SKKN Phát triển năng lực tự chủ cho học sinh THPT thông qua một số phương pháp dạy học tích cực trong môn Giáo dục công dân

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ

1. Lý do chọn đề tài

           Chương trình giáo dục phổ thông mới 2018 đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực cho người học. Từ đó, tạo ra những con người được phát triển hài hòa về thể chất lẫn tinh thần, có những phẩm chất tốt đẹp (nhân ái, yêu nước, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm) và những năng lực chung, cốt lõi (tự chủ và tự học, giao tiếp và hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo…) làm nền tảng cho sự phát triển tiềm năng của mỗi cá nhân. Mục tiêu là quan tâm đến việc học sinh (HS) học cái gì đến chỗ quan tâm học sinh (HS) làm được cái gì qua việc học. 

         Để đảm bảo được điều đó, dạy học phát triển năng lực không thể không quan tâm đến việc đổi mới phương pháp. Định hướng quan trọng trong đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) ở trung học phổ thông (THPT) là phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo, phát triển năng lực hành động, năng lực cộng tác làm việc của người học. Đó cũng là những xu hướng tất yếu trong cải cách PPDH ở mỗi nhà trường, ở tất cả các hoạt động giáo dục cũng như các môn học. 

          Giáo dục công dân (GDCD) là một trong những môn dẫn đầu, luôn giữ vai trò chủ đạo, trực tiếp trong việc giáo dục học sinh ý thức và hành vi công dân. Thông qua các bài học về lối sống, pháp luật, kinh tế của bộ môn nhằm góp phần bồi dưỡng cho học sinh những phẩm chất chủ yếu và năng lực cốt lõi của người công dân, đặc biệt là tình cảm, niềm tin, nhận thức, cách ứng xử phù hợp với chuẩn mực đạo đức và quy định của pháp luật, có kĩ năng sống và bản lĩnh để học tập, làm việc và sẵn sàng thực hiện trách nhiệm công dân trong sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và hội nhập quốc tế. Chính vì vậy, GDCD là môn học có nhiều cơ hội để phát triển năng lực, đặc biệt là năng lực tự chủ cho học sinh thông qua các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực và các hoạt động học tập tích cực. 

          Thực tiễn dạy học môn GDCD cho thấy đa số GV đã thiết kế, tổ chức, triển khai thực hiện một cách nhuần nhuyễn, linh hoạt các phương pháp và khẳng định đây là cách thức, hoạt động giáo dục mang lại nhiều hiệu quả. Bên cạnh đó, vẫn có một số giáo viên chưa thực sự quan tâm đúng mức, dạy học vẫn nặng về truyền thụ kiến thức lý thuyết, cách tổ chức còn mang tính hình thức, những năng lực cần hình thành cho học sinh sau mỗi bài học chưa thu được kết quả rõ ràng. Từ đó, làm cho học sinh thụ động trong việc học tập, khả năng hợp tác, sáng tạo và năng lực vận dụng tri thức đã học để giải quyết các tình huống mà thực tiễn cuộc sống đặt ra còn hạn chế. 

         Thấy rõ những yêu cầu, cũng như những tồn tại trong thực tế, với mục đích mang lại những tiết dạy học thú vị, truyền tải kiến thức một cách nhẹ nhàng, từ đó hình thành cho học sinh năng lực tự chủ, biết cách ứng xử phù hợp và vận dụng thành thạo những kiến thức ấy để giải quyết các vấn đề thực tiễn. Qua quá trình áp dụng dạy học ở trường THPT Lê Viết Thuật cũng như sinh hoạt chuyên môn cụm Vinh và Hưng Nguyên, tôi mạnh dạn nghiên cứu và thử nghiệm đề tài“Phát triển năng lực tự chủ cho học sinh THPT thông qua một số phương pháp dạy học tích cực trong môn Giáo dục công dân”.  Đây là một đề tài hoàn toàn mới, cho đến nay chưa có công trình nào nghiên cứu.

2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu

2.1.  Mục đích nghiên cứu của đề tài 

Thiết kế và vận dụng phù hợp, linh hoạt các phương pháp dạy học tích cực nhằm: Tạo niềm vui, sự hứng thú học tập, khắc sâu kiến thức một cách nhẹ nhàng, phát huy được tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo, từ đó hình thành và phát triển năng lực tự chủ cho HS; Góp phần đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng dạy học và rèn luyện thêm kiến thức, kỹ năng cho giáo viên.

           2.2.  Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài

Nghiên cứu cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn, từ đó đề ra các giải pháp về việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực tự chủ cho học sinh THPT.

3. Đối tượng, phạm vi, phương pháp nghiên cứu

• Đối tượng: Đề xuất các giải pháp về thực hiện đề tài ở bộ môn GDCD cấp

THPT

• Khách thể: Đối chứng, thực nghiệm tại trường THPT tại trường THPT Lê ViếtThuật. Áp dụng thực hiện ở một số trường như: THPT Huỳnh Thúc Kháng,

THPT chuyên Phan Bội Châu, THPT Hà Huy Tập, THPT Diễn Châu 4, THPT Nghi Lộc 4…

-Thời gian nghiên cứu và thực nghiệm: Đề tài được nghiên cứu từ năm học 2017-2018 đến nay. 

• Phương pháp nghiên cứu: Đề tài vận dụng những phương pháp nghiên cứu thường quy là phương pháp nghiên cứu lý thuyết; Phương pháp thực tiễn như phương pháp điều tra; phương pháp phỏng vấn, hỏi chuyên gia, phương pháp quan sát, phương pháp xử lý toán thống kê và phương pháp thực nghiệm sư phạm.

4. Tính mới, đóng góp của đề tài

• Là đề tài hoàn toàn mới. Đây là tâm huyết mà bản thân tôi đã đúc kết lại trong quá trình giảng dạy của mình, đã được kiểm định qua thực tế và được áp dụng thực hiện tại trường THPT Lê Viết Thuật cũng như các trường THPT trên địa bàn thành phố Vinh.
• Đề tài đã hệ thống hóa được cơ sở lý luận, phân tích thực trạng, nguyên nhân, đề xuất các giải pháp có tính giáo dục, tính khả thi và tính thực tiễn góp phần phát triển năng lực tự chủ cho học sinh thông qua dạy học môn  GDCD.
• Ý nghĩa thực tiễn: Đề tài góp phần tạo hứng thú học tập môn GDCD, từ đó góp phần phát triển năng lực tự chủ  trong học tập và cuộc sống cho HS THPT.
• Ý nghĩa khoa học: Đề tài đã góp phần phát triển các năng lực, nhất là năng lực tự chủ cho học sinh như thu thập, khai thác, chiếm lĩnh tri thức, tìm kiếm xử lí thông tin, tự tìm hiểu, tự quản lí, tự nhận thức, tư duy sáng tạo, tự tin, giải quyết các tình huống đặt ra từ thực tiễn đời sống.