SKKN Một số biện pháp giúp học sinh lớp 1 giải toán có lời văn

1. MỞ ĐẦU
1.1. Lí do chọn đề tài.
Tiểu học là cấp học nền tảng, đặt cơ sở ban đầu cho việc hình thành và phát triển toàn diện nhân cách của con người, đặt nền tảng vững chắc cho giáo dục quốc dân. Vì vậy toán không chỉ là một môn khoa học có mặt hầu hết trong các lĩnh vực của đời sống xã hội mà nó còn góp phần quan trọng trong việc phát triển của xã hội. Môn toán góp phần xây dựng một số phẩm chất, ý chí, tình cảm của con người lao động mới như tính cẩn thận, chính xác, kiên nhẫn, vượt khó, tính trung thực, thói quen làm việc có khoa học và ham mê tìm tòi.
Là một giáo viên Tiểu học trực tiếp giảng dạy ở các khối lớp, đặc biệt là lớp 1C tôi thấy: Toán có lời văn có vị trí rất quan trọng trong chương trình toán ở trường Tiểu học. Học sinh được làm quen với toán có lời văn ngay từ lớp 1, yêu cầu học sinh viết câu lời giải cho phép tính, nêu đề bài toán. Đây quả là một khó khăn đối với học sinh, khi học giải toán có lời văn. Đọc một đề toán đang còn khó đối với các em, và còn tiếp tục phải tìm hiểu đề toán, tóm tắt đề, đặt câu lời giải , phép tính, đáp số,… Vì vậy, đây cũng là vấn đề được đồng nghiệp của tôi luôn trao đổi và thảo luận: “Làm thế nào để học sinh hiểu được đề toán, viết được tóm tắt, nêu được câu lời giải hay, phép tính đúng” là một quá trình dày công vun xới “người trồng”.
Toán có lời văn thực chất là những bài toán thực tế, nội dung bài toán được thông qua những câu văn nói về những quan hệ, tương quan và phụ thuộc có liên quan tới cuộc sống thường xảy ra hàng ngày. Cái khó của bài toán có lời văn là phải lược bỏ những yếu tố về lời văn đã che đậy bản chất toán học của bài toán. Hay nói cách khác là chỉ ra các mối quan hệ giữa các yếu tố toán học chứa đựng trong bài toán và nêu ra câu lời giải phép tính thích hợp để từ đó tìm được đáp số của bài toán.
Nhưng làm thế nào để học sinh hiểu và giải toán theo yêu cầu cuả chương trình, đó là điều cần phải trao đổi nhiều đối với các nhà sư phạm, nhất là việc đặt câu lời giải cho bài toán nhưng chúng ta biết ngay từ lớp một đã yêu cầu viết câu lời giải, quả là một bước nhảy vọt khá lớn trong chương trình toán. Nhưng nếu như nắm bắt được cách giải toán ngay từ lớp 1 thì đến các lớp sau các em dễ dàng tiếp thu, nắm bắt và gọt dũa, tô luyện để trang bị thêm vào hành trang kiến thức của mình để tiếp tục học tốt hơn ở các lớp trên.
Thực tế qua nhiều năm giảng dạy ở Tiểu học tôi nhận thấy học sinh giải các bài toán có lời văn rất chậm so với các dạng bài tập khác. Các em thường lúng túng khi đặt câu lời giải cho phép tính, do đó kết quả chưa cao, nhiều khi dạy học sinh đặt câu lời giải còn vất vả hơn dạy trẻ lựa chọn các phép tính và thực hiện các phép tính ấy để tìm ra đáp số, có lẽ vì thế mà đa số giáo viên muốn dạy học sinh đặt câu lời giải sớm hơn để các em có nhiều thời gian rèn kĩ năng này.
Việc đặt lời giải ngay từ lớp 1 sẽ là một khó khăn đối với giáo viên trực tiếp giảng dạy ở lớp 1 nhất là những tuần đầu dạy toán có lời văn, khó khăn ngay ở việc giúp các em đọc đề, tìm hiểu đề,… Một số em mới đọc được đề toán chứ chưa hiểu được đề, chưa trả lời được các câu hỏi thầy nêu: Bài toán cho biết gì?… Đến khi giải toán thì đặt câu lời giải chưa đúng, chưa hay.
Những nguyên nhân trên không thể đổ lỗi về phía học sinh hoàn toàn nguyên nhân chính là các phương pháp, cách áp dụng, truyền đạt của những người thầy. Đây là vấn đề mà tôi luôn trăn trở mỗi khi soạn bài, giảng bài. Chính vì thế, tôi nghiên cứu vấn đề này và đã đúc rút được “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 1 giải toán có lời văn” Mong tìm ra giải pháp góp phần nâng cao kĩ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 1 nói riêng và trong môn toán nói chung. Để các em có thể thành thạo hơn với những bài toán khó và phức tạp hơn ở các lớp trên.
1.2. Mục đích nghiên cứu đề tài
– Dạy cho học sinh nhận biết về cấu tạo của bài toán có lời văn.
– Đọc hiểu – phân tích – tóm tắt bài toán.
– Giải toán đơn về thêm (bớt ) bằng một phép tính cộng ( trừ).
– Trình bày bài giải gồm câu lời giải + phép tính + đáp số.
– Tìm lời giải phù hợp cho bài toán bằng nhiều cách khác nhau
1. 3. Đối tượng nghiên cứu : Dạng toán có lời văn ở lớp 1
1. 4. Phương pháp nghiên cứu
– Phương pháp điều tra.
– Phương pháp trắc nghiệm.
– Phương pháp trực quan.
– Phương pháp đàm thoại, gợi mở.
– Phương pháp luyện tập.

2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2.1. Cơ sở lí luận.
Khả năng giải toán có lời văn chính là phản ánh năng lực vận dụng kiến thức của học sinh. Học sinh hiểu về mặt nội dung kiến thức toán học vận dụng vào giải toán kết hợp với kiến thức Tiếng Việt để giải quyết vấn đề trong toán học. Từ ngôn ngữ thông thường trong các đề toán đưa ra cho học sinh đọc – hiểu – biết hướng giải đưa ra phép tính kèm câu trả lời và đáp số của bài toán.
Giải toán có lời văn góp phần củng cố kiến thức toán, rèn luyện kỹ năng diễn đạt, tích cực góp phần phát triển tư duy cho học sinh tiểu học.
Đó là nguyên nhân chính mà tôi chọn đề tài nghiên cứu: “Một số biện pháp giúp học sinh lớp 1 giải toán có lời văn”.
Đối với trẻ là học sinh lớp 1, môn toán tuy có dễ nhưng để học sinh đọc-hiểu bài toán có lời văn quả không dễ dàng, vả lại việc viết lên một câu lời giải phù hợp với câu hỏi của bài toán cũng là vấn đề không đơn giản. Bởi vậy nỗi băn khoăn của giáo viên là hoàn toàn chính đáng.
Vậy làm thế nào để giáo viên nói – học sinh hiểu , học sinh thực hành – diễn đạt đúng yêu cầu của bài toán.
Đó là mục đích chính của đề tài này.

2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm.
Trong quá trình giảng dạy ở Tiểu học…. đặc biệt dạy lớp 1, tôi nhận thấy hầu như giáo viên nào cũng phàn nàn khi dạy đến phần giải toán có lời văn ở
lớp 1. Học sinh rất lúng túng khi nêu câu lời giải, thậm chí nêu sai câu lời giải, viết sai phép tính, viết sai đáp số. Những tiết đầu tiên của giải toán có lời văn mỗi lớp chỉ có khoảng 20% – 25% số học sinh biết nêu lời giải, viết đúng phép tính và đáp số. Số còn lại là rất mơ hồ, các em chỉ nêu theo quán tính hoặc nêu miệng thì được nhưng khi viết các em lại rất lúng túng, làm sai, một số em làm đúng nhưng khi cô hỏi lại lại không biết để trả lời. Chứng tỏ các em chưa nắm được một cách chắc chắn cách giải bài toán có lời văn. Giáo viên phải mất rất nhiều công sức khi dạy đến phần này.
Kết quả điều tra tại lớp 1C Trường Tiểu học Thị trấn Sao Vàng
Năm học ……….
TG
KS
Lớp
Sĩ số
HS viết đúng câu lời giải
HS viết đúng phép tính
HS viết đúng đáp số
HS giải đúng cả 3 bước
Lần1
1C
34
SL
TL
SL
TL
SL
TL
SL
TL
10
29,4%
17
49,9%
18
52,8%
10
29,4%

Từ kết quả khảo sát trên tôi đã tìm được những nguyên nhân sau:
– Nguyên nhân từ phía giáo viên:
– Giáo viên chưa chuẩn bị tốt cho các em khi dạy những bài trước. Những bài nhìn hình vẽ viết phép tính thích hợp, đối với những bài này hầu như học sinh đều làm được nên giáo viên tỏ ra chủ quan, ít nhấn mạnh hoặc không chú ý lắm mà chỉ tập trung vào dạy kĩ năng đặt tính, tính toán của học sinh mà quên mất rằng đó là những bài toán làm bước đệm, bước khởi đầu của dạng toán có lời văn sau này. Đối với giáo viên dạy lớp 1 khi dạy dạng bài nhìn hình vẽ viết phép tính thích hợp, cần cho học sinh quan sát tranh tập nêu bài toán và thường xuyên rèn cho học sinh thói quen nhìn hình vẽ nêu bài toán. Có thể tập cho những em học sinh giỏi tập nêu câu trả lời cứ như vậy trong một khoảng thời gian chuẩn bị như thế thì đến lúc học đến phần bài toán có lời văn học sinh sẽ không ngỡ ngàng và các em sẽ dễ dàng tiếp thu, hiểu và giải đúng.
– Nguyên nhân từ phía học sinh
Do học sinh mới bắt đầu làm quen với dạng toán này lần đầu, tư duy của các em còn mang tính trực quan là chủ yếu. Mặt khác ở giai đoạn này các em chưa đọc thông viết thạo, các em đọc còn đánh vần nên khi đọc xong bài toán rồi nhưng các em không hiểu bài toán nói gì, thậm chí có những em đọc đi đọc lại nhiều lần nhưng vẫn chưa hiểu bài toán. Vì vậy học sinh không làm đúng cũng là điều dễ hiểu. Vậy làm thế nào để học sinh nắm được cách giải một cách chắc chắn chính xác.

2.3. Những giải pháp thực hiện
Giải pháp 1: Giúp học sinh bước đầu làm quen với giải toán có lời văn
Ngay từ đầu năm học các bài toán được giới thiệu ở mức độ nhìn hình vẽ – viết phép tính. Mục đích cho học sinh hiểu bài toán qua hình vẽ, suy nghĩ chọn phép tính thích hợp.