SKKN Một số biện pháp vận dụng bản đồ tư duy vào dạy kiểu bài Kể, nói, viết theo chủ đề ở phân môn Tập làm văn lớp 3

1.Mở đầu:

    1.1. Lý do chọn đề tài

Tập làm văn là một trong những phân môn có vị trí quan trọng của môn Tiếng Việt. Tập làm văn là phân môn giúp học sinh thực hành và rèn luyện tổng hợp bốn kỹ năng nghe – nói – đọc- viết, có tính chất tích hợp các phân môn khác trong môn Tiếng Việt. Qua tiết Tập làm văn, học sinh có khả năng xây dựng một văn bản nói hoặc viết. Ngôn ngữ là công cụ để phát triển tư duy. Chính vì vậy hướng dẫn cho học sinh nói đúng, viết đúng, rèn luyện kĩ năng sử dụng ngôn ngữ là hết sức cần thiết. Nhiệm vụ đó phụ thuộc phần lớn vào việc dạy – học Tiếng Việt nói chung và phân môn Tập làm văn nói riêng. Trong chương trình Tập làm văn lớp 3, kiểu bài Nói, viết theo chủ điểm rèn luyện cho học sinh kĩ năng nói, viết, đồng thời cũng tạo điều kiện cho các em củng cố những hiểu biết về phạm vi hiện thực được phản ánh trong chủ điểm học tập. 

Để giúp học sinh có thể nói, viết theo chủ đề một cách có hệ thống và phát triển và cũng là tiền đề để học sinh có thể làm văn tốt hơn ở các lớp trên thì việc sử dụng bản đồ tư duy hay sơ đồ tư duy trong dạy tập làm văn ở lớp 3 là một cách làm tương đối hiệu quả. Bản đồ tư duy còn gọi là sơ đồ tư duy, lược đồ tư duy, … là hình thức ghi chép nhằm tìm tòi đào sâu, mở rộng một ý tưởng, tóm tắt những ý chính của một nội dung, hệ thống hoá một chủ đề… bằng cách kết hợp việc sử dụng hình ảnh, đường nét, màu sắc, chữ viết. Đặc điểm tâm sinh lí học sinh Tiểu học thường dễ thuộc nhưng chóng quên, các em thường ghi nhớ nhanh nhờ vào quan sát hình ảnh sống động, nhiều màu sắc. Để giúp các em tiếp cận được với tri thức của nhân loại đòi hỏi người giáo viên phải đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hoá hoạt động học tập của học sinh. Thay đổi từ việc dạy cho học sinh kiến thức là chính chuyển sang dạy cho học sinh cách học là chính. Làm thế nào để học sinh nói, viết được đoạn văn theo chủ điểm đúng yêu cầu đặt ra, đạt được mục tiêu của môn học? Để đạt được hiệu quả dạy học, qua tìm hiểu tài liệu, tìm hiểu một số cách dạy học, tôi mạnh dạn “Một số biện pháp vận dụng bản đồ tư duy vào dạy kiểu bài Kể, nói, viết theo chủ đề ở phân môn Tập làm văn lớp 3 trường Tiểu học Nga Yên”. 

       1.2. Mục đích nghiên cứu

Đề tài nghiên cứu nhằm góp phần nâng cao chất lượng nói và viết văn của học sinh về theo chủ đề  trong phân môn Tập làm văn lớp 3 trường TH.

Giúp học sinh tích cực, hứng thú học tập, giúp cho các em có kỹ năng biết viết một đoạn văn ngắn theo chủ đề cho trước.

1.3. Đối tượng nghiên cứu.

– Lý luân dạy học môn Tiếng Việt ở bậc Tiểu học.

-Đối tượng học sinh lớp 3 trường Tiểu học Nga Yên, huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hóa.

2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm

1. Cơ sở lý luận

Tập làm văn là phân môn học khó trong các phân môn của môn Tiếng việt. Do đặc thù của môn học phải hình thành và rèn cho học sinh khả năng nói và viết một văn bản ở nhiều thể loại khác nhau. Chính vì vậy, phân môn Tập làm văn ở Tiểu học có nhiệm vụ quan trọng đối với học sinh là rèn kĩ năng nói, viết, giao tiếp,… Nói và viết hỗ trợ rất nhiều cho các môn học khác. Đặc biệt hơn nữa, Ở lớp 2, các em mới bước đầu làm quen với môn học này, viết một đoạn văn ngắn từ 3 đến 5 câu qua hình thức quan sát tranh ảnh, nghe chuyện,… Nhưng bước sang lớp 3 kỹ năng hình thành một đoạn văn yêu cầu cao hơn từ 5 đến 7 câu, rồi 7 đến 10 câu. Nhưng thực tế hiện nay, phần đa học sinh đều không hứng thú học phân môn Tập làm văn vì các em nghĩ rằng : Mình sẽ không biết nói gì ? viết gì ? để hoàn thành một đoạn văn ngắn theo yêu câu đề bài. 

Chính vì vậy mà dạy phân môn Tập làm văn 3 là rèn luyện cho học sinh các kỹ năng tạo lập văn bản, trong quá trình lĩnh hội các kiến thức khoa học, góp phần dạy học sinh sử dụng Tiếng việt trong đời sống sinh hoạt. Vì vậy, Tập làm văn được coi là phân môn có tính tổng hợp, có liên quan mật thiết đến các môn học khác. Trên cơ sở nội dung, chương trình phân môn Tập làm văn có rất nhiều đổi mới, nên đòi hỏi tiết dạy Tập làm văn phải đạt được mục đích cụ thể hơn. Ngoài phương pháp của thầy, học sinh cần có vốn kiến thức, ngôn ngữ về đời sống thực tế. Chính vì vậy, việc dạy tốt các phân môn khác không chỉ là nguồn cung cấp kiến thức mà còn là phương tiện rèn kỹ năng nói, viết, cách hành văn cho học sinh. Giáo viên phải khích lệ học sinh tích cực, sáng tạo, chủ động trong học tập; biết diễn đạt suy nghĩ của mình thành ngôn bản, văn bản. 

Sơ đồ tư duy là hình thức ghi chép nhằm tìm tòi, đào sâu, mở rộng một ý tưởng, tóm tắt những ý chính của một nội dung, hệ thống hóa một chủ đề,… bằng cách kết hợp việc sử dụng hình ảnh, đường nét, màu sắc, chữ viết. Đây là một sơ đồ mở, nó phát huy tối đa khả năng sáng tạo của mỗi người.

Sử dụng bản đồ tư duy là cách thức giáo viên tổ chức cho học sinh suy nghĩ diễn đạt một cách chủ động và sáng tạo trong dạy học Tập làm văn. Phương pháp này hướng đến việc cá thể hoá tối đa  hoạt động nói và viết của học sinh sao cho sản phẩm làm văn của các em vừa bảo đảm được chuẩn mực cơ bản của một thể loại văn bản, vừa thể hiện bản chất cái tôi của  mỗi học sinh trên cơ sở khai thác khái niệm và hiểu biết có trước của các em cũng như những ý tưởng và ngôn từ trong các bài đọc theo chủ đề mà các em đã được học trong SGK.

2.2. Thực trạng của vấn đề nghiên cứu:

– Thực trạng:

Từ thực tiễn của việc dạy và học môn Tập làm văn ở bậc Tiểu học, tôi nhận thấy để các em học sinh lớp 3 kể, nói, viết theo chủ đề, chủ điểm cho sẵn là vấn đề không đơn giản. Hơn nữa ở lớp 2, các em mới bước đầu làm quen với môn học này, viết một đoạn văn ngắn từ 3 đến 5 câu qua hình thức quan sát tranh ảnh, nghe chuyện,… Nhưng bước sang lớp 3 kỹ năng hình thành một đoạn văn yêu cầu cao hơn từ 5 đến 7 câu, rồi 7 đến 10 câu theo các chủ đề. Đây là dạng kiến thức mới. Việc vận dụng kiến thức, vốn hiểu biết của các em đề kể, nói, viết một đoạn văn theo chủ đề là vấn đề khó, bỡ ngỡ với các em. Do đó, còn nhiều em chưa biết cách nói, viết đoạn văn theo trình tự, logic. Nhiều học sinh còn lúng túng, nghèo vốn từ để viết câu.

– Kết quả thực trạng:

  Năm học …………, tôi được phân công dạy lớp 3B. Ngay từ buổi đầu nhận lớp, tôi bắt tay ngay vào việc tìm hiểu, khảo sát và phân loại khả năng kể, nói, viết đoạn văn. Sau khi chấm bài tôi có kết quả như sau:

Qua kết quả khảo sát phân môn Tập làm văn khối lớp 3 bản thân tôi nhận thấy  số lượng học sinh chưa biết và biết kể, nói, viết đoạn văn nhưng chưa biết cách sắp xếp ý theo trình tự  còn nhiều. Câu văn lộn xộn, chưa rõ ý, chưa biết cách sắp xếp trình tự lôgic các sự việc. Nhiều khi các em kể, nói, viết văn như trả lời câu hỏi. Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến thực trạng nêu trên trong đó chủ yếu là các nguyên nhân sau: 

Một là:  Đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi của các em tiếp thu nhanh nhưng cũng nhanh quên, mức độ tập trung học tập chưa cao, các em còn mải chơi nhiều hơn học. Việc tiếp thu bài còn thụ động theo cách truyền tải của giáo viên nên nó ảnh hưởng đến chất lượng học tập của các em.

Hai là:  Môn Tập làm văn là một môn khó, nhiều em còn ngại học văn, lười suy nghĩ nên ở các giờ học các em còn ngại phát biểu, viết bài qua loa cho xong chuyện. Học sinh lớp 3 vốn ngôn ngữ cũng như vốn sống của các em chưa nhiều, cách dùng từ đặt câu chưa đúng, viết đoạn văn còn nghèo ý.

Ba là: Các em chưa biết cách sắp xếp trình tự các sự việc diễn ra để kể, nói, viết dẫn đến khi trình bày kể, nói, viết câu văn thường chưa đủ ý, thiếu mạch lạc, lủng củng lộn xộn. Trong quá trình làm bài, nhiều em còn lúng túng khi dùng từ, diễn đạt ngôn ngữ vụng, có em viết không đúng yêu cầu của đề bài, có những bài làm đảm bảo về số câu nhưng không đủ ý.

Bốn là: Việc tổ chức học tập trên lớp của giáo viên chưa phát huy dược vốn ngôn ngữ vốn có của các em cũng như chưa khơi dậy ở học sinh sự mạnh dạn tự tin trong học tập. Tổ chức các giờ dạy Tập làm văn ( mẫu) ở trong nhà trường chưa nhiều vì do tiết Tập làm văn khó dạy nên GV ngại dẫn đến GV chưa có cơ hội để học tập lẫn nhau nhằm nâng cao năng lực giảng dạy.

      Với tình hình trên, tôi luôn trăn trở, làm thế nào để học sinh nói và viết Tiếng Việt được tốt hơn. Sau một năn nghiêm cứu, tôi xin đề xuất một số giải pháp sau.