SKKN Rèn kĩ năng làm văn dạng đề phân tích nhân vật qua một đoạn trích trong tác phẩm văn xuôi theo cấu trúc đề tham khảo

MỤC LỤC

1. Tên sáng kiến.

Thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ IX đặc biệt là Nghị quyết Trung ương số 29-NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm 2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, giáo dục phổ thông trong phạm vi cả nước đang thực hiện đổi mới đồng bộ các yếu tố: mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức, thiết bị và đánh giá chất lượng giáo dục. Để phù hợp với định hướng đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh, thì yêu cầu đổi mới nội dung đề thi của các môn thi trong các kì thi là điều tất yếu.

 Kì thi THPTQG năm nay – năm học 2020 – 2021 – Bộ GD&ĐT đã công bố đề thi minh họa. Nhìn vào cấu trúc đề thi có thể thấy không có nhiều thay đổi giữa các phần, số câu, số điểm giành cho các kĩ năng đọc hiểu, nghị luận xã hội, nghị luận văn học. Tuy nhiên, sự thay đổi trong đề minh họa năm nay nằm ở hướng ra đề phần nghị luận văn học, phần thi chiếm 50% số điểm trong bài thi. Đó là yêu cầu phân tích, cảm nhận về hình tượng nhân vật Sông Hương trong một đoạn văn thuộc bài kí “ Ai đã đặt tên cho dòng sông”. Từ đó chúng tôi nhận thấy kiểu bài phân tích, cảm nhận về một nhân vật, một đoạn văn trong tác phẩm truyện ngắn và kí rất quan trọng. Mặt khác việc tuyên truyền, tập huấn của Sở GD&ĐT, cũng như của các nhà trường phổ thông nhấn mạnh vào việc ôn tập bám sát đề minh họa. Từ đây vấn đề đặt ra: làm thế nào để giúp cho việc dạy và học, ôn luyện và thi cử đạt kết quả? Điều này khiến cho nhiều giáo viên trăn trở.

Là những giáo viên dạy môn Ngữ văn trong nhà trường THPT đặc biệt là giáo viên đang trực tiếp giảng dạy lớp 12 và đang ôn luyện cho các em bước vào kì thi THPTQG, trước sự thay đổi về đề thi, chúng tôi đã gặp phải những khó khăn nhất định:

Về phía HS: do tâm lí “ngại như văn” cho nên phần lớn những HS không chọn môn văn để xét tổ hợp tuyển sinh Đại học và những HS học lực yếu đều ngại và lười học văn; việc phân tích tác phẩm văn học vốn đã khó, đặc biệt là yêu cầu phân tích một. Bên cạnh đó, nhiều HS chọn tổ hợp xét tuyển Đại học có môn văn và có lực học khá, nhưng trước sự thay đổi đề thi của năm học này thì quá trình ôn tập và thực hành vẫn gặp phải nhiều khó khăn.

Về phía GV: Mặc dù đã lĩnh hội chủ trương của Bộ GD&ĐT về việc thay đổi đề thi, nhưng do việc tiếp cận với đề thi tham khảo diễn ra gần đây, cho nên quá trình giảng dạy và ôn luyện cho HS vẫn còn gặp lúng túng như: việc ôn tập tác phẩm kí, truyện chưa chuyển hẳn sang dạy kĩ năng phân tích đoạn, việc ra đề và làm đáp án còn hạn chế; thời gian dành cho ôn tập bộ môn không nhiều nên việc rèn kĩ năng lphân tích một đoạn văn hay một vấn đề trong đoạn văn thuộc tác phẩm kí, truyện chưa thường xuyên, chưa thực sự có hiệu quả.

Xuất phát từ thực trạng trên và dựa vào kết quả khảo sát, tìm tòi nghiên cứu những giải pháp khắc phục khó khăn, chúng tôi đề xuất sáng kiến: RÈN KĨ NĂNG LÀM VĂN DẠNG ĐỀ PHÂN TÍCH NHÂN VẬT QUA MỘT ĐOẠN TRÍCH TRONG TÁC PHẨM VĂN XUÔI (CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN 12) THEO CẤU TRÚC ĐỀ THAM KHẢO.   

2. Giải pháp cũ thường làm.

Giảng dạy ôn tập cho HS lớp 12 bước vào kì thi THPTQG là việc làm thường niên và là một nhiệm vụ hết sức quan trọng đối với mỗi nhà trường. Cách thức ôn tập của GV bộ môn Ngữ Văn chúng tôi trong mấy năm gần đây như sau:

Trước hết căn cứ vào kế hoạch chuyên môn, kế hoạch ôn tập chung của nhà trường, nhóm trưởng xây dựng kế hoạch ôn tập của bộ môn từ đó GV triển khai đến từng lớp, có thay đổi linh hoạt phù hợp với từng đối tượng HS, nhưng nhìn chung vẫn hướng tới:

          Thứ nhất: Củng cố lại nội dung kiến thức cơ bản đã được học trên lớp cho HS như kiến thức về tác giả, tác phẩm văn học, về giai đoạn tiến trình lịch sử văn học hay các kiến thức về lí luận văn học, về Tiếng việt và Phong cách ngôn ngữ v.v…

         Thứ hai: Rèn luyện các kĩ năng làm bài của từng phần trong đề thi THPTQG như: kĩ năng đọc hiểu văn bản, kĩ năng viết đoạn văn nghị luận xã hội, kĩ năng làm văn nghị luận văn học với các dạng đề (nghị luận về một đoạn thơ bài thơ, nghị luận về một tác phẩm một đoạn trích văn xuôi, nghị luận về một ý kiến bàn về văn học và dạng đề so sánh)

         Thứ ba: Luyện đề tổng hợp chung. Căn cứ vào cấu trúc các đề minh họa của Bộ GD, GV hướng dẫn làm các đề thi với cấu trúc và kiểu dạng tương tự.

Như vậy theo như giải pháp cũ thường làm, tính hiệu quả và khoa học tương đối tốt so với năm học trước đây và một số năm trước đó. Nhưng nếu áp dụng với kế hoạch ôn tập bộ môn Ngữ văn đối với HS lớp 12 trong năm học này (2020 – 2021) thì tính hiệu quả sẽ không cao, biểu hiện ở chỗ:

          Phần rèn kĩ năng làm văn nghị luận văn học dạng đề phân tích đoạn văn trong tác phẩm văn xuôi chưa được chú ý đến, nếu có sẽ không có tính hệ thống, khoa học…Từ đây dẫn đến việc: HS hoang mang không biết học từ đâu, tâm lí của HS cho rằng việc học hành thi cử hiện nay là quá tải diễn ra rất nặng nề, vì thế có kiểu học đối phó, trông chờ, ỉ lại…; GV cũng rất lúng túng khi biên soạn đề đáp án theo form này đối với các tác phẩm kí, truyện trong quá trình ôn tập cho HS, các dạng đề minh họa đưa ra không phong phú, không có tính hệ thống.

3. Giải pháp mới cải tiến.

Lĩnh hội tinh thần chung về việc đổi mới nội dung của đề thi THPTQG trong năm học này, tổ nhóm chuyên đã xây dựng kế hoạch ôn tập cho HS lớp 12, trong đó có đặc biệt chú ý đến việc rèn kĩ năng làm văn nghị luận văn học dạng đề phân tích nhân vật trong đoạn văn trong tác phẩm kí, truyện. Căn cứ vào kế hoạch chung của tổ nhóm chúng tôi triển khai nội dung này với những giải pháp cụ thể sau:

3.1. Tiếp tục triển khai những giải pháp cũ có hiệu quả: 

        Thứ nhất: Củng cố nội dung kiến thức cơ bản cho HS như kiến thức về tác giả, tác phẩm văn học, về giai đoạn tiến trình lịch sử văn học hay các kiến thức về lí luận văn học, về Tiếng việt và Phong cách ngôn ngữ v.v…

       Thứ hai: Rèn luyện kĩ năng làm bài của từng phần trong đề thi Tốt nghiệp như: kĩ năng đọc hiểu văn bản, kĩ năng viết đoạn văn nghị luận xã hội, kĩ năng làm văn nghị luận văn học với các dạng đề (nghị luận về một đoạn thơ bài thơ, nghị luận về một tác phẩm, một nhân vật trong TP văn xuôi, nghị luận về một ý kiến bàn về văn học và dạng đề so sánh)

       Thứ ba: Luyện đề tổng hợp chung – theo cấu trúc và đề tham khảo của Bộ GD năm nay.

3.2. Chú trọng và triển khai những giải pháp mới: Rèn kĩ năng làm văn dạng đề phân tích nhân vật trong đoạn trích ở tác phẩm văn xuôi thuộc chương trình ngữ văn 12.

3.2.1 Phân loại nhân vật trong tác phẩm văn xuôi (trong chương trình Ngữ văn 12).

Có rất nhiều tiêu chí phân loại nhân vật trong tác phẩm văn xuôi

– Căn cứ vào vai trò vị trí của nhân vật có thể chia: nhân vật chính, nhân vật phụ

– Căn cứ vào phẩm chất nhân vật: nhân vật chính diện, nhân vật phản diện

– Căn cứ vào đặc điểm của nhân vật: nhân vật thiên về hành động, nhân vật thiên về tâm lý, nhân vật thiên về nhận thức, nhân vật kết hợp. Trong phạm vi đề tài chúng tôi xin bàn sâu về tiêu chí phân loại này như sau: