SKKN Nâng cao hiệu quả dạy học Địa lí lớp 10 ở trường trung học phổ thông qua việc thiết kế và tổ chức trò chơi học tập – KNTT

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lí do chọn đề tài         

Trong công cuộc đổi mới toàn diện ngành giáo dục, đổi mới phương pháp dạy học có ý nghĩa quyết định và được triển khai sớm ở các môn học và cấp học. Nghị quyết số 29-NQ/TW; Hội nghị Trung ương 8 khoá XI về đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT cũng đã nêu rõ:“Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỷ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhập và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát triển năng lực”. Văn kiện của Đại hội Đảng XII tiếp tục nhấn mạnh:“Đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ mụ tiêu, chương trình, nội dung, phương pháp, hình thức giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển năng lực và phẩm chất của người học”. Như vậy, định hướng cơ bản của việc đổi mới giáo dục là chuyển từ nền giáo dục hàn lâm, xa rời thực tiễn sang một nền giáo dục chú trọng hình thành năng lực hành động, phát huy tính chủ động sáng tạo của học sinh. Để thực hiện tốt định hướng trên giáo viên cần thay đổi phương pháp dạy học để học sinh có thể tự học, tự nghiên cứu tri thức và phát triển năng lực của từng cá nhân. Đó cũng là xu hướng thế giới trong cải cách phương pháp giáo dục và phù hợp với mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông 2018 theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh.  

Đối tượng nhận thức của môn Địa lí có tính không gian, thời gian và có quan hệ với nhau, có tính thực tiễn cao và có nhiều trải nghiệm trong cuộc sống đối với học sinh. Tuy nhiên sự đổi mới trong môn học chỉ có ý nghĩa thực sự và mang tính khả thi khi nó được tiến hành đồng bộ với nhiều đổi mới hình thức tổ chức dạy học. Trong chương trình giáo dục phổ thông 2018, học sinh được lựa chọn môn học. Đây thực sự là một thách thức cho giáo viên Địa lí khi mà học sinh sẽ cân nhắc môn học tự chọn có hay không môn Địa lí. Vì vậy để tạo nên sức hút cho bộ môn thì mỗi giáo viên đều cần ý thức được phải đổi mới phương pháp dạy học, hình thức dạy học như một nhiệm vụ sống còn. Theo cách đó xây dựng và thiết kế các hoạt động dạy học là một đổi mới bắt buộc và tất yếu. Phương châm “Học mà chơi- Chơi mà học” được đề cao trong hoạt động dạy học đặc biệt với môn Địa lí sẽ tạo được ấn tượng sâu sắc về bài học, gúp việc học nhẹ nhàng mà hiệu quả.  

Qua thực tế giảng dạy Địa lí ở trường THPT Lê Viết Thuật những năm vừa qua, tôi nhận thấy việc vận dụng “trò chơi học tập” vào giảng dạy là một phương pháp tích cực, giúp học sinh chiếm lĩnh kiến thức, rèn luyện kỹ năng, phát huy năng lực tư duy phù hợp với yêu cầu đổi mới trong giáo dục. Thông qua trò chơi, nội dung bài học được truyền tải đến học sinh bằng con đường ngắn nhất, dễ hiểu nhưng cũng rất sâu. Học sinh được tham gia trực tiếp vào việc hình thành nội dung bài giảng cho nên các em tiếp thu bài một cách tự nhiên, không ngượng ép và khô cứng. Đặc biệt trong thời đại công nghệ số 4.0 với việc xuất hiện ngày càng nhiều trò chơi trên truyền hình và ứng dụng mạnh mẽ của công nghệ thông tin trong dạy học Địa lí thì hình thức dạy học này càng mang lại nhiều hứng thú, khơi dậy tiềm năng sáng tạo, phát triển tư duy của học sinh ngày càng cao.  

Với mong muốn góp phần đổi mới phương pháp dạy học Địa lí phù hợp với xu thế giáo dục hiện đại, phù hợp với chương trình lớp 10 mới, đáp ứng mục tiêu hình thành và phát triển năng lực học sinh, tôi đã tiến hành chọn đề tài: “Nâng cao hiệu quả dạy học Địa lí lớp 10 ở trường trung học phổ thông qua việc thiết kế và tổ chức trò chơi học tập”.    

2. Mục đích nghiên cứu 

• Nghiên cứu phương pháp dạy học Địa lí trong đó “trò chơi” là phương pháp phù hợp để hình thành được các năng lực cho học sinh, đặc biệt năng lực sáng tạo và năng lực giải quyết vấn đề.    
• Góp phần đổi mới phương pháp dạy học, hình thức dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh. Nâng cao chất lượng dạy học bộ môn, đáp ứng yêu cầu đổi mới và chuẩn đầu ra của chương trình giáo dục hiện nay. 

3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 

3.1. Khách thể nghiên cứu 

 Nâng cao hiệu quả dạy học Địa lí lớp 10 ở trường trung học phổ thông qua việc thiết kế và tổ chức trò chơi học tập. 

3.2. Đối tượng nghiên cứu 

Thiết kế và tổ chức trò chơi học tập trong dạy học Địa lí lớp 10. 

4. Giả thuyết khoa học 

 Nếu áp dụng trò chơi học tập vào trong dạy học Địa lí lớp 10 theo định hướng phát triển năng lực HS thì sẽ góp phần tạo hứng thú, tích cực hóa hoạt động nhận thức của HS. Thông qua trò chơi sẽ giúp cho việc lĩnh hội tri thức, hình thành biểu tượng Địa lí một cách dễ dàng và sâu sắc hơn so với việc dạy học truyền thống. 

5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 

5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu 

• Nghiên cứu cơ sở lí luận, cơ sở thực tiễn về thiết kế và tổ chức trò chơi học tập trong dạy học Địa lí. 
• Nghiên cứu chương trình Địa lí lớp 10 giáo dục phổ thông 2018. 
• Khảo sát, nghiên cứu thực tế giảng dạy sử dụng trò chơi Địa lí ở lớp 10.  
• Thiết kế các trò chơi học tập áp dụng trong các hoạt động dạy và học Địa lí lớp 10. 
• Thực nghiệm sư phạm đánh giá hiệu quả đề tài. 
• Kết luận và đề xuất các ý kiến nhằm sử dụng trò chơi học tập một cách có hiệu quả góp phần nâng cao chất lượng dạy và học. 

5.2. Phạm vi nghiên cứu:  

• Nội dung: Nghiên cứu việc thiết kế và tổ chức trò chơi học tập trong dạy học Địa lí 10 theo định hướng phát triển năng lực. 
• Thời gian: Sáng kiến thực hiện trong năm học 2021-2022 và 2022-2023. 
• Phạm vi nghiên cứu: Nghiên cứu và thực nghiệm về trò chơi học tập chương trình Địa lí lớp 10 tại trường THPT Lê Viết Thuật và trường THPT Hà Huy Tập, tỉnh Nghệ An. 

6. Phương pháp nghiên cứu 

• Phương pháp nghiên cứu lí luận: 

+ Sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống, khái quát hóa,…các thông tin, các văn kiện, tài liệu, Nghị quyết của Đảng, Nhà nước và các tài liệu có liên quan đến đề tài nhằm thiết lập cơ sở lý luận cho vấn đề nghiên cứu. 

+ Nghiên cứu lý luận về thiết kế và tổ chức trò chơi học tập trong dạy học Địa lí 10 theo định hướng phát triển năng lực. 

• Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh: Phương pháp điều tra theo bảng hỏi nhằm tìm hiểu thực trạng thiết kế và tổ chức trò chơi học tập trong dạy học Địa lí 10 theo định hướng phát triển năng lực.  
• Phương pháp điều tra, quan sát: Phương pháp quan sát các hoạt động của giáo viên, học sinh trong các giờ học, điều kiện dạy và học của giáo viên và học sinh. 
• Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Nghiên cứu các sản phẩm của giáo viên và học sinh (giáo án, phiếu khảo sát, bài kiểm tra…). 
• Phương pháp thống kê toán học: Phương pháp thống kê toán học sử dụng để tính toán các tham số đặc trưng, so sánh kết quả thực nghiệm. 

7. Những luận điểm cần bảo vệ của đề tài 

• Thiết kế và tổ chức các trò chơi học tập là rất cần thiết để nâng cao hiệu quả trong dạy và học môn Địa lí ở chương trình giáo dục phổ thông mới. 
• Thực trạng về việc thiết kế và tổ chức các trò chơi học tập đang còn rất ít, Các trò chơi đưa vào dạy học chưa đa dạng. Nhiều giáo viên thiết kế và tổ chức các trò chơi chưa tuân thủ theo những nguyên tắc, yêu cầu nhất định của trò chơi. 
• Đề tài đã đưa ra những giải pháp để nâng cao hiệu quả dạy học môn Địa lí 10 thông qua việc thiết kế và tổ chức trò chơi học tập. 

8. Đóng góp mới của đề tài 

• Đề tài đã hoàn thiện được cơ sở lí luận và thực tiễn của việc thiết kế và tổ chức trò chơi học tập trong dạy học Địa lí ở cấp THPT nói chung và lớp 10 nói riêng theo hướng phát triển năng lực, phẩm chất học sinh. 
• Đưa ra một số phương pháp, kĩ thuật và hình thức tổ chức trò chơi học tập Địa lí. 
• Thiết kế và tổ chức một số trò chơi học tập ở chương trình Địa lí lớp 10 THPT theo hướng phát triển năng lực, phẩm chất học sinh. 
• Thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả thực nghiệm. 
• Kết quả của đề tài sẽ là tài liệu tham khảo cho việc dạy và học Địa lí theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh lớp 10 THPT.