1. MỞ ĐẦU

I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI 

     Theo các nhà lí luận văn học, người đọc và quá trình tiếp nhận là một khâu quan trọng trong toàn bộ đời sống của một tác phẩm văn chương. Ở khâu này, tác phẩm sẽ thoát li hẳn khỏi người sinh thành – tác giả để tự mình có một cuộc sống riêng. Cuộc sống đó lâu dài hay ngắn ngủi, được tiếp nhận hay bị lãng quên, tất cả đều phụ thuộc vào cảm nhận và đánh giá của người đọc. Đến lượt mình, trình độ tiếp nhận tác phẩm văn chương của độc giả được đo đếm thông qua khả năng “giải mã” những thông điệp thẩm mĩ mà nhà văn đã dụng công gửi gắm. Mà khả năng giải mã những thông điệp thẩm mĩ ấy lại có liên quan chặt chẽ đến điểm nhìn, góc độ phân tích, tiếp cận tác phẩm. Vì thế, đề tài của tôi có ý nghĩa như một đề xuất về cách tiếp cận văn bản nghệ thuật ngôn từ từ nhiều góc độ phục vụ cho công tác giảng dạy trong nhà trường. 

Bên cạnh đó, hiện nay đổi mới phương pháp dạy – học đang trở thành nhu cầu tất yếu của ngành giáo dục Việt Nam nhằm hướng tới mục tiêu nâng cao chất lượng dạy và học. Tự đổi mới cũng là con đường đưa giáo dục Việt Nam hòa nhập với nền giáo dục hiện đại toàn cầu, tiến kịp nền giáo dục tiên tiến của các quốc gia trên thế giới. Một trong những phương pháp đổi mới đem lại hiệu quả khá cao trong nhà trường hiện nay đó là phương pháp dạy học tích hợp. Phương pháp tích hợp cho phép GV có thể kết hợp nhiều kỹ năng trong một tiết dạy, vừa dạy kiến thức, vừa dạy kỹ năng sống, vừa dạy cách làm người. Không những thế, tích hợp còn là sự phối hợp nhiều môn khoa học hay các phân môn trong cùng một bộ môn để làm cho tiết học trở nên phong phú đa dạng và thu hút hơn đối với người tiếp nhận.  

Hơn nữa Ngữ văn là một môn học thuộc nhóm khoa học xã hội nó có tầm quan trọng trong việc giáo dục tư tưởng, quan điểm, tình cảm cho HS. Việc dạy học tích hợp đáp ứng được nhu cầu này. Nó cũng chính là chiếc chìa khoá mở cửa cho tương lai. Chính vì vậy nghành GD cũng đã có những hoạt động thiết thực, bổ ích như tổ chức tập huấn cho GV, tuyên truyền qua các phương tiện thông tin đại chúng, tổ chức nhiều cuộc thi trong đó có cuộc thi DHTHLM để đội ngũ GV và xã hội hiểu đúng vấn đề. Mặt khác tích hợp liên môn còn giúp HS tiết kiệm được thời gian, biết kết hợp kiến thức giữa các bộ môn, đồng thời phát triển tư duy, khả năng thông hiểu và vận dụng kiến thức vào thực tế cuộc sống. Bởi vậy có thể nói vấn đề tích hợp liên môn không còn là vấn đề xa lạ đối với đội ngũ thầy cô giáo. Tuy nhiên từ hiểu đến vận dụng và vận dụng hiệu quả vào thực tế giảng dạy là cả một vấn đề. 

          Từ góc độ thực tiễn, tôi chọn tác phẩm Người lái đò sông Đà bởi đây là một tác tiêu biểu cho thể loại tùy bút (một tiểu loại của kí hiện đại). Đó là những trang văn thể hiện sự tài hoa cá tính, độc đáo của văn hào Nguyễn Tuân được dệt nên bằng câu chữ tuyệt diệu với sự kết hợp hài hòa của chất nhạc, chất họa và vốn tri thức đa ngành vô cùng phong phú. Thể loại kí đã có từ lâu nhưng để tiếp nhận một cách sâu sắc thể loại này thì không hề đơn giản. Do vậy, việc “giải mã” tác phẩm cũng chính là đi tìm về vẻ đẹp đặc trưng của núi rừng Tây Bắc, đi tìm về với cốt cách tài hoa nghệ sĩ của nhà văn được mệnh danh là “cái định nghĩa hoàn chỉnh về người nghệ sĩ”. 

   Mặt khác, việc tìm hiểu và đưa ra một cách tiếp nhận đối với một văn phẩm mà thể loại của nó chiếm số lượng không nhiều trong giảng dạy ở nhà trường THPT sẽ có ý nghĩa nhất định đối với người dạy và người học. Bởi vì theo ý kiến của rất nhiều GV và HS thì Người lái đò Sông Đà vừa “khó dạy” vừa “khó học”. GV và HS vốn quen thuộc với thơ hay truyện ngắn nhưng còn khá lạ lẫm với thể kí hiện đại. Do đó việc tìm hiểu và thưởng thức một tác phẩm thuộc thể kí còn vấp phải những “rào cản” nhất định. Nhiều GV và HS khi  dạy – học tác phẩm Người lái đò sông Đà đã gặp rất nhiều khó khăn, thậm chí nhiều em HS không thể cảm nổi vẻ đẹp của dòng sông cũng như không thể nhớ được một dẫn chứng nào về tác phẩm khi làm bài kiểm tra hoặc bài thi liên quan đến tác phẩm.  Bởi vậy, để hiểu rõ những tầng ẩn nghĩa sâu xa của tác phẩm, GV không những phải nắm bắt rõ đặc trưng thể loại mà còn phải biết tích hợp với những kiến thức phân môn, liên môn học để giúp HS thẩm thấu sâu sắc giá trị cũng như nét độc đáo của tác phẩm.     

Hướng đến việc thực hiện được yêu cầu đó là một động lực khiến tôi nghiên cứu đề tài “Một số biện pháp dạy học tích hợp nhằm nâng cao hiệu quả giờ dạy – học tác phẩm Người lái đò sông Đà của Nguyễn Tuân ở trường THPT Lê Lợi”. Đề tài này là công trình nghiên cứu của tôi, chưa được cá nhân, tập thể và công trình giáo dục nào công bố trên các tài liệu, sách báo và diễn đàn giáo dục hiện nay. 

II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 

1. Đối tượng 

• Học sinh lớp 12 Trường THPT Lê Lợi.  
• Văn bản “ Người lái đò sông Đà” (Ngữ văn 12, cơ bản). 

2. Phạm vi 

 Đề tài này chỉ nghiên cứu ở HS lớp 12 trường THPT Lê Lợi, huyện Tân Kì, tỉnh Nghệ An. 

III. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 

• Phương pháp quan sát (thông qua dự giờ).  – Phương pháp tổng kết kinh nghiệm.  
• Phương pháp nghiên cứu tài liệu. 
• Phương pháp phân tích- tổng hợp, thống kê toán học, so sánh…. 
• Phương pháp thực nghiệm sư phạm.  

IV. CẤU TRÚC 

Ngoài phần mở đầu và kết luận, nội dung đề tài tập trung vào một số vấn đề như sau: 

• Cơ sở của đề tài. 
• Một số biện pháp dạy học tích hợp để nâng cao hiệu quả giờ dạy – học tác phẩm Người lái đò sông Đà của Nguyễn Tuân. – Triển khai thực hiện đề tài. 

V. TÍNH MỚI CỦA ĐỀ TÀI 

          Với đề tài “Một số biện pháp dạy – học tích hợp nhằm nâng cao hiệu quả giờ dạy – học tác phẩm Người lái đò sông Đà của Nguyễn Tuân ở trường THPT Lê Lợi”, tôi đã tiếp cận, soi rọi tác phẩm từ nhiều góc độ lí luận văn học, âm  nhạc, hội họa, địa lý, điện ảnh… để  đổi mới cách dạy tác phẩm. Qua đề  tài này tôi đã giúp HS có cái nhìn sâu sắc toàn diện về tác  phẩm, từ đó tạo tiền đề vững chắc cho việc tiếp nhận văn bản. 

1. NỘI DUNG

I. CƠ SỞ CỦA ĐỀ TÀI 

1. Cơ sở lý luận 

          Xuất phát từ quá trình hình thành và phát triển của sự vật, hiện tượng theo quan niệm duy vật biện chứng thì các sự vật, hiện tượng song song tồn tại và có mối quan hệ qua lại, giao thoa với nhau trong thế giới. Dù chúng rất phong phú, đa dạng dưới nhiều hình thức khác nhau nhưng ở chúng vẫn có tính thống nhất giữa tư duy và ngôn ngữ như hai mặt của một tờ giấy. 

          Bộ GD&ĐT đã định hướng chương trình giáo dục sau năm 2015 là “Dạy học tích hợp là quá trình dạy học trong đó giáo viên tổ chức hoạt động để học sinh huy động nội dung, kiến thức, kỹ năng thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau nhằm giải quyết các nhiệm vụ học tập, thông qua đó hình thành những kiến thức, kỹ năng mới từ đó phát triển những năng lực cần thiết”. Nghĩa là xác định theo hướng dạy học tích hợp trong phạm vi hẹp và tích hợp trong phạm vi rộng. Hay còn gọi là tích hợp đa môn, tích hợp liên môn. Mục đích tích hợp là hợp lại để có tính thống nhất theo một nguyên tắc “đồng tâm”, “đồng quy”, nghĩa là hướng tới một nội dung bao hàm theo chủ đề, chủ điểm, theo đề tài. 

           Tích hợp là tập hợp trong một đơn vị học tập những mảng kiến thức, kỹ năng khác nhau và phối hợp chúng với nhau để tạo nên hiệu quả cao trong dạy học. Tích hợp được thể hiện trên hai phương diện: tích hợp dọc và tích hợp ngang. Tích hợp dọc là tích hợp các vấn đề gần nhau trong chính từng phân môn khác nhau ở các bài đã, đang, sẽ học ở các lớp dưới và lớp trên. Còn tích hợp ngang là mối liên hệ giữa các phân môn như Văn học, Tiếng Việt, Tập làm văn ở một thời điểm nhất định. Nghĩa là cả ba phân môn trong mỗi bài học đều phải dựa vào một văn bản chung để khai thác và làm rõ cho nhau, xuyên thấm vào nhau. Tích hợp là một phạm trù rất rộng theo chiều ngang – dọc, xa – gần, trong – ngoài được phối hợp nhuần nhuyễn với nhau có tính thống nhất cặp phạm trù nhất định của sự vật, hiện tượng trong thế giới. Tích hợp có rất nhiều hướng như: Tích hợp đa môn, tích hợp liên môn, tích hợp xuyên môn, trong nội bộ môn học, tích hợp kiểu lồng ghép,…  Tích hợp là một thuật ngữ khá mới nhưng đã trở thành một nhu cầu tất yếu của thời đại và cũng là xu hướng chính của nền giáo dục hiện đại. Nó xuất phát từ yêu cầu đưa HS trở thành đối tượng trung tâm trong giờ học cũng như trong quá trình tìm hiểu tác phẩm. Mặt khác, việc dạy học tích hợp cho phép học sinh chủ động sáng tạo trong tiếp nhận, phối kết hợp nhiều yếu tố trong một bài học cũng như vận dụng những hiểu biết của mình để tìm hiểu, khai thác tác phẩm văn học. Nó góp phần xoá bỏ lối dạy học theo kiểu khép kín, tách biệt thế giới nhà trường và thế giới cuộc sống. Dạy học tích hợp thực sự là một phương pháp mới mẻ, có tính hiệu quả cao trong việc giảng dạy ở trường THPT hiện nay.         

2. Cơ sở thực tiễn 

2.1. Thực trạng của giáo viên 

Trong những năm gần đây trước xu thế vận động đổi mới của thế giới, nền giáo dục Việt Nam cũng đang khoác lên mình một tấm áo mới năng động hơn, nhạy bén hơn với thời cuộc. Tinh thần đổi mới giáo dục được các thầy cô giáo hưởng ứng nhiệt tình, nhiều thầy cô đã không ngừng tìm tòi đổi mới trong từng tiết dạy thắp lên ở các em ngọn lửa của lòng nhiệt huyết, đam mê văn chương. Song không phải ai cũng ý thức được vai trò của sự đổi mới do đó sự thay đổi trong phương pháp dạy và tính hiệu quả chưa cao, ít nhiều còn thiếu tính đồng bộ.  

Hơn nữa ở những trường miền núi như trường tôi nguồn tài liệu hướng dẫn đổi mới và các trang thiết bị dạy học trong nhà trường còn hạn chế cũng là một nguyên nhân dẫn đến tình trạng HS chưa mấy mặn mà với môn ngữ văn. Không chỉ có vậy, nhiều GV chưa thấy được vai trò quan trọng của thể loại kí nên đôi khi còn dạy mang tính chiếu lệ, qua loa chưa thực sự đầu tư tâm huyết và thời gian. Mặt khác, có những thầy cô chỉ chú trọng phần khai thác nội dung mà xem nhẹ tính chất thể loại, chưa có cách dạy thu hút được học sinh. Thiết nghĩ mỗi thầy cô cần thay đổi cách nghĩ, cách dạy để biến mỗi giờ dạy văn học thành một giờ học hứng thú và ý nghĩa.