SKKN Giải pháp để duy trì và nâng cao hiệu quả Mô hình trường học mới (VNEN) nhằm nâng cao chất lượng giáo dục trong nhà trường

PHẦN I

LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Đảng ta đã xác định: “Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của Đảng, Nhà nước và của toàn dân. Đầu tư cho giáo dục là đầu tư phát triển, được ưu tiên đi trước trong các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội”.

Những năm gần đây, toàn ngành Giáo dục nước ta nói chung và giáo dục tiểu học tại huyện Trà Bồng nói riêng đã thực hiện nhiều dự án về sư phạm, mỗi một dự án đều có nét riêng, hiệu quả riêng của nó nhưng chung quy lại thì các Dự án đều tập trung cho mục tiêu đổi mới chương trình giáo dục, trong đó việc đổi mới chương trình giáo dục phổ thông là một trong những nhiệm vụ quan trọng được đặt lên hàng đầu.

Mục tiêu của việc đổi mới chương trình giáo dục phổ thông là xây dựng nội dung chương trình, phương pháp giáo dục, sách giáo khoa phổ thông mới nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện thế hệ trẻ, đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, phù hợp với thực tiễn và truyền thống Việt Nam; tiếp cận trình độ giáo dục phổ thông ở các nước phát triển trong khu vực và thế giới. Trong đó đổi mới phương pháp giáo dục nói chung và phương pháp dạy học nói riêng theo hướng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của người học được xác định là một nhiệm vụ quan trọng, mang tính đột phá của các nhà trường, các giáo viên.

Và Dự án mô hình trường học mới (VNEN) đã được lựa chọn là Dự án về sư phạm với trọng tâm đổi mới phương pháp, tổ chức lớp học và đánh giá học sinh theo xu hướng của giáo dục hiện đại.

Mô hình VNEN là mô hình thực hiện đổi mới phương pháp dạy học theo nguyên tắc lấy học sinh làm trung tâm, giáo viên là người đóng vai trò tổ chức hoạt động, hướng dẫn các em hoạt động để thu nhận kiến thức. Giáo viên không trực tiếp cung cấp kiến thức có sẵn trong sách. Học sinh tự thảo luận theo nhóm, phân công nhiệm vụ cho nhau và khi gặp vấn đề khó không giải đáp được mới yêu cầu sự trợ giúp của giáo viên bằng thẻ cứu trợ. 

 Mô hình này vừa kế thừa những mặt tích cực của mô hình trường học truyền thống, vừa có sự đổi mới căn bản về mục tiêu đào tạo, tài liệu học tập, phương pháp dạy học, cách đánh giá, cách tổ chức quản lí lớp học, cơ sở vật chất phục vụ cho dạy học… 

 Dạy học theo Mô hình VNEN là cách tổ chức lớp học theo nhóm, mỗi nhóm có 4 – 6 học sinh. Lớp học sẽ có Hội đồng tự quản và các ban, phụ trách từng nhiệm vụ riêng. Mỗi nhóm sẽ có một nhóm trưởng phụ trách triển khai các hoạt động khi được giáo viên yêu cầu. Nhóm trưởng sẽ giúp giáo viên theo sát các bạn trong nhóm, phân công nhiệm vụ cho từng bạn ở đầu tiết học, hướng dẫn hỗ trợ cho các bạn trong học tập. 

  Với mô hình này, học sinh sẽ có nhiều cơ hội thể hiện mình, chủ động hơn trong mọi hoạt động học tập cũng như sinh hoạt, trên tinh thần hợp tác cùng nhau. Học sinh hình thành thói quen làm việc theo 10 bước học tập của mô hình, biết cách tự quản lớp học, rèn luyện cho các em thói quen tự học, tự khám phá và lĩnh hội kiến thức. Ngoài ra, học sinh được tiếp thu với nhiều ý kiến trong nhóm, được tranh luận, giải đáp, bày tỏ những suy nghĩ của mình với các thành viên; phát triển cho các em kĩ năng tự tin trong giao tiếp, mạnh dạn đề xuất ý kiến và làm chủ được các hoạt động ngoại khóa của lớp, của nhóm… Trong kiểm tra đánh giá, coi trọng cả đánh giá trong quá trình dạy học với đánh giá kết quả thực hiện học tập của học sinh theo tinh thần vì sự tiến bộ của học trò. Chính việc kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học đó giúp giáo viên phát hiện những nhân tố tích cực, những cố gắng, tiến bộ của học sinh để động viên, tạo hứng thú học tập, đồng thời phát hiện những khó khăn mà học sinh có thể không vượt qua được để hướng dẫn các em khắc phục.

 Đặc biệt, ở mô hình này các em sẽ được học 2 buổi trên ngày và học theo một chương trình sách giáo khoa riêng (Tài liệu hướng dẫn học tập). Tài liệu hướng dẫn học tập (TLHDHT) được thiết kế theo kiểu 3 trong 1, nghĩa là TLHDHT dùng cho học sinh, giáo viên và phụ huynh. 

 Với nhiều ưu điểm nổi trội của chương trình, qua ba năm thực hiện mô hình VNEN đơn vị chúng tôi đã nhận được sự quan tâm sâu sắc của lãnh đạo ngành, lãnh đạo địa phương, sự ủng hộ nhiệt tình của phụ huynh học sinh. Đặc biệt là sự nhiệt huyết của Ban Giám hiệu và đội ngũ giáo viên trong nhà trường. Hầu hết giáo viên VNEN đã thực hiện thành công việc chuyển đổi từ vai trò giảng giải, truyền thụ kiến thức sang tổ chức, hướng dẫn học sinh cách học, theo dõi kiểm soát học sinh tự học; đa số giáo viên VNEN đã tập trung vào nghiên cứu nội dung bài học, hoạt động học trong tài liệu hướng dẫn học để điều chỉnh , dự kiến tình huống sư phạm, chuẩn bị đồ dùng dạy học… nhằm đạt được hiệu quả bài học cao nhất.

Sau thời gian thực hiện và phát huy hiệu quả của Mô hình trường học mới tại đơn vị, bản thân đã mạnh dạn viết lại những kinh nghiệm, những sáng kiến đã được trải nghiệm mong được chia sẻ cùng đồng nghiệp. Đồng thời với mong muốn làm thế nào để có thể duy trì và phát huy hiệu quả của mô hình trường học mới trong thời gian tới vì năm học  ……….này là năm cuối cùng trong lộ trình thực hiện thí điểm mô hình trường học mới (VNEN) tại Trường Tiểu học và THCS Trà Hiệp chúng tôi. Đó chính là lý do bản thân chọn đề tài: “Giải pháp để duy trì và nâng cao hiệu quả Mô hình trường học mới (VNEN) nhằm nâng cao chất lượng giáo dục trong nhà trường”.                                                   

PHẦN II

NỘI DUNG

1. Cơ sở lý luận:

Dự án Mô hình trường học mới tại Việt Nam (Dự án GPE-VNEN, Global Partnership for Education – Viet Nam Escuela Nueva) là một Dự án về sư phạm nhằm xây dựng và nhân rộng một kiểu mô hình nhà trường tiên tiến, hiện đại, phù hợp với mục tiêu phát triển và đặc điểm của giáo dục Việt Nam.

Mô hình trường học mới khởi nguồn từ Côlômbia từ những năm 1995-2000 để dạy học trong những lớp ghép ở vùng miền núi khó khăn, theo nguyên tắc lấy học sinh làm trung tâm. Từ năm 2012, Dự án Mô hình trường học mới đã triển khai áp dụng mô hình VNEN trong 3 năm học liên tiếp, gây dựng được niềm tin cho giáo viên, cha mẹ học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam. 

So với mô hình truyền thống nặng về truyền thụ kiến thức có tính áp đặt, mô hình VNEN khắc phục được nhược điểm này, đảm bảo sự hài hòa giữa dạy chữ và dạy làm người. Có thể thấy sự khác biệt trên nhiều phương diện. Thứ nhất, tài liệu dạy và học trong mô hình VNEN không phải sách giáo khoa mà là tài liệu “hướng dẫn học” dùng chung cho giáo viên, học sinh và phụ huynh. Thứ hai, mô hình VNEN lấy “hoạt động học” làm trung tâm, giáo viên không giảng giải, không truyền thụ kiến thức một chiều cho cả lớp nghe, mà tập trung theo dõi, hướng dẫn học sinh tự học và hỗ trợ kịp thời từng nhóm học sinh khi gặp khó khăn. Thứ ba, tổ chức lớp học thay đổi căn bản, các em ngồi học theo nhóm, có nhóm trưởng luân phiên điều hành. Bên cạnh đó, mô hình này chú trọng hoạt động tự giáo dục của học sinh, bao gồm tự quản, tự học, tự đánh giá.

2. Thực trạng ban đầu:

Trà Hiệp là một trong bảy xã có điều kiện kinh tế – xã hội đặc biệt khó khăn của huyện Trà Bồng với dân số hơn 90% dân số là người đồng bào dân tộc Kor. Công việc chính của người dân nơi đây là làm nông nghiệp, thu nhập bình quân đầu người hàng năm khá thấp, do mức thu nhập thấp nên đời sống của nhân dân còn rất nhiều khó khăn, thiếu thốn, cũng vì cuộc sống khó khăn mà sự quan tâm, chăm lo của các bậc cha mẹ đối với việc học tập của con em mình chưa được quan tâm đúng mức; đa số, học sinh chưa được trang bị đầy đủ các điều kiện, đồ dùng học tập cần thiết, phần nào đã ảnh hưởng đến chất lượng học tập của học sinh.

Điều kiện kinh tế – xã hội chậm phát triển đã ảnh hưởng, tác động và kéo theo các điều kiện để quan tâm, đầu tư phát triển sự nghiệp giáo dục của địa phương cũng khó khăn. Dự án Mô hình trường học mới được triển khai thí điểm tại Trường TH&THCS Trà Hiệp bắt đầu từ năm học  ………., lúc bấy giờ chỉ mới áp dụng đối với khối lớp 2 và lớp 3 (97 học sinh/6 lớp tham gia học chương trình VNEN).

 Thời gian đầu, khi mới triển khai mô hình chúng tôi cũng đã gặp phải không ít khó khăn như:, mọi cái đều mới lạ, bỡ ngỡ đối với học sinh. Giáo viên lúng túng trong việc tổ chức lớp học, cảm xúc hồi hộp, lo lâu và có đôi chút ái ngại. Bởi lẽ, giáo viên đã quen thuộc với phương pháp dạy học trước đây, giờ mọi thứ dường như thay đổi, liệu có đạt được những thành công? Hơn nữa, học sinh lớp 2, 3 còn nhỏ, khả năng đọc hiểu còn hạn chế, trình độ nhận thức của học sinh không đồng đều. Đa số học sinh tiếp thu chậm, ghi nhớ kém, nhút nhát, tự ti,…. Việc bầu chọn Hội đồng tự quản, các ban trong lớp và các nhóm trưởng cũng như việc thực hiện nhiệm vụ của các thành viên này là cực kỳ khó khăn, bởi các em chưa có kỹ năng điều hành nhóm, kỹ năng tổ chức trò chơi, chưa biết hợp tác trong học tập, chưa mạnh dạn trình bày ý kiến của mình. Không khí lớp học nặng nề, căng thẳng. Phần ứng dụng học tập ở nhà học sinh không tự giải quyết được vì không có sự hướng dẫn của phụ huynh. Đa số phụ huynh học sinh thiếu quan tâm đến con em, còn phó mặc cho nhà trường. Cơ sở vật chất thiếu thốn, một số phòng học không đảm bảo diện tích, chật chội; bàn ghế ở một số lớp chưa đúng quy định; thiếu đồ dùng dạy học,…

Xuất phát từ thực trạng đáng lo ngại trên, Ban Giám hiệu đã triệu tập cuộc họp cùng với các tổ trưởng chuyên môn trong nhà trường đề ra một số giải pháp nhằm từng bước tháo gỡ những khó khăn để thực hiện thành công mô hình này.

3. Biện pháp thực hiện:

Là cán bộ quản lý, lãnh đạo đơn vị nhiều năm, dày dạn kinh nghiệm song  bản thân vẫn không thoát khỏi những lo lắng, lúng túng khi mới đầu được Phòng Giáo dục và Đào tạo chọn và giao nhiệm vụ: là đơn vị thực hiện thí điểm mô hình trường học mới. Vừa vui mừng xen lẫn cái cảm giác lo âu, mặc dù biết rằng mô hình này đã được áp dụng thành công ở các nước trên thế giới.

 Ngay sau khi nhận nhiệm vụ, là người đứng đầu đơn vị chịu trách nhiệm trước cơ quan quản lý cấp trên (Phòng Giáo dục và Đào tạo, Ủy ban nhân xã Trà Hiệp) về mọi hoạt động giáo dục của nhà trường, bản thân đã xác định: phải cố gắng bằng mọi giá để thực hiện thành mô hình trường học mới.

Kiên định và quyết đoán, dám nghĩ, dám làm và dám chịu trách nhiệm, đó là phương châm sống, làm việc của tôi. Tôi bắt đầu nghiên cứu, tìm hiểu, đọc tài liệu để sớm tiếp cận với mô hình, dần từng bước áp dụng mô hình vào thực tiễn công tác, phù hợp với đặc trưng, điều kiện kinh tế – xã hội của địa phương, đơn vị. Trong quá trình nghiên cứu và tổ chức triển khai thực hiện, tôi vừa làm – vừa học, chỗ nào không hiểu, tôi không ngại hỏi đồng nghiệp, chuyên viên phụ trách Giáo dục Tiểu học của Phòng Giáo dục và Đào tạo; Đồng thời, mỗi lần có cán bộ Sở, Phòng Giáo dục và Đào tạo về kiểm tra, tôi không ngại bộc bạch những lo lắng, trăn trở và tâm sự, cách thức giải quyết vấn đề, định hướng của nhà trường trong thời gian đến để nhận được sự góp ý từ các đồng chí có chuyên môn, kinh nghiệm trong công tác quản lý.

 Bám sát các dấu hiệu đặc trưng của mô hình trường học mới, mạnh dạn tổ chức lớp học theo mô hình trường học mới, hướng dẫn, giúp đỡ giáo viên để các đồng chí nắm chắc nhiệm vụ, phối hợp tổ chức triển khai thực hiện. Và sau đây là các biện pháp đã được triển khai thực hiện có hiệu quả tại Trường Tiểu học và THCS Trà Hiệp từ khi áp dụng mô hình trường học mới: 

3.1. Quán triệt, nêu cao tinh thần trách nhiệm trong Hội đồng sư phạm từ Ban Giám hiệu đến Tổ Chuyên môn và từng giáo viên trong nhà trường:

Mục tiêu của biện pháp này là nâng cao nhận thức cho cán bộ, giáo viên; giúp giáo viên có hiểu biết sâu về mô hình trường học mới – VNEN để cán bộ, giáo viên không ngại khó, ngại khổ khi tiếp nhận công việc mới; tự tin để thể hiện mình và vui vẻ, trách nhiệm cao khi được giao nhiệm vụ; Qua đó, Ban Giám hiệu phân công nhiệm vụ cụ thể đến từng đối tượng trong Hội đồng sư phạm nhà trường.