SKKN Biên soạn hệ thống câu hỏi theo định hướng phát triển năng lực học sinh vào dạy học phần Sinh học tế bào – Sinh học 10

MỤC LỤC

Nội dung           Trang 

1. MỞ ĐẦU ………………………………………………………………………………….             1
2. Lí do chọn đề tài ………………………………………………………………………..     1
3. Mục đích nghiên cứu ………………………………………………………………….             1
4. Đối tượng nghiên cứu …………………………………………………………………             1
5. Phương pháp nghiên cứu …………………………………………………………….             1
6. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM……………………………….             2
7. Cở sở lý luận của sáng kiến kinh nghiệm ………………………………………             2
8. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm……………             2
9. Các giải pháp của sáng kiến kinh nghiệm ……………………………………..             3
10. Phân loại các câu hỏi theo định hướng phát triển năng lực……………….             3
11. Quy trình biên soạn câu hỏi theo hướng phát triển năng lực …………….            3
12. Hệ thống câu hỏi theo chủ đề (chương) …………………………………………            3
13. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm …………………………………………….            19

III. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ ………………………………………………………            20

1. Kết luận …………………………………………………………………………………….            20
2. Kiến nghị …………………………………………………………………………………..            20

1. MỞ ĐẦU
2. Lí do chọn đề tài 

Đất nước Việt Nam ngày càng có nhu cầu rất lớn về những con người năng động, sáng tạo, biết làm việc, biết thích ứng và chủ động đưa ra những cách giải quyết hợp lí trong mọi tình huống. Để đáp ứng những con người như vậy Nhà nước và ngành Giáo dục đã thực hiện đổi mới phương pháp dạy học với phương châm: Lấy người học làm trung tâm, thầy chỉ đóng vai trò hướng dẫn, người học chủ động tư duy trong quá trình tiếp cận tri thức. Dạy cho người học phương pháp tự học, tự thu thập thông tin một cách có hệ thống và có tư duy phân tích tổng hợp, phát triển năng lực cá nhân, tăng cường tính chủ động của học sinh trong quá trình học tập. Đứng trước những yêu giáo dục trên thì việc đổi mới phương pháp dạy học của mìh nhằm hướng tới phát triển năng lực học sinh là rất cần thiết đối với mỗi giáo viên. 

Môn Sinh học ở trường THPT được xem là một trong những môn học khó, là một môn khoa học thực nghiệm, có rất nhiều ứng dụng trong thực tiễn. Những năm gần đây, sinh học ngày càng phát triển mạnh mẽ, đặc biệt là sự phát triển của công nghệ sinh học và ứng dụng công nghệ sinh học vào trong thực tiễn. Vì vậy, để học sinh tiếp cận nhanh với tri thức khoa học thì việc tìm ra phương pháp giảng dạy và công cụ đánh giá góp phần kích thích và phát huy tinh thần tự lực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong học tập, rèn luyện và phát triển kĩ năng. Với lí do trên tôi đã lựa chọn đề tài: “Biên soạn hệ thống câu hỏi theo định hướng phát triển năng lực học sinh vào dạy học phần Sinh học tế bào – Sinh học 10” 

2. Mục đích nghiên cứu 

– Giúp học sinh có hứng thú học tập môn Sinh học 10.

– Kích thích và góp phần nâng cao khả năng tự học, tự giáo dục của học sinh. Từ đó, học sinh có thể chủ động, sáng tạo trong việc chuẩn bị, trình bày nội dung cũng như những hiểu biết của mình trong các giờ học. 

– Giúp học sinh tiếp cận với phương pháp học mới, những dạng câu hỏi mở, câu hỏi gắn với thực tiễn cuộc sống, từ đó hình thành cho các em niềm đam mê khám phá khoa học và ứng dụng những kiến thức khoa học vào thực tiễn đời sống.

– Rèn luyện kỹ năng làm việc nhóm của học sinh.

3. Đối tượng nghiên cứu 

– Nội dung chương I, II, III – phần hai: Sinh học tế bào – Sinh học 10 cơ bản.

– Học sinh lớp 10A1, 10A2 của Trường THPT Trần Khát Chân.

4. Phương pháp nghiên cứu

– Nghiên cứu các tài liệu liên quan.

– Tìm hiểu kĩ mục tiêu theo từng chương, từng bài bao gồm các kiến thức, kĩ năng, thái độ và năng lực mà học sinh cần đạt được qua bài học.

– Tìm hiểu các kiến thức thực tế liên quan đến chủ đề bài học qua báo chí, tập san, mạng internet…

– Phương pháp thực nghiệm: thông qua các tiết dạy thực nghiệm trên lớp theo từng chương hoặc chủ đề.

– Điều tra hiệu quả của phương pháp qua các bài kiểm tra ở các lớp theo từng chương hoặc chủ đề.

– Phương pháp thống kê, xử lí số liệu.

1. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2. Cở sở lý luận của sáng kiến kinh nghiệm

Năng lực là gì? Năng lực là sự kết hợp một cách linh hoạt và có tổ chức kiến thức, kĩ năng với thái độ, tình cảm, giá trị, động cơ cá nhân… nhằm giải quyết hiệu quả một nhiệm vụ cụ thể trong bối cảnh nhất định.

Theo quan điểm phát triển năng lực, việc đánh giá kết quả học tập không lấy việc kiểm tra khả năng tái hiện kiến thức đã học làm trung tâm của việc đánh giá, mà chú trọng khả năng vận dụng sáng tạo tri thức trong những tình huống ứng dụng khác nhau. Nói cách khác, đánh giá theo năng lực là đánh giá kiến thức, kĩ năng và thái độ trong bối cảnh có ý nghĩa.

Mỗi cá nhân để thành công trong học tập và cuộc sống cần phải sở hữu các loại năng lực khác nhau. Người ta phân năng lực ra 2 hình thức: năng lực chung và năng lực chuyên biệt.

Năng lực chung là những năng lực cần thiết để cá nhân có thể tham gia hiệu quả trong nhiều hoạt động và các bối cảnh khác nhau của đời sống xã hội. Nhóm năng lực chung, gồm:

– Nhóm năng lực làm chủ và phát triển bản thân:

+ Năng lực tự học (là năng lực quan trọng nhất)

+ Năng lực giải quyết vấn đề.

+ Năng lực tư duy, sáng tạo.

+ Năng lực tự quản lí.

– Nhóm năng lực quan hệ xã hội, gồm:

+ Năng lực giao tiếp.

+ Năng lực hợp tác.

– Nhóm năng lực sử dụng công cụ hiệu quả, gồm:

+ Năng lực sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông (ICT)

+ Năng lực sử dụng ngôn ngữ.

+ Năng lực tính toán.

Năng lực chuyên biệt là những năng lực được hình thành và phát triển trên cơ sở các năng lực chung theo định hướng chuyên sâu, thường liên quan đến một số môn học. Cụ thể như trong môn Sinh học các năng lực chuyên biệt bao gồm:

– Năng lực kiến thức sinh học (kiến thức về: cấu tạo cơ thể và các hoạt động sống của TV, ĐV, con người; các quy luật di truyền và sinh thái học …

– Năng lực nghiên cứu khoa học (quan sát, đo đạc, phân loại, đề xuất dự đoán, giả thuyết, thiết kế TN…)

– Năng lực thực hiện trong phòng thí nghiệm (sử dụng kính hiển vi, làm tiêu bản, giải phẫu…)

2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm 

Môn Sinh học ở trường THPT nói chung và Sinh học 10 nói riêng là môn khoa học thực nghiệm, nó có sự gắn bó chặt chẽ giữa kiến thức khoa học và những ứng dụng trong thực tiễn cuộc sống. Trong quá trình dạy học hơn 10 năm tại trường THPT, tôi nhận thấy nếu tách kiến thức khoa học trong chương trình phổ thông ra khỏi các ứng dụng thực tiễn đời sống thì việc chiếm lĩnh tri thức với học sinh chỉ là những ghi nhớ khó hiểu. Các em nhớ kiến thức nhưng lại không biết kiến thức đó để làm gì, hay chỉ với mục tiêu duy nhất là để đi thi và đỗ vào một trường đại học, cao đẳng nào đó. Vì vậy, dạy học định hướng năng lực đòi hỏi việc đổi mới mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy học và đánh giá, trong đó việc thay đổi quan niệm 

và cách xây dựng các nhiệm vụ học tập, câu hỏi có vai trò quan trọng.

Đối với giáo viên, câu hỏi là yếu tố điều khiển quá trình giáo dục. Đối với học sinh, câu hỏi là một nhiệm vụ cần thực hiện, là một phần nội dung học tập. Trong việc giảng dạy môn Sinh học tại các trường THPT hiện nay, câu hỏi mở gắn với thực tiễn còn ít được quan tâm. Tuy nhiên, câu hỏi mở có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển năng lực học sinh. Giáo viên cần kết hợp một cách thích hợp các loại câu hỏi nhàm giúp học sinh nắm vững kiến thức, kĩ năng cơ bản đồng thời hình thành cho các em năng lực vận dụng tình huống phức hợp gắn với thực tiễn.

3. Các giải pháp của sáng kiến kinh nghiệm
4. Phân loại các câu hỏi theo định hướng phát triển năng lực

  Câu hỏi theo hướng phát triển năng lực có thể chia thành các dạng:

– Các câu hỏi dạng tái hiện: Yêu cầu sự hiểu biết và tái hiện tri thức. Dạng câu hỏi này không phải là trọng tâm của câu hỏi phát triển năng lực.

– Các câu hỏi vận dụng: Dạng câu hỏi này nhằm củng cố kiến thức và rèn kĩ năng cơ bản chưa đòi hỏi sáng tạo.

– Các câu hỏi giải quyết vấn đề: Các câu hỏi này đòi hỏi sự phân tích, tổng hợp, đánh giá, vận dụng kiến thức vào những tình huống thay đổi. Dạng câu hỏi này đòi hỏi sự sáng tạo của người học.

– Các câu hỏi gắn với bối cảnh, tình huống thực tế: là các câu hỏi vận dụng và giải quyết vấn đề gắn với các bối cảnh và tình huống thực tế. Câu hỏi dạng này là những câu hỏi mở, tạo cơ hội cho nhiều cách tiếp cận, nhiều con đường giải quyết khác nhau.

1. Quy trình biên soạn câu hỏi theo hướng phát triển năng lực

Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài, tôi chỉ tập trung biên soạn hệ thống các câu hỏi từ dạng câu hỏi tái hiện đến dạng câu hỏi gắn với các tình huống thực tiễn trong từng chương hoặc theo từng chủ đề. Dựa vào hệ thống câu hỏi đó giáo viên có thể sử dụng một cách linh hoạt trong việc giảng dạy cũng như kiểm tra, đánh giá sao cho đạt hiệu quả cao nhất theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

Cấu trúc của câu hỏi gồm:

– Tiêu đề: Tiêu đề tình huống.

– Phần dẫn: Mô tả tình huống cần giải quyết.

– Câu hỏi: Có thể là 1 hoặc nhiều câu hỏi.

1. Hệ thống câu hỏi theo chủ đề (chương)

Chủ đề 1: Thành phần hóa học của tế bào

Tiêu đề 1: Sắt và Canxi đối với phụ nữ có thai và trẻ em

Sắt và canxi là hai loại khoáng chất rất cần thiết cho phụ nữ khi mang thai. Vì thế, các nhà sản xuất đua nhau cho ra đời đủ loại sản phẩm: sữa cho bà bầu, vitamin tổng hợp, thực phẩm chức năng, kẹo, bánh cho bà bầu… Thế là, ngoài việc bổ sung sắt và canxi theo chỉ định của bác sĩ, các bà bầu còn tự ý xài thêm đủ thứ thuốc bổ, sữa, thực phẩm chức năng… với suy nghĩ “càng bổ càng tốt” mà không