SKKN Một số biện pháp nâng cao hiệu quả việc rèn kĩ năng nói cho học sinh lớp Một qua môn Tiếng Việt

1. MỞ ĐẦU:
1.1 Lí do chọn đề tài
Ngôn ngữ là phương tiện giao tiếp quan trọng để biểu đạt tri thức ,tình cảm,là sự khác nhau cơ bản giữa con người với động vật . Ngôn ngữ là gương mặt thứ hai,là tấm gương phản chiếu tâm hồn. Từ lâu đời nay, dân gian đã có câu: “Lời nói gói vàng, “Lời nói chẳng mất tiền mua, lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau”. Trong giao tiếp hàng ngày, có người nói hoặc trình bày một vấn đề nào đó rất dễ hiểu, thuyết phục lòng người nhưng cũng có người nói, cũng trình bày về vấn đề đó nhưng người nghe rất khó hiểu, thậm chí không muốn nghe. Vậy nói làm sao để người khác dễ hiểu, đi vào lòng người, thu hút người nghe. Như vậy kĩ năng nói – giao tiếp là rất quan trọng với mỗi chúng ta.
Kĩ năng nói – giao tiếp là phương thức, công cụ cơ bản nhất để tổ chức hoạt động dạy và học. Nếu không có nói – giao tiếp thì không thể hướng hoạt động sư phạm của thầy và trò vào việc đạt được mục đích giáo dục. Trong các nhà trường phổ thông luôn coi trọng đến việc rèn các kĩ năng nghe, nói, đọc, viết cho học sinh thông qua các môn học và các hoạt động giáo dục khác.
Chính vì thế để giúp HS có được ý thức, kĩ năng nói rõ ràng, gãy gọn, đủ ý và phù hợp trong mọi tình huống là rất cần thiết. Bởi thông qua hoạt động nói, các em sẽ phát huy được vốn ngôn ngữ mẹ đẻ, nói đúng cấu trúc ngữ pháp, mở rộng thêm vốn từ, làm cơ sở cho việc tiếp thu tri thức sau này. Cũng nhằm hình thành thói quen, ý thức giữ gìn sự trong sáng, giàu đẹp của Tiếng Việt, góp phần hình thành và phát triển nhân cách toàn diện cho các em.
Trong thực tế dạy học, tôi thấy HS ở tất cả các bậc học còn yếu về kĩ năng nói, nhiều em nói – diễn đạt trước tập thể còn đang lúng túng, không rõ ràng, lưu loát vấn đề, thiếu tự tin. Đặc biệt là HS Tiểu học vốn từ của các em còn ít và nhất là HS lớp Một, kĩ năng nói là một trong những kĩ năng mà các em còn yếu. Các em chưa có thói quen rèn kĩ năng nói, còn nói theo người lớn, nói không đủ ý, ngôn ngữ diễn đạt chưa logic. Nhiều học sinh nhút nhát không muốn trình bày, chia sẻ với các bạn những điều mình nghĩ, mình biết hoặc có nói thì cũng nói trống không, không rõ nghĩa.
Vậy, dạy như thế nào, học như thế nào để nâng cao kĩ năng nói cho HS lớp Một, góp phần hình thành và phát triển nhân cách toàn diện cho các em. Là một giáo viên nhiều năm trực tiếp giảng dạy lớp Một, tôi thấy mình cần phải có trách nhiệm tích cực nghiên cứu tìm ra những biện pháp hữu hiệu nhất góp phần vào việc nâng cao rèn kĩ năng nói cho HS.
Với phạm vi nghiên cứu của sáng kiến, tôi chỉ tập trung vào việc đưa ra  những kinh nghiệm: “Một số biện pháp nâng cao hiệu quả việc rèn kĩ năng nói cho học sinh lớp Một qua môn Tiếng Việt” trong trường Tiểu học.

1.2 Mục đích nghiên cứu.
Tìm ra những biện pháp nhằm rèn kĩ năng nói cho HS lớp Một qua môn Tiếng Việt và các môn học khác cũng như các hoạt động giáo dục khác để các em có kĩ năng nói tốt, phù hợp trong mọi tình huống.
1.3 Đối tượng nghiên cứu.
Một số biện pháp nâng cao hiệu quả việc rèn luyện kĩ năng nói của HS lớp Một qua môn Tiếng Việt trong trường Tiểu học.
1.4 Phương pháp nghiên cứu
– Phương pháp nghiên cứu lí thuyết.
– Phương pháp nghiên cứu thực tiễn.
– Phương pháp trực quan, quan sát, giảng giải để giải quyết vấn đề.
– Phương pháp phân tích, tổng hợp.
– Phương pháp luyện tập – thực hành.
– Phương pháp tổng kết kinh nghiệm.

2. NỘI DUNG
2.1. Cơ sở lí luận của vấn đề.
2.1.1. Khái niệm về kĩ năng nói.
Kĩ năng nói là kĩ năng sử dụng lời nói trong giao tiếp, là kĩ năng để nói sao cho đạt được hiệu quả và mục đích của cuộc giao tiếp.
2.1.2. Mục đích của việc rèn kĩ năng nói trong nhà trường
Rèn kĩ năng nói cho học sinh để khơi gợi, kích thích học sinh có hứng thú bộc lộ cảm xúc, ý nghĩ của mình nhằm phát huy kĩ năng nói của các em, giúp trẻ sớm có tính cách mạnh dạn, cởi mở và tự tin hơn trong quá trình giao tiếp, giúp cho các em có khả năng ứng xử và nhận xét sự vật, sự việc. Từ đó giúp HS mở rộng vốn từ, nói thành câu, nói lưu loát, có kĩ năng giao tiếp tốt và đạt hiệu quả cao trong học tập.
2.1.3. Nội dung luyện nói cho học sinh ở Tiểu học.
Chương trình môn Tiếng Việt ở Tiểu học thể hiện rất rõ việc rèn kĩ năng nói cho HS. Ở các lớp có sự lặp lại và nâng cao trong từng kĩ năng nhỏ, thể hiện tính hệ thống trong nội dung bài học, giúp học sinh từng bước nâng cao kĩ năng nói của mình qua từng năm học.
Nội dung rèn kĩ năng nói được thể hiện trong nhiều bài học của môn Tiếng Việt từ lớp 1 đến lớp 5.
Ở giai đoạn học âm – vần, các em có thời gian dành cho luyện nói theo chủ đề. Sau đó, kĩ năng nói là mục tiêu rèn luyện của phân môn Tập đọc, Tập làm văn, Kể chuyện, Luyện từ và câu, Chính tả,…
Kĩ năng sử dụng nghi thức lời nói, HS được luyện nói trong các tình huống giao tiếp thông thường như chào gặp mặt và đáp lời chào gặp mặt; cảm ơn, xin lỗi và đáp lời cảm ơn, xin lỗi; nói lời mời, đề nghị, yêu cầu;…
Kĩ năng đặt câu hỏi và trả lời câu hỏi, HS được rèn hỏi – đáp theo chủ đề của bài học, trả lời câu hỏi về bản thân, người thân; trả lời câu hỏi theo tranh; trả lời câu hỏi về bài đọc; trả lời câu hỏi về bài nghe;…
Kĩ năng thuật việc, kể chuyện, HS được luyện kể từng đoạn câu chuyện đã nghe kể (có hình ảnh minh hoạ), kể từng đoạn câu chuyện (có đọc, có tranh, có gợi ý), kể toàn bộ câu chuyện (có đọc, có tranh, có gợi ý), kể chuyện phân vai (có tranh); tự tìm đọc truyện, tự tìm câu chuyện đã nghe kể rồi kể lại, kể lại câu chuyện, hoạt động đã tham gia hoặc đã chứng kiến.
Kĩ năng phát biểu, thuyết trình, HS được luyện giới thiệu về bản thân, về người thân, về đồ vật…; trao đổi, thảo luận về một chủ đề gần gũi, báo cáo về hoạt động của tổ, trao đổi ý kiến theo chủ đề, giới thiệu địa phương; …
Nội dung dạy học của SGK Tiếng Việt Tiểu học thể hiện quan điểm dạy giao tiếp, theo hướng tích hợp nội dung và kĩ năng. Đây là điều kiện thuận lợi giúp HS tiểu học được rèn luyện và phát triển kĩ năng ngôn ngữ.
2.1.4 Nội dung luyện nói cho học sinh lớp Một.
Trong chương trình môn Tiếng Việt lớp 1, nội dung dạy luyện nói cho học sinh được coi như một nội dung độc lập, giúp học sinh bước đầu hình thành và phát triển kĩ năng nói.
+ Ở giai đoạn đầu, phần luyện nói theo tranh tương đối tự do, theo chủ đề của tranh, không gò bó trong các âm và thanh vừa học. Phần luyện nói trong giai đoạn này là giúp các em làm quen với không khí học tập mới, không rụt rè, nhút nhát, dám mạnh dạn nói cho các bạn nghe, nói theo hướng dẫn của giáo viên trong môi trường giao tiếp mới – giao tiếp văn hóa, giao tiếp học đường.
+ Ở giai đoạn tiếp theo phần dạy – học âm vần mới, phần luyện nói dựa vào chủ đề gợi ý trong tranh, nói về chủ đề trong sách giáo khoa, chú ý đến các từ ngữ có âm, vần mới học, từ đó mở rộng sử dụng cả những từ ngữ có âm vần chưa học. Chú ý nói theo định hướng bằng những câu hỏi của giáo viên, học sinh có thể nói được những câu đơn giản, có nội dung gần gũi với cuộc sống xung quanh trẻ. Phần luyện nói thực hiện với một thời lượng vừa phải (khoảng 5 phút)
Để thực hiện được yêu cầu trên ở chương trình mới môn Tiếng Việt 1 yêu cầu giáo viên khi dạy phải đảm bảo mục tiêu hình thành và phát triển cho HS đầy đủ 4 kỹ năng. Trong đó kỹ năng nói được luyện tập kết hợp trong các kỹ năng đọc, nghe, viết. Điển hình là trong tiết 2 của một bài học vần hay tập đọc có hẳn một hoạt động riêng cho phần luyện nói. Việc rèn kỹ năng nói đã giúp cho học sinh có khả năng giao tiếp, biết ứng xử và nhận xét sự vật, sự việc trên những nhận thức riêng, bằng sự cảm nhận ngây ngô của con mắt trẻ thơ. Vì thế, để học sinh luyện nói lưu loát, đạt hiệu quả, giáo viên cần phải có cách tổ chức dạy để khơi gợi, kích thích học sinh có hứng thú bộc lộ cảm xúc, ý nghĩ của mình nhằm phát huy kỹ năng nói của các em, nhằm giúp trẻ sớm có tính cách mạnh dạn, cởi mở và tự tin hơn, nói lưu loát trong quá trình giao tiếp.
Qua đây ta thấy nội dung rèn kĩ năng nói cho học sinh Tiểu học nói chung và học sinh lớp Một nói riêng rất có hệ thống. Song để các em có một kĩ năng nói tốt thì không đơn giản chút nào. Nếu dạy – học đúng theo quan điểm nội dung, chương trình sách giáo khoa và linh hoạt đổi mới phương pháp, hình thức trong quá trình dạy học thì chắc chắn sẽ giúp các em có kĩ năng nói – giao tiếp tốt.
2.2 Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm.
2.2.1. Thực trạng về kĩ năng nói của HS lớp 1A do tôi chủ nhiệm trong năm học ……….
Ngay từ tháng 8 sau khi nhận lớp tuyển sinh ,tôi thấy học sinh lớp tôi còn rất nhiều em nói ngọng, một số em bố mẹ đưa đến trường vẫn còn khóc nhè, có em cô giáo hỏi cứ đứng nhìn không trả lời, hoặc có nói nhưng rất nhỏ, nói lí nhí trong miệng. Từ những thực trạng trên tôi đã tiến hành khảo sát về kĩ năng nói của các em thông qua hình thức phỏng vấn trực tiếp các em bằng các câu hỏi đơn giản, giáo viên hỏi – HS trả lời và kết quả như sau:

Khả năng
Số lượng
Tỉ lệ
%
Khả năng
Số lượng
Tỉ lệ
%
Nói tốt
3
11,5%
Nói ngọng
3
11,5%
Nói chưa thành câu
7
26,9%
Đứng lên chưa dám nói
2
7,7%
Nói chưa lưu loát
6
23,1%
Nói nhỏ, rụt rè, thiếu tự tin
5
19,3%

2.2.2 Nguyên nhân của tình trạng HS chưa có kĩ năng nói tốt
+ Về phía giáo viên:
– Bản thân tôi và  giáo viên khối Một nhiều năm trong trường ,dưới sự chỉ đạo của chuyên môn nhà trường đã rất quan tâm đến việc rèn kĩ năng nói cho học sinh. Song giáo viên chưa có nhiều biện pháp khuyến khích học sinh luyện nói hiệu quả, chưa thực sự linh hoạt trong đổi mới phương pháp dạy học. Chưa triệt để trong sửa sai cho học sinh.
+ Về phía học sinh:
– Tỉ lệ HS nói tiếng vùng quê chiếm gần 90% số HS cả lớp, gia đình lại chưa có thói quen luyện cho các em nói tiếng phổ thông.
– Nhiều em xa bố mẹ từ rất nhỏ do bố mẹ đi làm ăn xa phải ở với ông bà, chú, bác thiếu thốn tình cảm, sự dạy bảo của cha mẹ.
– Một lí do khiến HS lớp Một lúng túng khi nói chính là các em còn hạn chế về vốn sống, vốn hiểu biết và kinh nghiệm giao tiếp dẫn đến việc các em không biết nói gì với các chủ đề luyện nói theo yêu cầu bài học.
+ Về phía phụ huynh:
– Do tập tục của địa phương là một xã nông thôn, người dân ít được giao tiếp, các phương tiện nghe nhìn còn thiếu thốn, còn nhiều gia đình khó khăn.
– Một bộ phận gia đình phụ huynh chưa thực sự quan tâm đến rèn kĩ năng nói cho các em. Thậm chí giao tiếp của họ còn hạn chế, xưng hô chưa chuẩn mực, nên các em bắt trước và xưng hô thiếu thiện cảm.
Từ những hạn chế và nguyên nhân như trên, với mục tiêu rèn cho HS lớp Một có kĩ năng nói tốt góp phần hình thành và phát triển nhân cách toàn diện cho các em. Bản thân là giáo viên dạy lớp Một, tôi đã có nhiều trăn trở và đưa ra các biện pháp nhằm giúp học sinh lớp Một có kĩ năng nói tốt.
2.3. C¸c gi¶i ph¸p đã sử dụng để giải quyết vấn đề:
Giải pháp 1:  Phân loại đối tượng học sinh.
Để có biện pháp rèn kĩ năng nói cho HS phù hợp với từng đối tượng, từ khảo sát thực tế tôi đã tiến hành phân loại đối tượng học sinh.
✯ Phân loại học sinh qua công tác tuyển sinh.
Vì tâm lí HS lớp Một, ngày đầu tiên đến trường còn nhiều bỡ ngỡ, háo hức nhưng cũng sợ sệt (vì môi trường mới). Để tạo không khí thoải mái cho các em, đồng thời tuyên truyền đến phụ huynh về vai trò của giao tiếp, hiểu được tầm quan trọng của việc rèn kĩ năng nói cho các con trong trường học. Khi tuyển sinh, ngoài việc tiếp nhận hồ sơ HS, để giúp các em hòa đồng nhanh với môi trường mới, mạnh dạn, tự tin và yêu ngôi trường mà mình chuẩn bị vào học, không còn cảm giác sợ sệt. Ban tuyển sinh nhà trường đã chuẩn bị một chương trình giao lưu, trò chuyện với các em với những câu hỏi đơn giản, gần gũi, thân thiết bằng hình thức giao lưu với từng em.
+ Ví dụ:
– Tên con là gì? Hôm nay con được đi đâu?
–  Ai lai con đến trường ? Con thấy trường có đẹp không?
– Nhà con có mấy người? Con hãy nói tên từng người trong gia đình?….
– Ở Mầm non con được học với cô giáo nào? Cô có yêu con không?
– Con thích bài hát nào? Con hãy hát 1 bài cho cô và các bạn cùng nghe?