SKKN Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng làm văn nghị luận xã hội cho học sinh có lực học trung bình và yếu khối 12

MỤC LỤC

1. MỞ ĐẦU

• Lý do chọn đề tài:

Trong chương trình THPT, phân môn Làm văn được chia làm hai kiểu bài: Nghị luận văn học và Nghị luận xã hội. Bài Nghị luận văn học giúp học sinh cảm thụ, phân tích, đánh giá một áng văn thơ, những nhân vật trong tác phẩm văn học. Việc rèn luyện kiểu bài này rất cần thiết cho học sinh khi làm các bài kiểm tra, bài thi nhưng lại ít cần thiết khi người học vào đời. Bài Nghị luận xã hội rèn luyện cho học sinh cách nhìn nhận, kiến giải, trình bày những ý kiến riêng về một vấn đề tư tưởng, đạo lý hoặc một vấn đề xã hội đáng quan tâm. Việc rèn luyện kiểu bài này không chỉ cần cho học sinh trong các bài kiểm tra, bài thi mà còn giúp ích cho người học khi bước vào đời.

Tập trung vào kiểu bài Nghị luận xã hội là một nỗ lực đổi mới chương trình Ngữ văn trong nhà trường THPT hiện nay. Kiểu bài nghị luận xã hội đề cập và có liên quan đến nhiều phương diện của đời sống. Thông thường những nội dung được đề cập đến là những vấn đề nổi bật, tạo được sự chú ý và tác động đến đời sống xã hội. Không chỉ đề cập đến những vấn đề tốt đẹp, tích cực trong xã hội mà kiểu bài Nghị luận xã hội còn lưu ý học sinh đến những vấn đề tiêu cực, đang bị xã hội lên án và phê phán. Với dạng bài Nghị luận xã hội, học sinh cần làm rõ vấn đề nghị luận, từ đó thể hiện thái độ, sự đánh giá của bản thân cũng như đề xuất các ý kiến, giải pháp trước vấn đề xã hội được nêu ra.

Từ năm 2009, trong cấu trúc đề thi đã quy định có câu Nghị luận xã hội. Trong cấu trúc đề thi, câu hỏi về Nghị luận xã hội chiếm 3 điểm trong thang điểm 10 của toàn đề và tập trung vào hai dạng chính là tư tưởng, đạo lý và hiện tượng đời sống. Tuy nhiên, viết văn Nghị luận xã hội không phải là chuyện dễ dàng. Đối với học sinh, một trong những vấn đề bối rối khi làm bài thi là viết bài văn Nghị luận xã hội ngắn (khoảng 400 – 600 từ). Tuy  chỉ chiếm 3/10 điểm toàn đề thi nhưng đây cũng là một phần quan trọng đối với những học sinh trung bình – yếu.

Làm thế nào để học sinh viết được những bài Nghị luận xã hội lôgic, trôi chảy, mạch lạc? Đó là câu hỏi của nhiều giáo viên giảng dạy Ngữ văn.

Qua quá trình giảng dạy và theo dõi việc làm văn của học sinh lớp 12, tôi thấy đối tượng học sinh trung bình – yếu rất chật vật và mất thời gian khi viết kiểu bài Nghị luận xã hội. Qua quá trình chấm bài, tôi nhận thấy, phần Nghị luận xã hội của đối tượng này chưa đạt yêu cầu, hoặc còn thiếu ý, chưa nắm được cấu trúc làm bài hoặc viết vòng vo, lan man không liên quan đến yêu cầu.

Xuất phát từ những lý do trên, tôi mong muốn giúp học sinh làm tốt bài văn Nghị luận xã hội. Qua thực tế giảng dạy, bằng kinh nghiệm và tài liệu đọc được, tôi xin trình bày một số biện pháp rèn luyện kĩ năng làm văn Nghị luận xã hội cho học sinh có lực học yếu  Khối 12.

2. Mục đích nghiên cứu: Giúp giáo viên nhận thấy việc hướng dẫn học sinh nhận diện đề và kĩ năng làm văn nghị luận xã hội là hợp lý và cần thiết. Đồng thời, giúp học sinh nhận diện được đề và có kĩ năng làm bài văn nghị luận xã hội.
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu

Ở đề tài này, tôi chỉ dừng lại trong phạm vi rèn luyện kĩ năng nhận diện đề và cách phân tích đề, lập dàn ý trong văn nghị luận xã hội cho đối tượng học sinh trung bình – yếu khối 12. 

Đề tài này có thể vận dụng trong những tiết học thuộc cấu trúc chương trình của Bộ Giáo dục hoặc luyện tập phân môn Làm văn trong các tiết học phụ đạo ở trường THPT.

• Giả thuyết khoa học:

Nếu việc luyện cho học sinh cách viết văn nghị luận xã hội được tiến hành thường xuyên và có cơ sở khoa học thì chắc chắn việc rèn kĩ năng đó sẽ góp phần nâng cao chất lượng học phần Làm văn, đặc biệt là viết đoạn văn nói chung và văn nghị luận xã hội nói riêng trong chương trình THPT; phát huy cao độ tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh trong việc viết bài văn nghị luận hoàn chỉnh, đảm bảo đúng yêu cầu mà vẫn hay, thu hút và lôi cuốn người đọc, người nghe.

1. Phương pháp nghiên cứu:

• Nhóm phương pháp điều tra, khảo sát, phân tích, thống kê, phương pháp thu thập và xử lý số liệu.
• Nhóm phương pháp thực nghiệm sư phạm.

•  Dự kiến đóng góp của đề tài:

• Về lý luận: Góp phần hệ thống hóa lý luận về dạy học Làm văn THPT nói chung và văn nghị luận xã hội nói riêng trong chương trình Ngữ văn 12, đồng thời, góp thêm cơ sở khoa học cho việc đổi mới phương pháp dạy và học làm văn ở nhà trường THPT.
• Về thực tiễn: Đề xuất cách thức rèn luyện kĩ năng nhận diện và viết văn nghị luận xã hội cho học sinh THPT; giúp giáo viên thuận lợi hơn trong quá trình rèn luyện cho học sinh trung bình – yếu lớp 12 viết văn nghị luận xã hội.

1. PHẦN NỘI DUNG

• Cơ sở lý luận 

1. Khái quát về văn nghị luận:

* Khái niệm: Văn nghị luận là loại văn trong đó người viết (người nói) đưa ra những lí lẽ, dẫn chứng về một vấn đề nào đó và thông qua cách thức bàn luận thuyết phục được người đọc (người nghe).

Văn nghị luận giúp cho người học sinh vận dụng tổng hợp các tri thức văn học và hiểu biết xã hội, rèn luyện khả năng diễn đạt bằng ngôn ngữ và đặc biệt, giúp cho sự phát triển tư duy khoa học của người học sinh. Văn nghị luận nêu ra những vấn đề tư tưởng và học thuật, xây dựng cho học sinh có phương pháp tư tưởng đúng đắn để hiểu đúng và có thái độ đúng trước các vấn đề đó, đồng thời, giúp cho việc chuẩn bị tiến tới những hành động đúng đắn, tích cực trong cuộc sống hiện tại và tương lai. 

* Phân loại: Căn cứ vào nội dung thì văn nghị luận được chia làm hai loại: nghị luận xã hội và nghị luận văn học.

– Nghị luận xã hội chia làm hai loại: nghị luận về một hiện tượng đời sống (trình bày quan điểm, suy nghĩ, thái độ về một sự việc nào đó xảy ra trong đời sống…) và nghị luận về một tư tưởng, đạo lí (trình bày suy nghĩ, thái độ về một quan niệm đạo lí, lối sống, văn hóa… định hình trong cuộc sống con người. Những quan niệm đó có tính chất khuyên răn như tục ngữ, danh ngôn, nhận định… mang tính chân lí).

– Nghị luận văn học là trình bày những nhận xét, đánh giá thông qua việc cảm nhận, phân tích văn học. Những ý kiến, nhận xét xuất phát từ cách xây dựng hình tượng nhân vật của tác giả về ngoại hình, tính cách, hành động… hoặc những nét đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.

2. Đoạn văn nghị luận

Đoạn văn là đơn vị ngôn ngữ trực tiếp cấu tạo các phần của văn bản. Đoạn văn đa dạng về nội dung, phức tạp về cấu trúc, đảm nhiệm những chức năng khác nhau trong văn bản. Muốn nghiên cứu văn bản hoàn chỉnh phải bắt đầu từ đoạn văn.

Có thể thấy, đoạn văn nghị luận là một phần của bài văn nghị luận, đảm bảo các yêu cầu sau: có sự thống nhất nội tại chặt chẽ, đảm bảo có quan hệ chặt chẽ với các đoạn văn khác trong văn bản và phải phù hợp với phong cách chung của văn bản.

1. Thực trạng và những mâu thuẫn.

1  Yêu cầu về đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn hiện nay.a