MỤC LỤC 

Trang 

PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ …………………………………………………………………………… 1 

1. Lí do chọn đề tài …………………………………………………………………………………. 1 
2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu …………………………………………………………. 1 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu …………………………………………………………. 2 

1. Phương pháp nghiên cứu ……………………………………………………………………… 2 
2. Đóng góp của sáng kiến ………………………………………………………………………. 2 
3. Cấu trúc của sáng kiến…………………………………………………………………………. 3 

PHẦN II: NỘI DUNG ……………………………………………………………………………… 4 I- CƠ SỞ CỦA ĐỀ TÀI ………………………………………………………………………….. 4 

1. Cơ sở lí luận ………………………………………………………………………………………. 4 1.1. Về định hướng dạy học phát triển năng lực cho học sinh ……………………… 4 
   1. Các năng lực cần hình thành cho học sinh …………………………………………. 4 
   2. Một số khái niệm được đề cập đến trong đề tài …………………………………… 5 
      1. Năng lực đọc hiểu văn bản ………………………………………………………… 5 
      2. Văn bản tự sự ………………………………………………………………………….. 5 
      3. Chi tiết nghệ thuật trong tác phẩm tự sự ……………………………………… 6 
2. Cơ sở thực tiễn …………………………………………………………………………………… 7 

1. Văn bản tự sự hiện đại trong chương trình và SGK Ngữ văn 11 hiện hành ………. 7 
2. Thực trạng phát triển năng lực đọc hiểu văn bản tự sự hiện đại cho HS THPT …. 7 2.3. Thực trạng của việc dạy học văn bản Hai đứa trẻ tại các trường phổ thông ……. 9 

II- HỆ THỐNG BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN TỰ SỰ CHO HS THPT QUA CÁC CHI TIẾT NGHỆ THUẬT ĐẶC 

SẮC TỪ TRUYỆN NGẮN HAI ĐỨA TRẺ (THẠCH LAM) ……………………… 12 

1. Sử dụng biện pháp hội thảo văn học …………………………………………………….. 12 
   1. Những yêu cầu khi dạy học Ngữ văn bằng biện pháp hội thảo văn học … 12 1.2. Cách thức tiến hành dạy học bằng biện pháp hội thảo văn học đối với văn bản Hai đứa trẻ (Thạch Lam) từ các chi tiết nghệ thuật có giá trị đặc sắc ……. 13 
2. Sử dụng biện pháp tranh biện ……………………………………………………………… 14 
   1. Dùng kĩ thuật so sánh …………………………………………………………………… 14 
   2. Sử dụng sơ đồ ……………………………………………………………………………… 16 
3. Sử dụng mô hình Trường teen trên VTV7 …………………………………………….. 18 
4. Sử dụng phương pháp trực quan ………………………………………………………….. 20 
   1. Sử dụng sơ đồ tư duy ……………………………………………………………………. 20
   2. Sử dụng kĩ thuật KWL …………………………………………………………………. 21 
   3. Sử dụng kênh hình; hóa thân, nhập vai … ……………………………………….. 22 4. Sử dụng phương pháp trò chơi ……………………………………………………………. 25 

4.1. Trò chơi giải ô chữ ………………………………………………………………………. 26 5. Sử dụng phương pháp kiểm tra năng lực bằng rubric………………………………. 28 

5.1. Những yêu cầu khi sử dụng phương pháp kiểm tra năng lực bằng 

rubric trong giảng dạy môn Ngữ văn …………………………………………………….. 28 5.2. Cách thức tiến hành phương pháp kiểm tra năng lực bằng rubric trong dạy học truyện ngắn Hai đứa trẻ từ các chi tiết nghệ thuật đặc sắc …………….. 29 

III- GIÁO ÁN MINH HỌA ……………………………………………………………………. 32 

PHẦN III: KẾT LUẬN ………………………………………………………………………….. 48 

1. Đóng góp của đề tài …………………………………………………………………………… 48 
2. Ý nghĩa của đề tài ……………………………………………………………………………… 48 
3. Phạm vi áp dụng ……………………………………………………………………………….. 48 
4. Kiến nghị…………………………………………………………………………………………. 49 
   1. Với các cấp quản lí giáo dục ………………………………………………………….. 49 
   2. Với giáo viên ………………………………………………………………………………. 49 
   3. Với học sinh ……………………………………………………………………………….. 49 TÀI LIỆU THAM KHẢO ………………………………………………………………………. 50 

PHỤ LỤC………………………………………………………………………………………………….  

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT 

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 

• Lí do chọn đề tài 

1. 1. Trong chương trình đổi mới giáo dục phổ thông 2018, việc phát huy tính tích cực, chủ động của HS trong quá trình chiếm lĩnh tri thức được đặc biệt coi trọng, nhấn mạnh và đề cao. Ở bộ môn Ngữ văn, một bộ môn có những đặc trưng đặc thù bởi có sự kết hợp giữa tri thức khoa học và tư duy hình tượng cùng ngôn ngữ nghệ thuật, việc hình thành cho các em năng lực đọc hiểu văn bản là vô cùng quan trọng, tạo tiền đề cho hành trình tự học, tự trang bị tri thức nhằm hoàn thiện nhân cách bản thân. Từ năng lực đọc hiểu văn bản sẽ giúp các em hình thành những nhóm năng lực liên quan: năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề; năng lực giao tiếp và hợp tác; năng lực tự học… để qua đó bồi đắp đời sống tâm hồn cho các em HS, một nhiệm vụ cốt lõi mà môn Ngữ văn trong nhà trường THPT hướng tới. 
   2. Trong chương trình Ngữ văn ở trường THPT, văn bản tự sự hiện đại chiếm một số lượng hết sức quan trọng, đặc biệt là ở chương trình Ngữ văn lớp 11 và 12. Ở những khối lớp này, số lượng các văn bản tự sự chiếm khoảng ½ số lượng tác phẩm có trong SGK và số tiết phân phối chương trình cho văn bản tự sự cũng chiếm khoảng một nửa thời lượng tiết dạy trong một năm học. Như vậy, hình thành năng lực đọc hiểu văn bản tự sự hiện đại cho HS là điều rất cần thiết để các em có thể chiếm lĩnh các bài học một cách chủ động, tích cực, tạo tiền đề cho các em mở rộng tri thức về văn bản tự sự trên cơ sở những hiểu biết về tri thức thể loại đã được cung cấp và lĩnh hội từ trong nhà trường THPT. 
   3. Hai đứa trẻ là một truyện ngắn xuất sắc của nhà văn Thạch Lam, ghi dấu ấn không thể thay thế trên văn đàn Việt Nam hiện đại. Dẫu chương trình SGK Ngữ văn ở trường THPT đã có nhiều sự thay đổi, song Hai đứa trẻ vẫn giữ vững được vị thế của nó và vẫn là tác phẩm được các tác giả SGK ưu tiên lựa chọn để đưa vào giảng dạy trong chương trình Ngữ văn lớp 11, tập 1. Điều đó chứng tỏ đây là văn bản tự sự xuất sắc, ấn tượng. Đặc biệt, nó ghi dấu ấn trong tâm hồn người đọc nhiều thế hệ bằng những chi tiết nghệ thuật đầy tính biểu tượng, những ẩn ngữ vẫy gọi và hấp dẫn con người. Bởi thế, tự thân văn bản mang rất nhiều những đặc trưng của loại hình văn bản tự sự, mà từ chỗ tiếp cận nó, có thể giúp chúng ta soi chiếu rõ hơn phương pháp tiếp cận các văn bản cùng loại hình và phương thức biểu đạt. 

Bởi tất cả những lí do như trên đã thôi thúc chúng tôi lựa chọn đề tài: Các biện pháp phát triển năng lực đọc hiểu văn bản tự sự cho HS THPT thông qua các chi tiết nghệ thuật đặc sắc từ truyện ngắn Hai đứa trẻ (Thạch Lam). 

• Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 

2.1. Đối tượng nghiên cứu 

Phát triển năng lực đọc hiểu văn bản tự sự cho học sinh THPT thông qua các chi tiết nghệ thuật đặc sắc từ truyện ngắn Hai đứa trẻ (Thạch Lam). 

2.2. Phạm vi nghiên cứu 

Truyện ngắn Hai đứa trẻ của nhà văn Thạch Lam (SGK lớp 11, tập 1), tham khảo thêm các văn bản khác của cùng tác giả. 

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 

3.1. Mục đích nghiên cứu 

Sáng kiến nhằm chứng minh sự cần thiết, khả năng và hiệu quả của việc phát triển năng lực đọc hiểu văn bản tự sự cho học sinh THPT qua các chi tiết nghệ thuật đặc sắc từ truyện ngắn Hai đứa trẻ (Thạch Lam). 

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu 

• Nghiên cứu cơ sở khoa học của đề tài, trong đó tập trung làm rõ năng lực đọc hiểu văn bản tự sự trong hoạt động dạy – học; khả năng vận dụng năng lực đọc hiểu văn bản trong dạy học văn bản tự sự nói chung và truyện ngắn Hai đứa trẻ (Thạch Lam) nói riêng. 
• Xây dựng hệ thống phương pháp, biện pháp phát triển năng lực đọc hiểu văn bản tự sự qua các chi tiết nghệ thuật đặc sắc từ truyện ngắn Hai đứa trẻ (Thạch Lam). – Tiến hành thực nghiệm để khẳng định tính khả thi và hiệu quả của hệ thống phương pháp, biện pháp phát triển năng lực đọc hiểu văn bản tự sự qua các chi tiết nghệ thuật đặc sắc từ truyện ngắn Hai đứa trẻ (Thạch Lam).  

• Phương pháp nghiên cứu 

Để thực hiện đề tài nghiên cứu này, chúng tôi đã phối hợp 2 nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết và nghiên cứu thực tiễn 

• Phân tích và tổng hợp; phân loại và hệ thống hóa nhằm thẩm định và đánh giá những vấn đề lí thuyết có liên quan đến đề tài nghiên cứu. 

• Quan sát và điều tra nhằm nắm bắt những dữ liệu cần thiết về hoạt động dạy – học phát triển năng lực đọc hiểu văn bản tự sự qua các chi tiết nghệ thuật đặc sắc qua truyện ngắn Hai đứa trẻ (Thạch Lam). 

• Phương pháp thực nghiệm nhằm thẩm định, đánh giá tính khoa học, tính khả thi của hệ thống phương pháp, biện pháp phát triển năng lực đọc hiểu văn bản tự sự cho học sinh THPT qua các chi tiết nghệ thuật đặc sắc từ truyện ngắn Hai đứa trẻ (Thạch Lam). 

• Đóng góp của sáng kiến 

• Về mặt lý luận: góp phần làm rõ một cách có hệ thống các vấn đề: dạy học theo định hướng phát triển năng lực, dạy học theo đặc trưng thể loại, đặc điểm của văn bản tự sự cũng như các yêu cầu về phát triển năng lực đọc hiểu văn bản tự sự cho học sinh THPT qua các chi tiết nghệ thuật đặc sắc 
• Về mặt thực tiễn: 

+ Đề xuất những giải pháp, biện pháp có tính khả thi nhằm hình thành và phát triển năng lực đọc hiểu văn bản tự sự ở trường THPT qua các chi tiết nghệ thuật đặc sắc từ truyện ngắn Hai đứa trẻ (Thạch Lam) 

+ Cung cấp cho giáo viên một hướng tổ chức hoạt động học tập chú trọng phát triển năng lực đọc hiểu văn bản cho học sinh. Trong đó trọng tâm là năng lực đọc hiểu văn bản tự sự từ các chi tiết nghệ thuật đặc sắc. 

+ Góp phần đổi mới hình thức tổ chức và phương pháp dạy học Ngữ văn trong nhà trường phổ thông. 

6. Cấu trúc của sáng kiến 

Ngoài phần Đặt vấn đề; Kết luận, phần Nội dung của sáng kiến này sẽ được triển khai qua 3 chương: 

Chương 1: Cơ sở khoa học của đề tài 

Chương 2: Hệ thống biện pháp phát triển năng lực đọc hiểu văn bản tự sự cho học sinh THPT qua các chi tiết nghệ thuật đặc sắc từ truyện ngắn Hai đứa trẻ (Thạch 

Lam) 

Chương 3: Thực nghiệm sư phạm 

PHẦN II. NỘI DUNG 

CHƯƠNG 1 CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI 

1.1. Cơ sở lí luận 

1.1.1. Về định hướng dạy học phát triển năng lực cho học sinh 

Nếu chương trình giáo dục trước đây chú trọng định hướng nội dung, đề cao vai trò độc tôn của người thầy thì chương trình dạy học định hướng phát triển năng lực hiện nay chú trọng đến khai thác khả năng sáng tạo, chủ động, tích cực của người học, hướng đến khuyến khích người học bộc lộ sự trải nghiệm, tư duy phản biện và quan điểm cá nhân. Xem HS là trung tâm của hoạt động dạy học, chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực còn làm thay đổi mối quan hệ GV – HS theo hướng cộng tác có ý nghĩa để phát triển năng lực xã hội, góp phần tạo dựng môi trường nhận thức, sáng tạo cho người học, từ đó rèn luyện được những năng lực, phẩm chất cụ thể cho HS.  

Mục tiêu cuối cùng của dạy học phát triển năng lực là trang bị cho HS năng lực xử lý, thực hành các vấn đề của cuộc sống và công việc. Điều này cũng đồng nghĩa với việc người dạy cần phải có sự đầu tư công phu hơn trong lựa chọn nội dung, phương pháp dạy học, tránh tình trạng vận dụng một cách thiên lệch dẫn đến những lỗ hổng tri thức cơ bản, thiếu tính hệ thống trong cung cấp tri thức.  

Trong chương trình dạy học định hướng phát triển năng lực, khái niệm năng lực được hiểu là “khả năng làm chủ và vận dụng những kiến thức, kinh nghiệm, kĩ năng, thái độ và hứng thú để hành động một cách phù hợp và có hiệu quả trong các tình huống đa dạng của cuộc sống” (Theo Quebec – Ministere de I Education, 2004).  

Chương trình giáo dục tổng thể năm 2018 và chương trình giáo dục phổ thông mới của môn Ngữ văn (Ban hành kèm theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT ngày 26 tháng 11 năm 2018 của Bộ trưởng Bộ GD&ĐT) đều hướng đến phát triển năng lực chung và năng lực đặc thù cho HS. Chương trình giáo dục mới đã đưa ra những yêu cầu chung, khái quát về đổi mới phương pháp dạy học: Phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của người học, hình thành và phát triển năng lực tự học, năng lực phản biện (sử dụng sách giáo khoa, nghe, ghi chép, tìm kiếm thông tin, bộc lộ ý kiến cá nhân, tranh luận các vấn đề học tập), trên cơ sở đó, trau dồi các phẩm chất như linh hoạt, độc lập, sáng tạo trong quá trình tư duy; tự chủ, tự học, tự nghiên cứu…