Một số biện pháp tạo hứng thú giúp học sinh lớp 1 học tốt môn Tự nhiên và xã hội (Bộ sách Kết nối tri thức)

1. Lý do chọn đề tài

So với môn Toán và Tiếng Việt môn Tự nhiên và Xã hội cũng là một môn học rất quan trọng trong chương trình giáo dục ở bậc Tiểu học hiện nay. Đối với môn học này gồm hệ thống kiến thức cơ bản rất cần thiết cho cuộc sống hằng ngày của con người. Không những thế mà môn học còn giúp học sinh nhận biết về các sự vật hiện tượng đơn giản trong tự nhiên và xã hội, thực hiện được các quy tắc giữ vệ sinh, an toàn cho bản thân và gia đình, trường học và quê hương.

Tự nhiên và Xã hội là một môn học cung cấp cho học sinh những hiểu biết cơ bản ban đầu về các sự vật, sự kiện hiện tượng trong tự nhiên, xã hội với mối quan hệ trong đời sống thực tế của con người, những kiến thức cơ bản của bậc học, góp phần bồi dưỡng phẩm chất, nhân cách toàn diện của con người. Để đáp ứng yêu cầu phát triển của nền giáo dục nước nhà, chương trình giáo dục bậc Tiểu học đã thực hiện đổi mới Sách giáo khoa và nội dung chương trình dạy học ở các lớp, các môn học nói chung và môn Tự nhiên và xã hội lớp 1 nói riêng. Chương trình đã được xây dựng theo quan điểm tích hợp. Quan điểm này hoàn toàn phù hợp với quy luật nhận thức của con người. Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng. Thực hiện tốt mục tiêu đổi mới của môn Tự nhiên và Xã hội, người giáo viên phải thực hiện đổi mới các phương pháp dạy học sao cho học sinh là người chủ động, nắm bắt kiến thức của môn học một cách tích cực sáng tạo góp phần hình thành phương pháp và nhu cầu tự học, tự phát hiện tự giải quyết các tình huống có vấn đề đặt ra trong bài học. Từ đó chiếm lĩnh nội dung mới của bài học, môn học.

Là một môn học rất quan trọng như vậy, tuy nhiên nó lại không được sự quan tâm đúng mức của mọi người, nhất là các bậc phụ huynh luôn có suy nghĩ rằng môn Tự nhiên và xã hội là “môn phụ” nên bị xem nhẹ. Do vậy, học sinh thường không có hứng thú trong quá trình học môn này. Là một giáo viên đang trực tiếp giảng dạy, tôi luôn trăn trở phải làm thế nào để tạo hứng thú cho các em khi học môn này? Tôi đã suy nghĩ rất nhiều và đã lựa chọn cho mình đề tài: “Một số biện pháp tạo hứng thú giúp học sinh lớp 1 học tốt môn Tự nhiên và xã hội” dựa theo sách Tự nhiên và xã hội lớp 1 – bộ sách Kết nối tri thức. 

2. Mục đích nghiên cứu

Môn Tự nhiên và Xã hội tuy kiến thức không cao, không khó nhưng cũng rất đa dạng và hầu như giáo viên nào khi dạy môn Tự nhiên và Xã hội cũng còn hời hợt qua loa. Bên cạnh đó Tự nhiên Và Xã hội góp một phần không nhỏ về việc rèn kĩ năng sống  cho học sinh, do thời đại ngày nay trẻ em được cha mẹ bao bọc quá nhiều, đôi khi các em bị ép học tập không còn thời gian cho vui chơi. Do đó kĩ năng sống của các em còn hạn chế, vì thế tôi đã đưa ra một số phương pháp dạy học để phù hợp với từng bài cụ thể và có kết quả giảng dạy ngày một chất lượng hơn để phù hợp với chuẩn kiến thức hiện nay. Cùng đồng nghiệp trong trường biết cách lựa chọn phương pháp và hình thức tổ chức dạy học phù hợp để tạo một không khí lớp học nhẹ nhàng, vui tươi và hiệu quả. Tạo điều kiện tối đa cho học sinh tự khám phá, mở mang kiến thức, nâng cao kĩ năng sống, để từ đó các em dễ dàng vận dụng vào cuộc sống. Tôi xin đề xuất một số biện pháp để “Một số biện pháp tạo hứng thú giúp học sinh lớp 1 học tốt môn Tự nhiên và xã hội” dựa theo sách Tự nhiên và xã hội lớp 1 – bộ sách Kết nối tri thức. 

3. Đối tượng nghiên cứu

Là hệ thống kiến thức, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 1. Thực tế giảng dạy môn Tự nhiên và Xã hội của giáo viên khối 1, việc học tập môn Tự nhiên và Xã hội của học sinh lớp 1… trường Tiểu học …

4. Phương pháp nghiên cứu

–  Phương pháp nghiên cứu lí luận.

–  Phương pháp điều tra, khảo sát, thu thập số liệu.

– Phương pháp quan sát.

–  Phương pháp tổng kết kinh nghiệm.                                      

B. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm

1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm

Môn Tự nhiên và Xã hội là một môn học mang tính tích hợp cao. Tính hợp ấy được thể hiện ở 3 điểm sau:

+ Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội xem xét Tự nhiên – con người – xã hội trong một thể thống nhất, có mối quan hệ qua lại và tác động lẫn nhau.

+ Các kiến thức trong chương trình môn học Tự nhiên và Xã hội là kết quả của việc tích hợp kiến thức của nhiều ngành khoa học như: Sinh học, Vật lí, Hoá học, Dân số.

+ Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội có cấu trúc phù hợp với nhận thức của học sinh. Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội có cấu trúc đồng tâm phát triển qua các lớp, cùng là một chủ đề dạy học nhưng ở lớp 1 kiến thức trang bị sơ giản hơn ở lớp 2, 3. Và cứ như vậy mức độ kiến thức được nâng dần lên ở các lớp cuối cấp. Tự nhiên và Xã hội là một môn học có thể nói cung cấp, trang bị cho học sinh những kiến thức về Tự nhiên và Xã hội trong cuộc sống hàng ngày xảy ra xung quanh các em. Các em là chủ thể nhận thức, vậy nên khi giảng dạy giáo viên tích cực đổi mới phương pháp dạy học cho phù hợp với đặc điểm nhận thức của lứa tuổi học sinh, để có những hoạt động tích cực đến quá trình lĩnh hội tri thức của trẻ. Người giáo viên phải thường xuyên có biện pháp tâm lí, kích thích học sinh học tập như: khen ngợi tuyên dương,.. tạo hứng thú cho học sinh phát triển ghi nhớ các biểu tượng, khái niệm kiến thức đến từ cả 5 giác quan nghe, nhìn, sờ mó, nếm, ngửi. Vì thế giáo viên cần thay đổi hình thức tổ chức hoạt động làm phong phú các hoạt động học tập, tăng cường phương pháp phát triển khả năng quan sát tri giác của học sinh để giúp các em chủ động tiếp thu tri thức, hiểu bài nhanh, khắc sâu và nhớ lâu kiến thức bài học. Tóm lại: việc thay đổi các phương pháp dạy học cho phù hợp với nội dung chương trình và đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp học, nội dung học tập của môn học cần phải đi song song với quá trình tri giác, chú ý, tư duy của học sinh.

2. Thực trạng

– Học sinh lớp Một giai đoạn đầu đa phần các em chưa biết chữ, do vậy việc dạy học môn Tự nhiên và xã hội cũng gặp khó khăn nhất định.

– Đặc biệt ở lứa tuổi này đặc điểm tâm sinh lý các em chưa ổn định, các em thích chơi hơn học, mau quên chóng chán. Do vậy để tạo hứng thú học tập cho các em tôi đã suy nghĩ và mạo muội đưa ra một số phương pháp dạy học nhằm tạo hứng thú cho các em khi học môn học này.

– Phụ huynh học sinh có quan niệm rằng chỉ cần học môn Toán và Tiếng việt còn các môn phụ như môn Tự nhiên và xã hội thì không hề quan tâm đến.

– Trong trường Tiểu học của chúng ta hiện nay, mặc dù thời gian biểu, cũng như phân lượng thời gian số tiết cho các môn học rất rõ ràng, nhưng ở môn Tự nhiên và Xã hội nhiều khi giáo viên coi là môn phụ. Bởi vì khối lượng kiến thức Toán, Tiếng Việt rất nhiều nên Tự nhiên và Xã hội bị lấn lướt và cắt giảm thời lượng.

– Giáo viên còn thiếu kinh nghiệm với cách tổ chức hoạt động tích cực cho trò lĩnh hội kiến thức. Hoặc có tổ chức thì còn lúng túng, mất thời gian, còn qua loa đại khái. Học sinh còn bỡ ngỡ, rụt rè chưa quen với các hoạt động mới hoặc quá phấn khích gây mất trật tự trong lớp học.

– Một số giáo viên chúng ta chưa coi trọng thiết bị dạy học của bộ môn hoặc ngại dùng, có chuẩn bị song thao tác còn vụng về, lúng túng. Do vậy khiến các em không thích thú với môn học, hiệu quả giờ học không cao. Qua giảng dạy các tiết học môn tự nhiên và xã hội khối lớp 1… tôi thu được kết quả như sau:

3. Các giải pháp thực hiện

Như chúng ta đã biết không có phương pháp dạy học nào là vạn năng. Thành công trong giờ dạy gồm rất nhiều yếu tố cấu thành. Mỗi giáo viên đều phải vận dụng linh hoạt các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học một cách đa dạng, phong phú. Có như vậy học sinh mới có hứng thú trong mỗi tiết học từ đó giúp học sinh tiếp thu bài tốt hơn. Sau đây tôi xin trình bày một số một số phương pháp, hình thức tổ chức dạy học mà tôi đã vận dụng và có hiệu quả trong mỗi tiết học.

3.1 Phương pháp quan sát

        Có những câu nói mà tôi tin chắc rằng trong mỗi chúng ta ai cũng từng biết đến: “Trăm nghe không bằng một thấy”. Lenin: “Từ thực hiện khách quan đến tư duy trừu và từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn đó là con đường biện chứng của quá trình nhận thức. Điều này lại các đúng với quá trình giáo dục học sinh tiểu học. Chính vì vậy trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội phương pháp tôi lựa chọn hàng đầu đó là: Phương pháp quan sát”.

– Có thể nói phương pháp quan sát là 1 phương pháp đặc trưng khi dạy học môn TN và XH, có thể áp dụng trong tất cả các tiết học. Bằng trực quan HS nhận biết được hình dạng, đặc điểm bên ngoài của một số vấn đề, sự vật, sự việc đang diễn ra quanh mình.Tuy nhiên hướng dẫn HS quan sát một điều quan trọng ở người giáo viên cần chú ý đó chính là cần phải hướng dẫn các em bắt đầu từ sự quan sát tổng thể rồi mới đi vào quan sát bộ phận chi tiết bên trong, quan sát từ ngoài vào trong…

– Đối với môn TN và XH ở lớp 1 thì HS quan sát chủ yếu để nhận biết hình dạng, đặc điểm của cơ thể người, các vật xung quanh, một số cây cối và con vật, hoặc để tự nhận biết được các hiện tượng đang diễn ra trong môi trường tự nhiên.

– Tuỳ vào tiết học cụ thể mà giáo viên có thể tổ chức các hình thức dạy học khác nhau.

– VD: Đối với chủ đề: “Thực vật và động vật” Bài 15: Cây xung quanh em – trang 60 sách Tự nhiên và xã hội lớp 1 – bộ sách Kết nối tri thức.

+ Tôi cho HS quan sát các cây cối có trong trường học, yêu cầu các em quan sát và nói về đặc điểm của cây. Tôi cho các em hoạt động nhóm đôi nói cho nhau nghe những cây cối xung quanh mà các em thấy.

Ví như: Cây bàng, cây hoa phượng, vườn hoa hồng,… trong trường. Từ việc quan sát giúp các em có thêm hiểu biết về các loài cây, qua đó giúp cho học sinh yêu thiên nhiên và có ý thức hơn trong việc bảo vệ và giữ gìn môi trường xanh – sạch – đẹp.

– VD: Bài 17: Con vật quanh em – trang 70 sách Tự nhiên và xã hội lớp 1 – bộ sách Kết nối tri thức

+ Tôi cho HS quan sát các con vật xung quanh và điền vào bảng đã được chuẩn bị từ trước (Bảng tương tự sgk).   

3.2 Phương pháp trò chơi học tập

– Để cho tiết học bớt căng thẳng đồng thời tạo sự thu hút đối với học sinh, giúp các em tự giác, hứng thú với các hoạt động ta nên áp dụng trò chơi học tập vào các tiết học. Thực tiễn cho thấy trò chơi học tập là một phương pháp dạy học tích cực. Vấn đề đặt ra là nên tổ chức chơi như thế nào? Tiến hành áp dụng trò chơi ra sao để mang lại hiệu quả thiết thực. Đó là vấn đề cần quan tâm.

– Trò chơi học tập là một trong những phương pháp dạy học được sử dụng trong môn Tự nhiên và xã hội ở bậc Tiểu học. Đối với học sinh lớp một với đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi của các em thì trò chơi học tập là một trong những phương pháp  rất quan trọng giúp các em chiếm lĩnh được kiến thức mới.

– Vì vậy, có thể nói rằng trò chơi học tập có nội dung gắn với hoạt động học tập của học sinh. Trong các tiết học môn Tự nhiên và Xã hội, việc tổ chức cho học sinh chơi vào bất kỳ phần nào của bài học đều rất quan trọng. vì chơi trò chơi làm thay đổi hình thức học tập, làm cho lớp học thoải mái và dễ chịu hơn. Lúc đó quá trình học tập trở thành một hình thức vui chơi hấp dẫn làm cho học sinh thấy vui, nhanh nhẹn và cởi mở hơn. Từ đó học sinh tiếp thu tự giác, tích cực hơn và được củng cố hệ thống hóa kiến thức

– Sau đây tôi xin đưa ra một vài ví dụ những trò chơi  và hình ảnh mà tôi đã từng tổ chức trò chơi cho các em học sinh ở lớp mình:

Trò chơi 1: Tiếp sức. Áp dụng cho bài 2: Em đã rửa mặt đúng cách chưa – trang 87 sách Tự nhiên và xã hội lớp 1 – bộ sách Kết nối tri thức.

Thời gian: 3 phút

Mục đích: Giúp HS nhớ lại các bước đánh răng. Luật chơi: là xếp thẻ hình theo thứ tự các bước đánh răng. Chuẩn bị: 2 bộ thẻ hình (mỗi bộ gồm 5 thẻ hình)

H1: Em bé lấy bàn chải và kem đánh răng

H2: Em bé cầm cốc và bài chải đánh răng

H3: Em bé đánh răng xong súc miệng và rửa mặt

H4: Em bé rửa sạch bàn chải

H5: Em bé cất bàn chải đúng nơi quy định

Hình thức tổ chức: Tổ 1, 2 chơi, tổ 3 là trọng tài.

      Cách tiến hành: hai tổ quay về phía bảng. khi quản trò hô bắt đầu thì người đầu tiên sẽ chọn thẻ phù hợp với bước đầu tiên của việc đánh răng. Sau đó nhanh chóng quay về đập tay vào người thứ hai. Người thứ hai sẽ tiếp tục chọn hình  phù hợp với bước thứ hai của việc đánh răng. Và tiếp tục quay về đập tay vào người thứ ba. Cứ như vậy cho đến người cuối cùng. Đội nào có kết quả đúng và nhanh nhất đội đó là người thắng cuộc

Trò chơi 2: Làm theo tôi nói đừng làm theo tôi làm.

Áp dụng phần khởi động bài 22 “Ăn uống hằng ngày” – trang 94 sách Tự nhiên và xã hội lớp 1 – bộ sách Kết nối tri thức.

Thời gian: 5 phút.

Mục tiêu: Khởi động gây hứng thú trước khi vào bài mới.

  Cách tiến hành:

– Khi GV hô :

+ “Con thỏ”: Người chơi sẽ để 02 bàn tay lên hai bên đầu và vẫy vẫy, tượng trưng cho hai tai thỏ.

+ “Ăn cỏ”: Người chơi phải chụm 05 ngón tay phải lại và đặt vào lòng bàn tay trái.

+ “Uống nước”: Các ngón tay phải chụm lại và đưa lên gần miệng.

+ “Vào hang”: Đưa các tay phải chụm lại vào tai

– Lúc đầu GV vừa hô vừa làm đúng các động tác để cả lớp làm theo. Sau vài lần GV bắt đầu hô nhanh và sai động tác. Nếu có HS nào làm sai theo GV thì bị bắt. Làm đi làm lại nhiều lần tương tự để bắt được một số HS. Những HS đó sẽ bị phạt theo quy định của GV Kết thúc trò chơi: GV nhắc lại con thỏ ăn gì? và giới thiệu bài học mới.

Trò chơi 3: Đi chợ giúp mẹ. Áp dụng cho bài bài 22 “Ăn uống hằng ngày” – trang 94 sách Tự nhiên và xã hội lớp 1 – bộ sách Kết nối tri thức.