SKKN Phát triển năng lực vận dụng kiến thức sinh học vào thực tiễn cho học sinh THPT

1. MÔ TẢ SÁNG KIẾN: 
2. Tình trạng các giải pháp đã biết

• Xuất phát từ yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học hiện nay. 

 “Học luôn đi đôi với hành” câu nói này được xem như một quan điểm hoàn toàn đúng đắn của ngành giáo dục. Xã hội càng phát triển, nhu cầu về nguồn lực con người càng tăng càng đòi hỏi chất lượng dạy và học cần phải được nâng cao để có được thế hệ trẻ phát triển một cách toàn diện cả về trí tuệ lẫn nhân cách, đó là nguồn nhân lực lao động sáng tạo, là chủ thể để xây dựng đất nước. Bởi vậy việc chuẩn bị cho học sinh những phẩm chất, kiến thức và kỹ năng gắn liền với thực tiễn cuộc sống là hết sức cần thiết trong nhà trường phổ thông hiện nay.  

Phát triển năng lực vận dụng kiến thức sinh học vào thực tiễn không chỉ biến những tiết học đậm chất lý thuyết thành những buổi học lý thú, giúp các em học sinh tiếp thu bài học một cách dễ dàng hơn mà còn góp phần nâng cao kỹ năng sư phạm cho giáo viên.  

• Thực trạng và giải pháp cũ thường làm 

Thực trạng dạy học ở các trường phổ thông hiện nay, hầu hết giáo viên mới chỉ tập trung vào việc hình thành và phát triển kiến thức cho học sinh mà chưa chú trọng vào việc phát triển năng lực vận dụng kiến thức lí thuyết vào thực tiễn cho học sinh. Do đó, quá trình dạy học hướng tới giúp học sinh có kĩ năng vận dụng kiến thức sinh học vào thực tiễn cho học sinh là rất cần thiết, được xem như mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả trong quá trình dạy học. 

Trong thực trạng dạy học hiện nay ngành giáo dục đang có rất nhiều thay đổi phương pháp dạy học hướng tới rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức sinh học vào thực tiễn nhằm phát huy tính tích cực chủ động của học sinh. Tuy nhiên việc khai thác theo hướng phát triển năng lực vận dụng kiến thức sinh học vào thực tiễn cho học sinh chưa nhiều, chỉ rải rác, ở một vài chương, bài, một phần trong chương trình THPT. Đa số các bài dạy học của giáo viên vẫn nặng về kiến thức lí thuyết, học với mục đích để vượt qua các kì thi. 

Đa số kiến thức được truyền thụ cho học sinh theo cách truyền thống. Nhiều kiến thức liên quan đến thực tiễn, vận dụng vào thực tiễn nhưng học sinh chỉ được nghe lí thuyết chưa vận dụng được để giải thích các hiện tượng thực tế, các quy luật, quy trình, chưa vận dụng được vào đời sống từ đó dẫn đến bài học nhàm chán, học sinh học tập một cách thụ động, sau khi học xong học sinh nhanh chóng quên kiến thức nên hiệu quả chưa cao. Việc thực hiện các chuyên đề, ngoại khóa còn nhiều hạn chế về thời gian, khâu tổ chức, lượng kiến thức, đối tượng tham gia…chưa thực sự tạo được hứng thú cho học sinh. 

Thông qua điều tra chúng tôi nhận thấy có tới hơn 93% các em mong muốn trong các giờ học trên lớp hoặc sau khi học lý thuyết được vận dụng kiến thức đã học vào giải quyết những tình huống thực tế trong cuộc sống.  

2. Nội dung giải pháp đề nghị công nhận là sáng kiến: 

• Mục đích của giải pháp:  

Việc nghiên cứu và thử nghiệm để thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là từ chỗ quan tâm đến việc học sinh học được cái gì đến chỗ quan tâm học sinh làm được cái gì qua việc học. 

Đề tài có thể áp dụng hoặc làm tài liệu tham khảo cho giáo viên trong việc giảng dạy. 

Phát triển kĩ năng vận dụng kiến thức sinh học vào thực tiễn cho học sinh sẽ làm thay đổi cách dạy của giáo viên và cách học của học sinh theo hướng “học đi đôi với hành” lí thuyết gắn với thực tiễn, nhà trường gắn với gia đình và xã hội. Khoa học sinh học ngày càng đạt được những thành tựu to lớn, kiến thức sinh học có tầm quan trọng trong các lĩnh vực như nông nghiệp, y tế, đời sống và các ngành công nghiệp khác. Qua đề tài “Phát triển năng lực vận dụng kiến thức sinh học vào thực tiễn cho học sinh THPT” tôi mong muốn chuẩn bị cho học sinh những phẩm chất, kiến thức và kỹ năng gắn liền với thực tiễn cuộc sống là hết sức cần thiết trong nhà trường phổ thông hiện nay nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả trong quá trình dạy học cho học sinh Trung tâm GDTX tỉnh Yên Bái để đáp ứng được nhu cầu phát triển con người trong thời kì mới.  

• Nội dung giải pháp    

Khái niệm cơ bản về năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn 

Có nhiều quan điểm liên quan đến năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn, nhưng nhìn chung các tác giả đều cho rằng: Năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn là khả năng người học sử dụng những kiến thức, kĩ năng đã học trên lớp hoặc học qua trải nghiệm thực tế của cuộc sống để giải quyết những vấn đề đặt ra trong những tình huống đa dạng và phức tạp của đời sống một cách hiệu quả và có khả năng biến đổi nó. Năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn thể hiện phẩm chất, nhân cách của con người trong quá trình hoạt động để thỏa mãn nhu cầu chiếm lĩnh tri thức. Năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn của học sinh là bản thân các em có khả năng vận dụng các kiến thức đã được học để giải quyết các vấn đề đặt ra trong học tập hoặc tình huống thực tế trong đời sống hằng ngày một cách nhanh chóng và hiệu quả. 

Giáo dục định hướng năng lực nhằm đảm bảo chất lượng đầu ra của việc dạy học, thực hiện mục tiêu phát triển toàn diện các phẩm chất nhân cách, chú trọng năng lực vận dụng tri thức trong những tình huống thực tiễn nhằm chuẩn bị cho con người năng lực giải quyết các tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp. Giáo dục định hướng năng lực nhấn mạnh vai trò của người học với tư cách chủ thể của quá trình nhận thức, trong đó năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn chính là mục tiêu của quá trình dạy học, là kĩ năng học tập ở mức độ cao nhất. Khi một kiến thức học được nếu biết vận dụng và vận dụng thành công thì lúc đó kiến thức ấy đã nhuần nhuyễn và thực sự là của mình. 

Vai trò của kĩ năng phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn trong dạy học. 

Kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn là mục tiêu cần đạt của dạy học ở trường phổ thông, góp phần hình thành năng lực chung trong chuẩn đầu ra chương trình giáo dục phổ thông.  

Phát triển kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn không chỉ giải quyết các vấn đề thực tiễn liên quan đến kiến thức trong nhà trường mà còn hướng đến đào tạo cho người học tiếp cận với các vấn đề đa dạng phong phú của cuộc sống, tiếp cận với quá trình sản xuất vật chất và quá trình nghiên cứu khoa học.  

Ngoài ra còn giúp người học thích nghi linh hoạt trong các điều kiện học tập, điều kiện sống. Làm cho người học yêu thích môn học hơn, bài học sinh động hơn thông qua tổ chức giải quyết vấn đề thực tiễn.  

Phát triển kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh trong dạy học sẽ làm thay đổi nhận thức của giáo viên, đòi hỏi giáo viên phải thiết kế được các hoạt động học tập cho người học mà ở đó các hoạt động học tập phải gắn với mục tiêu giáo dục, thúc đẩy việc gắn kiến thức lí thuyết và thực hành trong nhà trường với thực tiễn đời sống. Hoạt động học tập vừa mục tiêu, vừa là hình thức tổ chức và phương pháp của quá trình dạy học. 

Một số định hướng phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh trong dạy học môn Sinh học ở trường phổ thông. 

Để vận dụng kiến thức vào thực tiễn, trước hết học sinh cần phải hệ thống hóa các kiến thức cơ bản. Khi gặp tình huống thực tiễn, người học sẽ phân tích, tổng hợp những sự kiện, vấn đề, nghiên cứu xem có thể vận dụng kiến thức nào đã học để giải quyết vấn đề đó, hoặc ngược lại, khi dạy học một bài học hay một kiến thức Sinh học, giáo viên khơi gợi cho học sinh để học sinh nhận ra được rằng trong đời sống hằng ngày, kiến thức đang học sẽ vận dụng vào thực tiễn như thế nào? Ứng dụng vào vấn đề gì? Muốn vậy, học sinh phải có khả năng