SKKN Một số biện dạy giải toán có lời văn cho học sinh lớp 1

I. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài.
Toán  học là môn học có vị trí vô cùng quan trọng. Đặc biệt trong đời sống và khoa học kĩ thuật hiện đại. Nó góp phần đào tạo học sinh trở thành con người phát triển toàn diện, năng động, sáng tạo đáp ứng được mọi nhu cầu phát triển của khoa học công nghệ trong xã hội thời kì đổi mới. Việc dạy học giải toán ở tiểu học nhằm giúp học sinh biết cách vận dụng những kiến thức về toán, được rèn luyện kĩ năng thực hành,với những yêu cầu được thể hiện một cách đa dạng, phong phú. Nhờ việc dạy học giúp học sinh có điều kiện rèn luyện và phát triển năng lực tư duy, rèn phương pháp suy luận và những phẩm chất của con người lao động mới.
Trong dạy học toán giải toán có lời văn là loại toán riêng biệt là biểu hiện đặc trưng của trí tuệ. Là mục tiêu của việc dạy học toán ở tiểu học nói chung và giải toán có lời văn cho học sinh lớp 1 nói riêng. Giải toán có lời văn đối với học sinh lớp 1 là loại toán khó. Do đó việc dạy loại toán này đạt kết quả chưa cao vì:
– Giáo viên hướng dẫn học sinh giải toán nhưng chưa xác định được chuẩn kiến thức kĩ năng và mục tiêu của sách giáo khoa. Giáo viên chưa chủ động, linh hoạt sáng tạo trong giảng dạy. Khi dạy  chưa  phân hoá đối tượng học sinh.
– Giáo viên chưa trú trọng đến việc hướng dẫn học sinh đọc kĩ bài toán, hiểu nội dung bài toán và tóm tắt bài toán để tìm  phương pháp giải (cách giải) bài toán theo các bước. Do đó việc rèn luyện tư duy của học sinh cũng hạn chế.
– Học sinh đọc bài toán chưa thông thạo, chưa hiểu nội dung bài toán, chưa xác định được yêu cầu của bài toán: Bài toán cho biết gì ? bài toán hỏi gì? Đa số học sinh chưa biết trình bày bài giải. Nhận thức được tầm quan trọng của việc dạy học giải toán ở tiểu học nhất là khối lớp 1. Khối đầu cấp nên tôi chọn sáng kiến: “Một số biện dạy giải toán có lời văn cho học sinh lớp 1 ở trường Tiểu học Đông Tiến B, huyện Đông Sơn, tỉnh Thanh Hoá”
2. Mục đích nghiên cứu:
Đề tài nghiên cứu một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy giải toán có lời văn có thể áp dụng để tạo hứng thú học tập môn Toán cho học sinh lớp 1.
3. Đối tượng nghiên cứu
– Học sinh lớp 1 trường Tiểu học Đông Tiến B
– Thực trạng giảng dạy giải toán có lời văn ở trường.
– Các giải pháp tạo hứng thú cho HS lớp 1 khi học phần giải toán có lời văn.
4. Phương pháp nghiên cứu
– Phương pháp nghiên cứu tài liệu
– Phương pháp phân tích, tổng hợp để xây dựng cơ sở lí luận của đề tài.
– Phương pháp điều tra, khảo sát, thống kê thông qua bài kiểm tra của học sinh.
– Phương pháp tổng kết kinh nghiệm

II. NỘI DUNG
1. Cơ sở lý luận
Đối với mạch kiến thức “Giải toán có lời văn”, là một trong năm mạch kiến thức cơ bản xuyên suốt chương trình Toán cấp tiểu học. Thông qua giải toán có lời văn, các em được phát triển trí tuệ, được rèn luyện kỹ năng tổng hợp: đọc, viết, diễn đạt, trình bày, tính toán. Toán có lời văn là mạch kiến thức tổng hợp của các mạch kiến thức toán học, giải toán có lời văn các em sẽ được giải các loại toán về số học, các yếu tố đại số, các yếu tố hình học và đo đại lượng. Toán có lời văn là chiếc cầu nối giữa toán học và thực tế đời sống, giữa toán học với các môn học khác.
Khả năng giải toán có lời văn chính là phản ánh năng lực vận dụng kiến thức của học sinh.  Học sinh hiểu về mặt nội dung kiến thức toán học vận dụng vào giải toán kết hợp với kíên thức Tiếng Việt để giải quyết vấn đề trong toán học. Từ ngôn ngữ thông thường trong các đề toán đưa ra cho học sinh đọc – hiểu – biết hướng giải đưa ra phép tính  kèm câu trả lời và đáp số của bài toán.
Giải toán có lời văn góp phần củng cố kiến thức toán, rèn luyện kỹ năng diễn đạt, tích cực góp phần phát triển tư duy cho học sinh tiểu học. [3]
2. Thực trạng của vấn đề
Trường Tiểu học Đông Tiến B, huyện Đông Sơn là ngôi trường có truyền thống và bề dày về việc đưa những phương pháp tối ưu nhất vào trong giảng dạy để nhằm nâng cao chất lượng dạy và học. Đặc biệt trong môn Toán không những giúp các em làm thành thạo kĩ năng tính toán mà mỗi giáo viên đều trăn trở để tìm ra biện pháp có hiệu quả nhất để dạy cho các em kĩ năng giải toán có lời văn. Trong quá trình giảng dạy nhiều năm ở lớp 1, tôi thấy khi dạy đến phần giải Toán có lời văn nhiều em rất lúng túng khi nêu câu lời giải, thậm chí nêu sai câu lời giải, các em không hiểu được câu lời giải ở đây nghĩa là thế nào. Khi viết phép tính thì nhiều em không viết phần đơn vị cho vào ngoặc đơn, nếu có viết phần đơn vị vào thì lại sai không đúng với yêu cầu của đề bài. Như vậy là các em chưa nắm được một cách chắc chắn cách giải bài toán có lời văn.
2.1. Nguyên nhân từ phía GV
GV chưa chuẩn bị tốt cho các em khi dạy những bài trước. Những bài nhìn hình vẽ viết phép tính thích hợp, đối với những bài này hầu như HS đều làm được nên GV tỏ ra chủ quan, ít nhấn mạnh hoặc không chú ý lắm mà chỉ tập trung vào dạy kĩ năng đặt tính, tính toán của HS mà quên mất rằng đó là những bài toán làm bước đệm , bước khởi đầu của dạng toán có lời văn sau này. Đối với GV dạy lớp 1 khi dạy dạng bài nhìn hình vẽ viết phép tính thích hợp , cần cho HS quan sát tranh tập nêu bài toán và thường xuyên rèn cho HS thói quen nhìn hình vẽ nêu bài toán. Cụ thể tập cho những em HS giỏi tập nói câu trả lời cứ như vậy trong một khoảng thời gian chuẩn bị như thế thì đến lúc học đến phần bài toán có lời văn HS sẽ không ngỡ ngàng và các em sẽ dễ dàng tiếp thu, hiểu và giải đúng .
2.2. Nguyên nhân từ phía HS
Trong chương trình toán Tiểu học thì kiến thức “Giải toán có lời văn” là kiến thức khó đối với học sinh, và càng khó hơn đối với học sinh lớp một. Bởi vì đối với lớp một: Vốn từ, vốn hiểu biết, khả năng đọc hiểu, khả năng tư duy lôgic của các em còn rất hạn chế. Một nét nổi bật hiện nay là nói chung học sinh chưa biết cách tự học, chưa học tập một cách tích cực. Nhiều khi với một bài toán có lời văn các em có thể đặt và tính đúng phép tính của bài nhưng không thể trả lời hoặc lý giải là tại sao các em lại có được phép tính như vậy. Thực tế hiện nay cho thấy, các em thực sự lúng túng khi giải bài toán có lời văn. Một số em chưa biết tóm tắt bài toán, chưa biết phân tích đề toán để tìm ra cách giải, chưa biết tổng hợp để trình bày bài giải, diễn đạt vụng về, thiếu lôgic. Ngôn ngữ toán học còn rất hạn chế, kỹ năng tính toán, trình bày thiếu chính xác, thiếu khoa học, chưa có biện pháp, phương pháp học toán, học toán và giải toán một cách máy móc nặng về dập khuôn, bắt chước. Vậy làm thế nào để HS nắm được cách giải một cách chắc chắn, chính xác?
Trước thực trạng đó, tôi tiến hành khảo sát môn toán dạng bài : “Giải toán có lời văn lớp 1”. Kết quả khảo sát cuối học kì I lớp 1A như sau:

Tổng số
HS
Tốt
Hoàn thành
Chưa hoàn thành
31
SL
TL
SL
TL
SL
TL
10
32,3
16
51,6
5
16,1

Nếu giải quyết được các vấn đề nêu ở trên kết quả dạy giải toán có lời văn cho học sinh lớp 1 sẽ tốt hơn rất nhiều. Sau bao trăn trở, suy nghĩ cộng với thực tế nhiều năm dạy lớp 1 tôi mạnh dạn đúc kết một số kinh nghiệm dạy giải toán có lời văn cho học sinh lớp 1 nhằm góp phân nâng cao hiệu quả giải toán có lời văn cho HS.
3. Một số biện pháp thực hiện
3.1. Hệ thống các mạch kiến thức có liên quan đến giải toán có lời văn
Để dạy tốt môn Toán lớp 1 nói chung, “Giải bài toán có lời văn” nói riêng, điều đầu tiên mỗi giáo viên phải nắm thật chắc nội dung chương trình, sách giáo khoa. Nhiều người nghĩ rằng Toán tiểu học, và đặc biệt là toán lớp 1 thì ai mà chẳng dạy được. Đôi khi chính giáo viên đang trực tiếp dạy cũng rất chủ quan và cũng có những suy nghĩ tương tự như vậy. Qua dự giờ một số đồng chí giáo viên tôi nhận thấy giáo viên dạy bài nào chỉ cốt khai thác kiến thức của bài ấy, còn các kiến thức cũ có liên quan giáo viên nắm không thật chắc. Người ta thường nói ” Biết 10 dạy 1″ chứ không thể ” Biết 1 dạy 1″ vì kết quả thu được sẽ không còn là 1 nữa.
Trong chương trình toán lớp Một giai đoạn đầu học sinh còn đang học chữ nên chưa thể đưa ngay “Bài toán có lời văn”. Mặc dù đến tuần 23, học sinh mới được chính thức học cách giải “Bài toán có lời văn” song chúng ta đã có ý ngầm chuẩn bị từ xa cho việc làm này ngay từ bài “Phép cộng trong phạm vi 3” (Luyện tập)  ở tuần 7. [3]
Vì vậy, giáo viên dạy cần phải nắm vững những kiến thức nào là kiến thức có liên quan đến dạy giải toán có lời văn sau này. Sau đây là hệ thống các dạng bài tập theo mức độ từ đơn giản đến phức tạp có liên quan đến “ giải toán có lời văn”:
* Dạng 1: Điền dấu (số) thích hợp vào phép tính
Bắt đầu từ tuần 7 cho đến các tuần 16 trong hầu hết các tiết dạy về phép cộng, trừ trong phạm vi (không quá) 10 đều có các bài tập thuộc dạng “Lập phép tính dựa vào tranh” ở đây học sinh được làm quen với việc:
– Quan sát tranh vẽ.
– Nêu đề bài toán
– Nêu câu trả lời.
– Điền phép tính thích hợp ( tình huống trong tranh).
Ví dụ:  Tiết: Luyện tập : Bài 5 trang 46- SGK Toán 1: Viết phép tính thích hợp [1].
a)
1

2
=
3

GV yêu cầu HS quan sát tranh và nhận xét tranh. GV hỏi: Có một quả bóng đỏ và 2 quả bóng xanh. Tất cả có mấy quả bóng?
HS trả lời: Có một quả bóng đỏ và 2 quả bóng xanh. Tất cả có 3 quả bóng.
Em làm thế nào để có kết quả là 3 quả bóng? Em lấy 1 + 2 = 3. Vậy em điền dấu gì vào ô trống?  ( Điền dấu cộng) [2]
* Dạng 2:  Viết phép tính thích hợp với tình huống trong tranh
Việc ngầm chuẩn bị cho học sinh các tiền đề để giải toán có lời văn là chuẩn bị cho học sinh cả về viết câu lời giải và viết phép tính. Chính vì vậy ngay các bài tập dạng “Viết phép tính thích hợp với tình huống trong tranh” chúng ta cần đặt thêm cho các em những câu hỏi để các em trả lời miệng.
Ví dụ: Tiết 27: Bài:  Phép cộng trong phạm vi 4
Bài tập 4: Viết phép tính thích hợp ( trang 47- SGK Toán 1) [1]
Khi dạy dạng bài này GV cần yêu cầu HS quan sát tranh và nêu được nội dung tranh vẽ gì? Từ đó yêu cầu một số HS học tốt nêu đề bài toán: Trên cành cây có 3 con chim đang đậu, thêm 1 con chim bay tới. Hỏi tất cả có mấy con chim? HS viết phép tính:    3 + 1 = 4