SKKN Phát triển năng lực tự học cho học sinh thông qua dạy học trực tuyến chủ đề “cơ chế biến dị ở cấp độ tế bào”

BẢNG CHỮ VIẾT TẮT 

Phần I. ĐẶT VẤN ĐỀ 

1.1. Lý do chọn đề tài 

Trong bối cảnh hiện nay, dịch bệnh Covid-19 vẫn còn nhiều diễn biến phức tạp, nhiều trường học được trưng dụng cho công tác phòng, chống dịch, nhiều công trình xây dựng, sửa chữa trường lớp bị tạm ngưng, còn có một số GV, HS là F0 đang điều trị tại nhà hoặc khu cách ly hay bệnh viện… Với phương châm “dừng đến trường, không dừng việc học” thì hình thức dạy học trực tuyến là một lựa chọn phù hợp và được quan tâm nhất của đội ngũ nhà giáo ngành giáo dục. 

Dạy học trực tuyến sẽ đảm bảo cho công tác phòng chống dịch bệnh Covid19 đạt kết quả tốt cũng như bảo vệ được sức khỏe cho thầy và trò, tạo cơ hội cho thầy trò được hội nhập với cuộc cách mạng công nghệ số… Tuy nhiên, bên cạnh đó còn gặp những khó khăn và bất cập trong quá trình giảng dạy như: ý thức tự học, nề nếp của HS chưa cao, sự tương tác giữa GV và HS còn hạn chế. Nếu ở bài giảng trên lớp, sự tương tác được phát huy hiệu quả thì dạy học trực tuyến, GV chủ yếu là thực hiện bài giảng một chiều, HS tiếp nhận kiến thức qua mạng, qua các phương tiện học tập. Mặt khác, chương trình học môn Sinh học lớp 12 có rất nhiều nội dung khó và dài nên GV không thể truyền đạt tất cả các kiến thức cho các em nên ít nhiều ảnh hưởng đến việc tiếp thu kiến thức của HS.  

Xuất phát từ những khó khăn như trên, để hoạt động dạy học thực sự có chất lượng khi triển khai học tập trực tuyến cho HS, chúng tôi quan tâm nhiều đến việc hướng dẫn, giúp các em tìm ra phương pháp học tập phù hợp nhằm phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất của HS. Trong đó, tự học là năng lực giúp các em tự xác định được nhiệm vụ và thực hiện nhiệm vụ học tập một cách tự giác, tích cực, chủ động để chiếm lĩnh kiến thức cho bản thân. Như vậy, năng lực tự học của HS là nền tảng cơ bản đóng vai trò quyết định đến sự thành công của các em trên con đường phía trước và đó cũng chính là nền tảng để các em tự học suốt đời.  

Từ những lý do đã được trình bày ở trên, tôi đã lựa chọn đề tài “PHÁT 

TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH THÔNG QUA DẠY HỌC TRỰC TUYẾN CHỦ ĐỀ CƠ CHẾ BIẾN DỊ Ở CẤP ĐỘ TẾ BÀO”, Sinh học 

12 – Ban Cơ bản. Đây là giải pháp để “gỡ khó” nhằm triển khai có hiệu quả công tác dạy học trực tuyến trong bối cảnh như hiện nay của bản thân các tác giả. 

1.2. Mục tiêu của đề tài 

Mục tiêu của đề tài là nhằm hình thành, rèn luyện và phát triển năng lực tự học cho HS thông qua việc dạy học chủ đề cơ chế biến dị ở cấp độ tế bào từ đó góp phần thiết thực nâng cao chất lượng dạy học trực tuyến cho HS ở trường THPT trong tình hình dịch bệnh Covid – 19 đang có nhiều diễn biến phức tạp. 

1.3. Tính mới của đề tài 

Nghiên cứu, phân tích chủ đề cơ chế biến dị ở cấp độ tế bào, thiết kế giáo án và tổ chức dạy học trực tuyến chủ đề nhằm phát triển năng lực tự học cho HS. 

Hình thành và phát triển năng lực tự học cho HS trong dạy học chủ đề của môn Sinh học nói riêng và tạo nên động lực tự học ở các môn học khác nhằm làm phong phú thêm nội dung và hình thức dạy học ở trường THPT đặc biệt là hình thức dạy học trực tuyến. Hy vọng trong tương lai, hình thức dạy học trực tuyến sẽ thực sự trở thành xu thế để thế hệ trẻ có thể tiếp cận cách học mới, giáo dục các em HS trở thành người công dân toàn cầu. 

1.4. Phương pháp nghiên cứu 

• Phương pháp nghiên cứu tài liệu. 
• Phương pháp thực nghiệm sư phạm để thăm dò hiệu quả của dạy học trực tuyến chủ đề đối với môn Sinh học. 

1.5. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu đề tài * Đối tượng nghiên cứu: 

• Năng lực và năng lực tự học. 
• Chủ đề dạy học. 
• Dạy học trực tuyến. 
• Quá trình dạy học Sinh học ở các trường THPT ở Diễn Châu. 

* Phạm vi nghiên cứu: 

• Chủ đề cơ chế biến dị ở cấp độ tế bào, Sinh học 12 – ban cơ bản 
• Áp dụng cho học sinh khối 12 tại đơn vị công tác trong năm học 2021 2022. 
• Phạm vi và khả năng nhân rộng cho tất cả các đối tượng học sinh khối 12, áp dụng cho dạy học trực tuyến đại trà ở tất cả các trường THPT. 

Phần II. NỘI DUNG 

Chương I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 

1.1. Tổng quan về các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài 

Trong bối cảnh dịch Covid – 19 vẫn tiếp tục diễn biến hết sức phức tạp, khó lường, để triển khai nhiệm vụ năm học mới theo tinh thần chỉ đạo của Trung ương Đảng, Chính phủ, ngành Giáo dục và Đào tạo cần đẩy mạnh triển khai các nhiệm vụ, giải pháp tổ chức dạy học an toàn, bảo đảm chương trình và mục tiêu chất lượng giáo dục, tập trung đổi mới mạnh mẽ phương pháp tổ chức dạy học, đa dạng hóa các hình thức tổ chức dạy học để khắc phục, ứng phó với tác động của dịch Covid – 19 và các tình huống bất thường khác đối với các cấp học. Và dạy học trực tuyến là một phương pháp có thể đáp ứng được các yêu cầu, nhiệm vụ của ngành. 

Để nâng cao chất lượng dạy và học trực tuyến cần tổ chức xây dựng kế hoạch dạy học (giáo án) trực tuyến bảo đảm các yêu cầu về phương pháp dạy học, kỹ thuật dạy học, thiết bị dạy học và học liệu, phương án kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học.  

Tuy nhiên, qua tìm hiểu các đề tài sáng kiến kinh nghiệm đã làm của các GV, chúng tôi thấy đã có nhiều đề tài đề cập đến vấn đề phát triển năng lực tự học cho HS thông qua dạy học chủ đề cơ chế biến dị. Trong các công trình nghiên cứu, sách, bài viết mà tác giả sưu tìm được, ngoài luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục của tác giả Bùi Đình Đường về đề tài “phát triển năng lực tự học thông qua chương cơ chế di truyền và biến dị trên website”còn lại chưa có công trình nào nghiên cứu chuyên sâu về chủ đề cơ chế biến dị ở cấp độ tế bào”, sinh học 12 – ban cơ bản nhằm phát triển năng lực tự học cho HS thông qua dạy học trực tuyến. Đó là “khoảng trống” về lý luận và thực tiễn đòi hỏi đề tài sáng kiến phải làm rõ. Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ có những đóng góp về lý luận và thực tiễn đối với dạy học Sinh học trong trường THPT hiện nay. 

1.2. Cơ sở lý luận của đề tài 

1.2.1. Lý thuyết về năng lực và năng lực tự học 

• Khái niệm về năng lực 

Hiện nay có rất nhiều quan điểm và cách hiểu về năng lực cả trên thế giới và ở Việt Nam. Nhưng có thể hiểu, năng lực là sự thực hiện đạt hiệu quả cao một hoạt động (công việc) cụ thể trong một lĩnh vực cụ thể, năng lực được hình thành dựa vào tố chất sẵn có của cá nhân. Thông qua quá trình rèn luyện, học tập và thực hành năng lực ngày càng phát triển, hoàn thiện đảm bảo cho cá nhân đạt được hiệu quả cao trong một lĩnh vực cụ thể tương ứng với năng lực mà mình có. 

Năng lực là tập hợp toàn bộ các kỹ năng, kiến thức, khả năng, hành vi của một người có thể đáp ứng đối với một công việc nhất định nào đó, đây cũng là một trong những yếu tố quan trọng để cá nhân có thể hoàn thành một việc nào đó hiệu quả hơn so với người khác. 

• Năng lực tự học  

Tự học có vai trò quan trọng, không chỉ trong giáo dục nhà trường mà cả trong đời sống thực tiễn của mỗi cá nhân. Ngoài việc nâng cao kết quả học tập, tự