SKKN Một số kinh nghiệm nhằm nâng cao chất lượng dạy học trực tuyến tại trường THPT

MỞ ĐẦU 

I. Lý do chọn đề tài 

1. Tầm quan trọng của việc dạy học trực tuyến 

Trong những năm gần đây, khi công nghệ hiện đại lên ngôi, việc học trực tuyến ngày càng trở nên phổ biến và “phủ sóng” tại nhiều quốc gia trên thế giới. Với nhiều ưu điểm, đặc tính tiện lợi cả về thời gian lẫn không gian, đa dạng và đáp ứng được những nhu cầu của đại đa số học sinh, sinh viên mà việc online dần được áp dụng đa số, nhất là đối với những người thường xuyên bận rộn, không thể sắp xếp được thời gian cố định để đến với các lớp học offline truyền thống. Ở Việt Nam, trong thời điểm mà dịch Covid-19 đang “bùng phát” phức tạp, để học sinh “ngừng đến trường mà không ngừng việc học” thì việc dạy học trực tuyến được xem là sự lựa chọn hợp lý nhất, bởi thông qua việc dạy học trực tuyến giúp chúng ta: 

+ Hạn chế nguy cơ lây lan dịch bệnh: Việc áp dụng dạy học trực tuyến đã đảm bảo các lớp học vẫn diễn ra theo kế hoạch, giáo viên và học sinh không phải đến lớp nên giảm nguy cơ lây nhiễm bệnh. 

+ Thúc đẩy tính tự học: Người học có thể chủ động lựa chọn khóa học mình mong muốn và học bất cứ lúc nào, ở đâu mà có thể rút ngắn thời gian học vì không phụ thuộc vào thời gian biểu ở các lớp học truyền thống. 

+ Ứng dụng công nghệ thông tin vào giáo dục: Giáo viên cần phải trau dồi năng lực, tìm tòi các hình thức giảng dạy mới để thu hút người học. Từ đó, chất lượng giảng dạy được nâng cao. 

2. Thực tế của việc dạy học trực tuyến trên thế giới và Việt nam 

2.1. Thực tế việc dạy học trực tuyến trên thế giới 

Thuật ngữ “E-learning” tồn tại từ năm 1999, khi từ này được sử dụng lần đầu tiên tại một hội thảo hệ thống CBT. Các từ khác cũng bắt đầu nảy sinh trong việc tìm kiếm một mô tả chính xác như “học trực tuyến” và “học ảo”. Tuy nhiên, các nguyên tắc đằng sau e-learning đã được ghi nhận trong lịch sử, và thậm chí có bằng chứng chứng tỏ rằng các hình thức e-learning đã tồn tại từ thế kỷ thứ 19. 

Trước khi internet xuất hiện, các khóa học từ xa đã hình thành nhằm cung cấp cho học sinh những khóa học kỹ năng cụ thể. Vào năm 1840, Isaac Pitman dạy học trò của mình viết tắt qua thư từ. Hình thức viết tượng trưng này được thiết kế để cải thiện tốc độ viết và phổ biến giữa các thư ký, nhà báo và các cá nhân khác, những người đã thực hiện rất nhiều lưu ý khi viết hoặc tạo ghi chú. 

Pitman, một giáo viên có năng lực, đã nhận bài tập về nhà từ sinh viên gửi cho ông thông qua hệ thống thư và sau đó ông sẽ gửi cho họ nhiều bài tập hơn để hoàn thành. 

Năm 1924, máy thử nghiệm đầu tiên được phát minh. Thiết bị này cho phép học sinh tự kiểm tra. Sau đó, vào năm 1954, BF Skinner, một giáo sư Harvard, đã phát minh ra “máy dạy học”, điều này cho phép các trường quản lý hướng dẫn được lập trình cho học sinh của họ. Mãi đến năm 1960, chương trình đào tạo dựa trên máy tính đầu tiên đã được giới thiệu với thế giới. 

Chương trình đào tạo dựa trên máy tính này (hoặc chương trình CBT) được gọi là Logic lập trình PLATO cho các hoạt động giảng dạy tự động. Ban đầu nó được thiết kế cho các sinh viên theo học tại Đại học Illinois, nhưng cuối cùng được sử dụng trong các trường học trong toàn khu vực. 

Với sự ra đời của máy tính và internet vào cuối thế kỷ thứ 20, các công cụ Elearning và phương pháp phân phối được mở rộng. MAC đầu tiên trong những năm 1980 cho phép các cá nhân có máy tính trong nhà của họ, làm cho nó dễ dàng hơn cho họ để tìm hiểu về các đối tượng cụ thể và phát triển bộ kỹ năng nhất định. Sau đó, trong thập kỷ tiếp theo, môi trường học tập ảo bắt đầu thực sự phát triển mạnh, mọi người được tiếp cận với vô số thông tin trực tuyến và các cơ hội học tập. 

Trong những năm 2000, các doanh nghiệp bắt đầu sử dụng E-learning để đào tạo nhân viên của họ. Các công nhân mới và có kinh nghiệm cũng đã có cơ hội cải thiện cơ sở tri thức ngành của mình và mở rộng các kỹ năng. Ở nhà, các cá nhân được cấp quyền truy cập vào các chương trình cung cấp cho họ khả năng kiếm tiền trực tuyến và làm phong phú thêm cuộc sống của họ thông qua kiến thức mở rộng. Hôm nay, E- learning đã phổ biến hơn bao giờ hết, đa số cá nhân nhận ra những lợi ích mà học tập trực tuyến có thể cung cấp. 

Đặc biệt, khi đại dịch Covid-19 hoành hành trên thế giới đã làm thay đổi vô số thói quen của con người. Kể từ khi đại dịch bắt đầu, nhiều hoạt động của con người đã dần dịch chuyển sang trực tuyến. Những tác động sâu sắc của đại dịch đang được đặc biệt cảm nhận trong giáo dục. Hệ thống giáo dục của các nước phải thay đổi để duy trì tính liên tục của chương trình học. Giáo dục online trở thành một phương pháp kịp thời và thông minh nhờ vào những tiến bộ trong công nghệ thông tin. 

Theo đó, các nước đều đưa vào triển khai hoặc nâng cấp quy mô giảng dạy từ xa trên cơ sở tận dụng nhiều phương tiện công nghệ. Hầu hết các nước sử dụng mạng internet để cung cấp các nền tảng học online như Argentina, Croatia, Trung Quốc, Cyprus, Ai Cập, Pháp, Hi Lạp, Ý, Nhật, Mexico, Bồ Đào Nha, Hàn Quốc, Saudi Arabia, UAE và Mỹ. Một số phần mềm được sử dụng rộng rãi hiện nay là 

Zoom, Google Meet,… 

2.2. Thực tế việc dạy học trực tuyến ở Việt Nam 

Ở Việt Nam việc học trực tuyến đã ngày càng phổ biến hơn: Từ các khóa học ngắn hạn đến các chương trình đào tạo dài hạn. Nếu trước đây người ta còn lo lắng có nên học trực tuyến hay không thì sau hàng chục năm giáo dục trực tuyến tại Việt Nam đã dần khẳng định được chất lượng cũng như vị thế và vai trò của học trực tuyến trong thời kỳ cách mạng 4.0. 

Học tập trực tuyến và xây dựng môi trường học tập trực tuyến đang được nhiều trường đại học cả ở khối công lập và ngoài công lập triển khai với những mức độ khác nhau. Hiện có gần 20 cơ sở giáo dục đại học trong cả nước cung cấp các khóa học trực tuyến theo các hình thức: trực tuyến hoàn toàn, hình thức kết hợp giữa học truyền thống và trực tuyến hoặc một phần các môn học. Các mô hình đào tạo trực tuyến tiêu biểu có thể kể đến như Trường Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh, trường Đại học Mở Hà Nội…Trong đó, trường Đại học Mở Hà Nội đã triển khai đào tạo trực tuyến từ năm 2009, đến nay có 7 ngành đào tạo, gồm Kế toán, Quản trị kinh doanh, Tài chính ngân hàng, Công nghệ thông tin, Luật kinh tế, Ngôn ngữ Anh, Quản trị dịch vụ du lịch và lữ hành. trường Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh có mô hình đào tạo trực tuyến được tổ chức theo hai hình thức: đào tạo trực tuyến hoàn toàn dành cho hệ đào tạo từ xa qua mạng và học tập trực tuyến hỗ trợ cho hệ chính quy. Hình thức đào tạo trực tuyến hoàn toàn được triển khai từ năm 2016, đến nay đang đào tạo 9 ngành gồm: Quản trị kinh doanh, Kinh doanh, Kinh doanh quốc tế, Quản trị nhân lực, Kế toán, Kiểm toán, Tài chính ngân hàng, Luật, Luật kinh tế và Ngôn ngữ Anh. Số lượng sinh viên theo học chương trình trực tuyến ở các trường lên đến hàng ngàn người. 

Theo PGS. TS. Vũ Hữu Đức, một trong những yếu tố dẫn đến tốc độ phát triển nhanh chóng này là mức chi cho giáo dục của Chính phủ và người dân  ở mức cao, tỉ lệ người dùng internet cao, Việt Nam đang ở trong thời kỳ dân số vàng. Báo cáo cho thấy, năm 2018, người dân Việt Nam chi 9 tỉ USD cho giáo dục. Chi tiêu giáo dục chiếm gần 1/2 tổng chi tiêu của gia đình. 

Tuy nhiên, theo khảo sát hơn 30 website E- learning tiêu biểu của công ty More ( www.idgvv.com.vn) cho thấy, hoạt động giáo dục trực tuyến tại Việt Nam cung cấp chủ yếu 4 nhóm dịch vụ sau: Cung cấp khóa học ngoại ngữ, các chương trình ôn thi, bài giảng dạy trực tuyến tại các trường học, đặc biệt là các trường THPT, đại học chưa là hoạt động chủ yếu. Theo kết quả khảo sát của nhóm nghiên cứu thị trường Việt Nam Q & Me trong thời gian từ ngày 10 – 18/3/2016 đối với 500 sinh viên các trường đại học tại Việt Nam cho thấy, các trường đại học đều xây dựng cổng thông tin điện tử để chuyển tải thông tin các hoạt động và đều có sử dụng máy tính, máy chiếu trong quá trình giảng dạy. Hầu hết sinh viên đại học đều sử dụng các thiết bị điện tử như smartphone, laptop hoặc cả hai phương tiện này. Trong đó, có khoảng 40% sinh viên có liên hệ với giáo viên qua mạng xã hội, nhất là facebook. Việc sử dụng sách điện tử với tỷ lệ tăng hơn trước cũng giúp sinh viên giảm thiểu cả về thời gian lẫn chi phí trong qúa trình học tập. 

Đặc biệt, từ năm học 2019-2020, khi đại dịch Covid xảy ra, các hoạt động của con người đang dần chuyển sang trực tuyến, giáo dục không là ngoại lệ. Bộ GD- ĐT đã ban hành nhiều văn bản và triển khai nhiều nhiệm vụ quan trọng để chỉ đạo, hướng dẫn, hỗ trợ các địa phương, cơ sở giáo dục hướng đến mục tiêu củng cố, duy trì chất lượng giáo dục. Theo Thủ tướng Phạm Minh Chính: Căn cứ các chỉ đạo, hướng dẫn của Bộ GD- ĐT, các địa phương đã chủ động, linh hoạt xây dựng và triển khai thực hiện chương trình, kế hoạch năm học để ứng phó với diễn biến khó lường của dịch Covid-19 từng địa phương, đảm bảo yêu cầu đầu ra của chương trình giáo dục phổ thông; tận dụng tối đa thời gian tổ chức dạy học trực tiếp khi dịch bệnh được kiểm soát, kết hợp dạy học trực tuyến, dạy học qua truyền hình khi dịch bệnh diễn biến phức tạp. 

Tại trường THPT Huỳnh Thúc Kháng, việc áp dụng dạy học trực tuyến từ năm 2020 đến nay đã mang lại những hiệu quả thiết thực. Các em học sinh nhạy bén và tiếp cận công nghệ nhanh hơn. Trong quá trình học trực tuyến, các em được thực hiện các sản phẩm học tập theo nhóm, làm bài thuyết trình, video, thiết kế poster, làm phim ngắn… Các kỹ năng rất có lợi trong việc học tập và làm việc cho các em trong tương lai, đặc biệt trong thời đại phát triển của công nghệ số. 

II. Đối tượng nghiên cứu 

Một số kinh nghiệm nhằm nâng cao chất lượng dạy học trực tuyến tại trường THPT Huỳnh Thúc Kháng. 

III. Phương pháp nghiên cứu 

Đề tài sử dụng các phương pháp: 

• Phân tích tài liệu. 
• Phương pháp nghiên cứu lý luận. – Phướng pháp khảo sát thực tiễn. 
• Phương pháp phân tích tổng hợp. 
• Phương pháp đối chiếu so sánh. – Phương pháp phỏng vấn. 

IV. Cấu trúc của đề tài 

• Phần một: Đặt vấn đề. 
• Phần hai: Nội dung. 
• Phần ba: Kết luận. 

NỘI DUNG 

I. Cơ sở lý luận và thực tiễn 

1. Cơ sở lý luận 

1.1. Tổng quan về dạy học trực tuyến 

Dạy học trực tuyến (còn gọi là học online hay E-Learning) là hình thức giảng dạy và học tập ở các lớp học trên internet. Giáo viên và học sinh sẽ sử dụng phần mềm nền tảng học trực tuyến, ứng dụng truyền âm thanh, hình ảnh và các thiết bị thông minh ( laptop, smartphone, máy tính bảng,…) để tham gia giảng dạy và học tập. Các bài giảng, tài liệu (dưới dạng văn bản, hình ảnh, video…) được giáo viên đưa lên các nền tảng và học sinh có thể dễ dàng truy cập và học mọi lúc mọi nơi. 

Như vậy, dạy và học trực tuyến là một hình thức đào tạo qua mạng có nhiều đổi mới hơn so với học truyền thống, cung cấp cho người học sự kết hợp hài hòa giữa nhìn, nghe và sự chủ động tích cực trong hoạt động. Chính nhờ vào lợi ích đó, đào tạo qua mạng đã mang lại rất nhiều hiệu quả cho việc học tập như: thu hút được nhiều đối tượng học viên trên phạm vi toàn cầu, cắt giảm được nhiều chi phí xuất bản, in ấn tài liệu. Học sinh sinh viên khi tham gia vào các lớp học trực tuyến có thể chủ động chọn những kiến thức phù hợp với mình so với hình thức tiếp thu thụ động trên lớp. Cùng với việc đánh giá nhu cầu thực tế, học trực tuyến có thể áp dụng cho tất cả các nhu cầu cụ thể nhất. Phương pháp tương tác bảng điện tử đang là một hình thức học online được chú trọng nhiều nhất. Các bài giảng của giáo viên sẽ được trình bày thông qua phương thức học tại lớp truyền thống và được ghi hình lại. Các file video được lưu lại làm tư liệu giảng dạy một cách sinh động cho học sinh ở khắp nơi. Chính nhờ phương pháp này, học viên sẽ tiếp thu bài nhanh chóng và giờ học trở nên hấp dẫn, sinh động hơn. 

Từ năm 2020 đến nay, cùng với sự phát triển internet và sự phức tạp của dịch Covid 19, việc học trực tuyến được chú trọng và là giải pháp thích ứng an toàn cho các em học sinh, sinh viên. Ở nhiều địa phương đã sử dụng các phương tiện công cụ có kết nối internet để giúp các em học sinh lĩnh hội được kiến thức hiệu quả nhất. 

“ Hoạt động dạy học trực tuyến, theo quy định trong Thông tư của Bộ GD&ĐT, được thực hiện theo các bài học hoặc chủ đề theo chương trình giáo dục phổ thông(CTGDPT), bảo đảm sự tương tác giữa giáo viên và học sinh trong quá trình dạy học. Hoạt động này có thể hỗ trợ dạy học trực tiếp bài học hoặc chủ đề đó. Dạy học trực tuyến cũng có thể thay thế dạy học trực tiếp tại cở giáo dục bằng cách thực hiện toàn bộ nội dung bài học hoặc chủ đề theo CTGDPT để thay thế dạy học trực tiếp bài học hoặc chủ đề này. Người đứng đầu cơ sở giáo dục được quyền quyết định hình thức tổ chức dạy học trực tuyến hỗ trợ dạy học trực tiếp, tổ chức dạy học trực tuyến thay thế dạy học trực tiếp tại cơ sở giáo dục trong thời gian học sinh không đến trường để học tập vì lý do bất khả kháng”.( Dẫn theo thông tư 09/2021TT- BGD- ĐT của Bộ GD&ĐTquy định về quản lý và tổ chức dạy học trực tuyến trong cơ sở giáo dục phổ thông và cơ sở giáo dục thường xuyên có hiệu lực từ ngày 16/5/2021). 

1.2. Đặc điểm của dạy học trực tuyến 

Dạy học trực tuyến nổi bật với các đặc điểm sau: 

• Giảng dạy và học tập thông qua các phần mềm công nghệ thông tin. Có thể nói rằng hiện nay có rất nhiều phần mềm ứng dụng công nghệ thông tin được sử dụng trong dạy học như: Microsoft Education (trả phí), Zoom Meeting (trả phí), Skype (miễn phí), Google Hangout (Miễn phí). 

Ở Nghệ An nói chung và trường THPT Huỳnh Thúc Kháng, phần mềm Zoom đang được các cấp các ngành nâng cấp để hỗ trợ cho việc dạy và học đảm bảo hiệu quả tốt nhất.