bài toán giải có lời văn để học sinh vận dụng kiến thức đã học vào thực hành giải toán, thông qua đó rèn kĩ năng cho các em. 

       Ví dụ: Bài 3a “Đặt tính rồi tính”  (Bài Luyện tập trang 64 Toán 2 Bộ sách Cánh diều tập 1) 

 Đầu tiên, giáo viên hướng dẫn để các em nắm bắt được kiến thức mới với phép cộng có tổng bằng 100 thông qua cách thực hiện phép tính cộng 64 + 36. Khi thực hiện phép cộng dạng này giáo viên khắc sâu cho các em cách đặt tính thẳng hàng đơn vị với hàng đơn vị, hàng chục với hàng chục và khi thực hiện cách tính kết quả 100 viết số 1 lùi về phía tay trái là hàng trăm. Khi các em hiểu cách đặt tính và nắm được cách tính thì các em sẽ dễ dàng làm được những bài tập có liên quan. 

      Tiếp đến là các bài tập vận dụng kiến thức đã học vào thực hành tính cộng các số trong phạm vi 100, cuối cùng là bài toán giải có liên quan đến phép cộng các số trong phạm vi 100. 

Việc thiết kế mỗi bài học như vậy sẽ giúp các em nắm được kiến thức và vận dụng vào làm được những bài toán có liên quan, nâng cao chất lượng môn Toán cho học sinh, làm cơ sở cho các em tiếp thu phương pháp và vận dụng học tốt hơn môn Toán ở những năm tiếp theo ở cấp Tiểu học.        

Biện pháp thứ hai: Sử dụng đồ dùng, thiết bị dạy học    

       Toán học là một môn khoa học mang tính trừu tượng cao. Để học sinh hiểu bài một cách sâu sắc, dễ tiếp thu ngoài việc sử dụng kiến thức, kĩ năng sư phạm thì giáo viên cũng cần chuẩn bị đầy đủ các phương tiện và đồ dùng dạy học. Đối với tâm lí học sinh lớp 2, tư duy nhận thức của các em chưa có chủ định, thiếu tập trung. Việc sử dụng đồ dùng dạy học là một giải pháp sư phạm tạo ra chỗ dựa ban đầu giúp học sinh nhận thức được những kiến thức trừu tượng, giải pháp này tác động vào các hoạt động nhận thức của trẻ theo đúng quy luật: “Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn”. Do đó, khi sử dụng đồ dùng dạy học trong một tiết học, không những học sinh hiểu sâu bài hơn mà còn làm cho các em thấy kiến thức toán học có mối quan hệ chặt chẽ với thực tiễn, tạo cho học sinh ý thức vận dụng kiến thức toán học vào thực tiễn. 

      Ví dụ: Đối với bài: Giờ, phút (Bài Giờ – Phút trang 34 Toán 2 Bộ sách Cánh diều tập 2) 

       Khi dạy học bài này, ngoài việc giúp các em nhận biết được 1 giờ bằng 60 phút, cách xem đồng hồ khi kim phút chỉ vào số 3 và số 6 thì tôi còn chuẩn bị thêm đồ dùng dạy học đó là chiếc đồng hồ. Tôi quay một số giờ cụ thể về thời gian các em thức dậy, thời gian các em ăn sáng, thời gian các em đi học,… Thông qua đó các em biết vận dụng thời gian vào thực tế và sử dụng thời gian khoa học để đạt hiệu quả công việc, học tập và nghỉ ngơi phù hợp. 

        Sử dụng thiết bị, đồ dùng dạy học là một việc làm cần thiết đối với mỗi giáo viên khi đứng lớp. Nhưng trong quá trình dạy học người giáo viên phải biết lựa chọn thiết bị đồ dùng dạy học phù hợp với nội dung bài dạy, tránh lạm dụng dẫn đến việc sử dụng thiết bị đồ dùng dư thừa, không có mục đích. Vì vậy, khi sử dụng đồ dùng dạy học giáo viên cần phải cân nhắc kĩ về mục đích, biện pháp để đồ dùng, thiết bị dạy học mang lại hiệu quả cao nhất. 

Biện pháp thứ ba: Phối hợp các phương pháp trong dạy học Toán 

       Trong dạy học không có phương pháp nào là tối ưu hay vạn năng, việc kết hợp linh hoạt các phương pháp dạy học cùng với lòng nhiệt tình, tinh thần trách nhiệm của người thầy sẽ mang lại kết quả cao trong giảng dạy, là chiếc cầu nối giúp các em đến với tri thức của nhân loại. Khi xác định các phương pháp dạy học giáo viên phải biết tổ chức hoạt động nhận thức và thực hành của người học để thông qua đó giúp các em lĩnh hội vững chắc các thành phần của nội dung giáo dục nhằm đạt được mục tiêu của bài học. Như vậy việc vận dụng và phát huy có hiệu quả các phương pháp dạy học sẽ góp phần vô cùng quan trọng để phát triển trí tuệ cho các em một cách tổng hợp. Bằng kinh nghiệm thực tế, tôi đã sử dụng các phương pháp như sau: