SKKN Tổ chức dạy học khám phá trong phần Địa lí tự nhiên lớp 10 theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh trường THPT – KNTT

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1
. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI.
Mục tiêu quan trọng của Chương trình Giáo dục phổ thông (GDPT) năm 2018
hướng tới là phát triển giáo dục toàn diện cho học sinh (HS) nhằm phát triển nguồn nhân
lực đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và hội nhập quốc tế. Ngày
31/8/2021, Sở Giáo dục và đào tạo (GD&ĐT) Nghệ An đã có văn bản số1749/SGD&ĐT-
GDTrH về việc hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ giáo dục trung học năm học 2021-2022
trong đó chú trọng tăng cường sử dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực; tiếp
tục triển khai dạy học gắn liền với thực tiễn; tổ chức dạy học theo dự án, theo phương
thức giáo dục STEM. Một trong những phương pháp dạy học (PPDH) hướng tới sự phát
triển phẩm chất, năng lực, khả năng sáng tạo, có năng lực khám phá, vận dụng kiến thức
vào giải quyết những vấn đề thực tiễn của HS hiện nay là phương pháp dạy học khám
phá (DHKP).
DHKP là một PPDH tích cực, giúp HS phát huy được nội lực, tư duy chủ động,
sáng tạo và khơi dậy hứng thú học tập trong các em. DHKP có vai trò nhằm xây dựng
nên những kiến thức mới từ những kiến thức, kinh nghiệm sẵn có của HS dưới sự hướng
dẫn của giáo viên (GV), hình thành và phát triển những phẩm chất và năng lực thiết yếu
để từ đó phát huy và vận dụng tối đa khả năng của mình vào thực tiễn…. Tổ chức DHKP
trong môn Địa lí tạo cơ hội cho HS được học tập thông qua việc sử dụng các phương
pháp, thái độ và kĩ năng tương tự như các nhà khoa học thực hiện nghiên cứu khoa học.
Trong quá trình đó, với định hướng chú trọng phát triển năng lực cho HS, giúp HS không
những chiếm lĩnh được tri thức mới mà còn chiếm lĩnh được những năng lực khác như:
phát hiện và giải quyết vấn đề, tư duy, tìm tòi, khám phá….
Nội dung Địa lí tự nhiên lớp 10 trong Chương trình GDPT năm 2006 và năm 2018
tập trung vào những kiến thức về địa lí tự nhiên, nhiều nội dung gắn liền với thực tế nên
rất phù hợp với việc thiết kế các hoạt động học tập sử dụng phương pháp DHKP theo
định hướng phát triển năng lực HS.
Trong dạy học Địa lí, việc đổi mới PPDH theo hướng tổ chức các hoạt động tích
cực, tự lực, tìm tòi, xây dựng kiến thức, hình thành và phát triển năng lực cho HS đã và
đang được triển khai mạnh mẽ. Tuy nhiên, trên thực tế chưa có các công trình nghiên cứu
về tổ chức DHKP vào dạy học nói chung và bộ môn Địa lí nói riêng nhằm phát triển năng
lực cho HS. HS còn nhiều vướng mắc, khó khăn khi học tập, chưa có nhiều cơ hội để
khám phá, thực hiện các hoạt động thực hành, nghiên cứu và vận dụng những kiến thức
thực tiễn vào học tập và cuộc sống…. Giáo viên còn ít quan tâm đến phát triển khả năng
tìm tòi, khám phá; năng lực tìm hiểu tự nhiên, xã hội.
Trong bối cảnh đó, việc nghiên cứu các hướng đi nhằm tổ chức các hoạt động khám
phá vào quá trình dạy học hướng tới sự phát triển phẩm chất, năng lực, phát triển năng
lực số để tiến tới trở thành những công dân số trong thời đại Công nghiệp 4.0 là cần thiết
hơn bao giờ hết.
1

Với mục đích làm rõ thực trạng DHKP hiện nay ở trường THPT trên địa bàn Nghệ
An nói chung và trường THPT Dân tộc nội trú (DTNT) tỉnh Nghệ An nói riêng từ đó đề
xuất các biện pháp để tổ chức DHKP góp phần nâng cao hiệu quả dạy học một số nội
dung phần Địa lí tự nhiên lớp 10, chúng tôi chọn đề tài “Tổ chức dạy học khám phá trong
phần Địa lí tự nhiên lớp 10 theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh
trưꢀng THPT Dân tꢁc nꢁi trꢂ Tꢃnh Nghệ An”.
2
. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU.
Xây dựng các biện pháp tổ chức dạy học khám phá trong phần Địa Lí tự nhiên
lớp 10 nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và phát triển năng lực, phẩm
chất của học sinh. Đồng thời, góp phần đổi mới phương pháp dạy học và nâng cao
chất lượng dạy học môn Địa lí ở trường THPT.
3
. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU.
.1. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài tập trung vào vấn đề vận dụng DHKP trong dạy học phần Địa lí tự nhiên lớp
0 theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực cho HS.
3
1
3
.2. Khách thể nghiên cứu: 125 HS trường THPT DTNT Tỉnh Nghệ An.
4
. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC
Nếu xây dựng được các biện pháp tổ chức dạy học khám phá trong phần
Địa lí tự nhiên lớp 10 một cách hợp lí, đảm bảo các yêu cầu, nguyên tắc trong dạy
học thì sẽ phát huy được tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo và phát triển
các năng lực của học sinh một cách có hiệu quả.
5
5
. NHIỆM VỤ VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
.1. Nhiệm vụ nghiên cứu.
–
Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc tổ chức dạy học khám phá
trong phần Địa lí tự nhiên lớp 10 theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực cho HS.
–
Xây dựng quy trình DHKP trong phần Địa lí tự nhiên lớp 10.
–
Đưa ra các biện pháp tổ chức dạy học khám phá trong phần Địa lí tự nhiên
lớp 10.
–
Thiết kế và tổ chức dạy học khám phá trong môn phần Địa lí tự nhiên lớp
Thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm chứng tính khả thi và hiệu quả của đề
10.
–
tài nghiên cứu.
.2. Phạm vi nghiên cứu.
Về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu việc thiết kế, tổ chức DHKP theo hướng
phát triển phẩm chất, năng lực vào dạy học một số nội dung phần Địa lí tự nhiên lớp 10.
Về thời gian: Năm học 2021-2022 (tiếp cận theo Chương trình GDPT năm 2018)
và 2022 – 2023 (thực hiện theo Chương trình GDPT năm 2018).
5
–
–
2

6
. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.
Phương pháp nghiên cứu lí luận: tìm kiếm các tài liệu tham khảo (sách,
–
báo, mạng Internet…) để nghiên cứu các vấn đề về dạy học phát triển phẩm chất,
năng lực và dạy học khám phá.
–
Phương pháp khảo sát: khảo sát bằng bảng hỏi để tìm hiểu thực trạng tổ
chức DHKP của GV ở hai trường THPT Dân tộc nội trú tỉnh Nghệ An và thực
trạng học tập môn Địa Lí của HS dân tộc nội trú.
–
Phương pháp phỏng vấn: phỏng vấn GV, HS để bổ sung thêm một kênh
thông tin, khẳng định thực trạng nghiên cứu của đề tài.
–
Phương pháp thu thập, xử lí số liệu: sau khi khảo sát bằng bảng hỏi, tác
giả sử dụng phần mềm Exel để phân tích, xử lí số liệu.
–
Phương pháp thực nghiệm: GV áp dụng các giải pháp tổ chức DHKP tại
một số lớp cụ thể (lớp thực nghiệm), sau đó phân tích, so sánh với một số lớp
không thực hiện giải pháp (lớp đối chứng). Từ đó, tác giả có cơ sở đề khẳng định
tính hiệu quả, khả thi của đề tài thực hiện.
7. NHỮNG LUẬN ĐIỂM CẦN BẢO VỆ CỦA ĐỀ TÀI.
–
–
Tổ chức dạy học khám phá phải đảm bảo mục tiêu dạy học.
Tổ chức DHKP phải phát triển năng lực cho HS, kích thích được hứng thú, tính tự
giác chủ động học tập, tìm tòi, sáng tạo của HS.
Tổ chức DHKP phát triển năng lực cho HS phải gắn liền với việc chủ động tiếp
thu kiến thức mới, vận dụng kiến thức đã học vào giải quyết các vấn đề cuộc sống.
DHKP cùng với các PPDH tích cực khác nhằm góp phần nâng cao hiệu quả dạy
học môn Địa Lí nói chung.
. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI.
Làm rõ cơ sở lí luận về DHKP – phương pháp dạy học tích cực, nâng cao
hiệu quả dạy học nhưng nhiều GV chưa biết đến hoặc còn lúng túng khi sử dụng.
Lần đầu tiên phương pháp DHKP được vận dụng vào chương trình Địa Lí
–
–
8
–
–
lớp 10, chương GDPT 2018. Đề tài sẽ trở thành tài liệu tham khảo hữu ích cho
các GV giảng dạy môn Địa Lí vì đề tài đã đưa ra cách thức tổ chức DHKP một
cách chi tiết, rõ ràng từ thiết kế nhiệm vụ khám phá, đề xuất quy trình và vận dụng
quy trình để tổ chức DHKP trong phần Địa Lí tự nhiên lớp 10. Ngoài ra, đề tài
còn đưa ra và phân tích các biện pháp để nâng cao hiệu quả tổ chức DHKP môn
Địa Lí nói chung và phần Địa Lí tự nhiên lớp 10 nói riêng.