SKKN Sử dụng câu hỏi, bài tập và bài tập tình huống để rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh trong dạy học phần chuyển hóa vật chất và năng lượng ở động vật

MỤC LỤC 

Trang 

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ……………………………………………………………………………. 1 

1. Lý do chọn đề tài ………………………………………………………………………………… 1 
2. Mục đích nghiên cứu …………………………………………………………………………… 2 
3. Đối tương nghiên c̣ ứu ………………………………………………………………………….. 2 
4. Pham vi nghiên c̣ ứu …………………………………………………………………………….. 2 
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ………………………………………………………………………….. 2 
6. Tính mới của đề tài ……………………………………………………………………………… 2 PHẦN II. NỘI DUNG ……………………………………………………………………………… 3 

Chương 1. CỞ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ……………………. 3 

1.1. Cơ sở lí luận ……………………………………………………………………………………. 3 

1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ……………………………………………………………. 3 
2. Các khái niệm cơ bản …………………………………………………………………… 4 
3. Vai trò của việc rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn 

trong dạy học Sinh học…………………………………………………………………. 6 

1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài …………………………………………………………………… 8 

1. Cấu trúc nội dung chương trình phần Chuyển hóa vật chất và năng lượng ở Động vật, Sinh học 11 THPT ……………………………………………………………………………… 8 
2. Thực trạng về việc rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức Sinh học 

vào thực tiễn ở một số trường THPT tại Tân Kỳ …………………………………………………….. 11 

1. Nguyên nhân của thực trạng dạy và học ………………………………………….15 

TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ………………………………………………………………………….16 

Chương 2. SỬ DỤNG CÂU HỎI BÀI TẬP VÀ BÀI TẬP TÌNH HUỐNG ĐỂ RÈN LUYỆN KỸ NĂNG VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC 

TIỄN CHO HS THPT TRONG DẠY HỌC PHẦN CHUYỂN HÓA VẬT 

CHẤT VÀ NĂNG LƯỢNG Ở ĐỘNG VẬT, SINH HỌC 11 ……………………….17 2.1. Một số nguyên tắc rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn cho học 

sinh trong dạy học Sinh học ……………………………………………………………………..17 2.2. Quy trình rèn luyện kỹ năng VDKT vào thực tiễn …………………………………17 

2.3. Sử dụng câu hỏi, bài tập và bài tập tình huống liên quan đến thực tiễn …………..18 

1. Câu hỏi, bài tập …………………………………………………………………………..18 
2. Bài tập tình huống ……………………………………………………………………….19 

2.4. Một số ví dụ minh họa cho việc sử dụng câu hỏi, bài tập liện quan đến thực tiễn để rèn luyện kỹ năng VDKT vào thực tiễn theo quy trình đã đề xuất. ………..20 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ………………………………………………………………………..28 Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM …………………………………………………..30 

3.1. Mục đích, nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm …………………………………………..30 

1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm ……………………………………………….30 
2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm ………………………………………………30 

3.2. Nội dung và phương pháp thực nghiệm ……………………………………………….30 

1. Nội dung thực nghiệm ………………………………………………………………….30 
2. Phương pháp thực nghiệm…………………………………………………………….30 

3.3. Phân tích kết quả ……………………………………………………………………………..32 

1. Phân tích kết quả định lượng …………………………………………………………32 
2. Phân tích kết quả định tính ……………………………………………………………37 

TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ………………………………………………………………………….37 

PHẦN III. PHẦN KẾT LUẬN – KIẾN NGHỊ ……………………………………………39 

1. Kết luận …………………………………………………………………………………………….39 
2. Kiến nghị …………………………………………………………………………………………..39 TÀI LIỆU THAM KHẢO ………………………………………………………………………..41

DANH MỤC VIẾT TẮT 

DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH 

Bảng: 

Bảng 1.1.  Cấu trúc, biểu hiện và mức độ của KNVDKT …………………………………. 7 

Bảng 1.2.  Cấu trúc nội dung phần Chuyển hóa vật chất và năng lượng ở Động vật ……. 9 

Bảng 1.3.  Kết quả điều tra về sử dụng phương pháp dạy học của GV ……………… 11 

Bảng 1.4.  Kết quả điều tra về sử dụng các biện pháp dạy học của GV …………….. 12 

Bảng 1.5.  Kết quả điều tra về rèn luyện KNVD kiến thức sinh học vào thực 

tiễn cho HS trong dạy học bộ môn Sinh học ở trường THPT ……………. 12 Bảng 1.6.  Kết quả điều tra về học tập của HS ………………………………………………. 14 

Bảng 3.1.  Bảng thống kê các bài thực nghiệm ……………………………………………… 30 

Bảng 3.2.  Bảng tổng hợp kết quả các lần kiểm tra kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn của HS qua 3 lần kiểm tra ……………………………………….. 33 

Bảng 3.3.  Bảng tổng hợp mức độ của từng tiêu chí của KNVD kiến thức vào thực tiễn ………………………………………………………………………………….. 34 

Hình: 

Hình 2.1.  Ống tiêu hóa của thú ăn thịt và thú ăn thực vật ………………………………. 21 

Hình 2.2.  Hệ dẫn truyền tim ……………………………………………………………………… 24 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ 

Biểu đồ 3.1.  Biểu đồ biểu diễn số HS đạt điểm các loại qua các bài kiểm tra ……. 33 

Biểu đồ 3.2.  Mô tả biểu diễn các mức độ về kỹ năng vận dụng kiến thức vào 

thực tiễn qua 3 lần kiển tra ……………………………………………………… 33 

Biểu đồ 3.3. Biểu đồ mô tả các mức độ đạt được của tiêu chí 1 qua 3 lần kiểm tra ….. 35 

Biểu đồ 3.4. Biểu đồ mô tả các mức độ đạt được của tiêu chí 2 qua 3 lần kiểm tra ….. 35 

Biểu đồ 3.5. Biểu đồ mô tả các mức độ đạt được của tiêu chí 3 qua 3 lần kiểm tra ….. 36 

Biểu đồ 3.6. Biểu đồ mô tả các mức độ đạt được của tiêu chí 4 qua 3 lần kiểm tra ….. 36 

Biều đồ 3.7. Biểu đồ mô tả các mức độ đạt được của tiêu chí 5 qua 3 lần kiểm tra ….. 37

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 

• Lý do chọn đề tài 

1.1. Xuất phát từ vai trò của kỹ năng vận dụng kiến thức Sinh học 

Là giáo viên Sinh học, phải nhận thức sâu sắc ý nghĩa lớn lao của việc vận dụng kiến thức Sinh học vào trong thực tiễn sống và lao động của mỗi thành viên trong xã hội. Tầm quan trọng và thành tựu Sinh học của các cống hiến khoa học Sinh học vào bảo vệ sức khỏe, nông nghiệp và các ngành công nghiệp khác ngày một tăng lên, điều này đã làm cho vai trò của việc giảng dạy Sinh học ở trường phổ thông được nâng lên đặc biệt. 

Nhờ việc áp dụng các kiến thức Sinh học, đặc biệt là kiến thức về chuyển hóa vật chất và năng lượng ở Động vật, giúp người học giải quyết được các vấn đề khoa học, nâng cao hiệu quả sản xuất, nâng cao chất lượng cuộc sống,… không chỉ vậy mà còn giúp cho người học, định hướng được nghề nghiệp của bản thân trong tương lai. 

Vì thế, bộ môn Sinh học đã góp phần vào việc đào tạo ra những con người biết: làm chủ bản thân, làm chủ xã hội, có nhân cách, văn hóa, khoa học. Đồng thời, đào tạo những con người có năng lực nghề nghiệp, biết tự chủ sáng tạo trong lao động, làm việc có kỷ cương, kỷ luật; giàu lòng nhân ái, yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội, sống lành mạnh, nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước. 

Phần chuyển hóa vật chất và năng lượng ở Động vật, Sinh học 11 cung cấp những kiến thức cơ bản về sinh lý động vật. Không những thế, các kiến thức trong phần này có nhiều nội dung gắn liền với thưc tị ễn cuộc sống, đặc biệt đối với HS vùng nông thôn … Vì vậy, trong dạy học bộ môn Sinh học, viêc rèn luỵ ện và nâng cao cho học sinh kỹ năng vận dụng kiến thức Sinh học để giải quyết các vấn đề thực tiễn là rất thiết thực, cần phải đặc biệt quan tâm. 

1.2. Xuất phát từ thực tiễn dạy và học môn Sinh học 

Trong thưc tị ễn giảng day môn Sinh ḥ ọc ở các trường phổ thông hiên nay, ̣ phần lớn giáo viên chỉ chú trọng việc cung cấp kiến thức lí thuyết cho học sinh, rèn cho các em kỹ năng làm các bài thi, bài kiểm tra thông qua hệ thống các câu hỏi về mặt lí thuyết, trắc nghiệm các dạng. Còn viêc ṛ èn luyên ḳ ỹ năng vận dụng kiến thức Sinh học vào thực tiễn đời sống, giải quyết các vấn đề thực tiễn còn chưa thực sự chú trong, đa ṣ ố HS chưa biết cách làm viêc đ̣ ôc ḷ âp, khoa ḥ oc đ̣ ể linh h̃ ôi tri ̣ thức, GV không chú trọng việc hướng dẫn cũng như giúp các em làm quen với các phương pháp nghiên cứu khoa học, nhằm áp dụng các thành tựu khoa học vào thực tiễn. Vì thế, giữa lý thuyết và thực tiễn vẫn là một khoảng cách xa vời. 

Xuất phát từ các vấn đề trên, tôi lựa chọn đề tài: “ Sử dụng câu hỏi, bài tập và bài tập tình huống để rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh trong dạy học phần chuyển hóa vật chất và năng lượng ở Động vật, Sinh học 11”. 

• Mục đích nghiên cứu 

Xây dựng được một số biện pháp sư phạm theo định hướng rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh trong dạy học phần Chuyển hóa vật chất và năng lượng ở Động vật, Sinh học 11 nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học Sinh học ở THPT. 

• Đối tương nghiên c̣ ứ u 

Các biện pháp và quy trình để rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn trong dạy học phần Chuyển hóa vật chất và năng lượng ở Động vật, Sinh học 11 ở trường THPT. 

• Pham vi nghiên cứụ  

Nghiên cứu rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức phần Chuyển hóa vật chất và năng lượng ở Động vật vào thực tiễn cho HS lớp 11 trường THPT Tân Kỳ 3, Tân Kỳ, Nghệ An. 

• Nhiệm vụ nghiên cứu 

• Nghiên cứu cơ sở lý luận về rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho HS trong dạy học Sinh học phổ thông. 
• Điều tra thực trạng dạy học Sinh học 11 trung học phổ thông ở trường THPT huyện Tân Kỳ, Nghệ An. 
• Đề xuất quy trình thiết kế một số biện pháp sư phạm nhằm rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho HS lớp 11 THPT trong dạy học phần Chuyển hóa vật chất và năng lượng ở Động vật. 
• Thiết kế bài học theo hướng sử dụng các biện pháp sư phạm để rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức trong dạy học phần Chuyển hóa vật chất và năng lượng ở Động vật 
• Thực nghiệm sư phạm 

6. Tính mới của đề tài 

+ Sử dụng các biện pháp sư phạm để tổ chức rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh trong quá trình dạy học phần Chuyển hóa vật chất và năng lượng ở Động vật, Sinh học 11. 

+ Xây dựng được hệ thống các biện pháp liên quan đến thực tiễn thuộc phần Chuyển hóa vật chất và năng lượng ở Động vật, Sinh học 11. 

PHẦN II. NỘI DUNG 

Chương 1 

CỞ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 

1.1. Cơ sở lí luận 

1.1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu  

Trên thế giới, các nhà tâm lý học và giáo dục học rất quan tâm nghiên cứu kỹ năng nói chung và kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn nói riêng. Cụ thể như sau: 

Nhà duy vật thời Hi Lạp cổ đại Đemôcơrít là người đầu tiên trong lịch sử đưa ra nguyên tắc “Kết hợp giáo dục với lao động và cuộc sống sinh hoạt của trẻ em”. 

Cũng quan tâm nghiên cứu kỹ năng nói chung và kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn nói riêng có nhà khoa học giáo dục nổi tiếng người Mỹ John Dewey (1859 – 1952) với tác phẩm “Kinh nghiệm và Giáo dục”. Ông trở thành “người cầm cờ của phong trào giáo dục mới” của Mỹ giai đoạn cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX. Ông chủ trương xây dựng một nền giáo dục học đi đôi với hành, học trong hành, lý luận gắn bó chặt chẽ với thực tiễn. Theo J.Dewey, “do giáo dục chính là bản thân cuộc sống nên nhà trường không thể tách khỏi hoạt động thực tiễn và kiến thức không thể được áp đặt từ bên ngoài, thông qua hoạt động thực tiễn trong học tập HS được phát triển KN một cách chủ động và tích cực”.  

Ngoài ra, nhà giáo dục học vĩ đại của Liên-xô, tác giả A.X.Makarenkô (1976) là một trong những người đầu tiên có tư tưởng “giáo dục trong lao động”. Trong tác phẩm “Bài ca sư phạm” ông đã nêu lên rằng “thực tiễn lao động không những là mục đích giáo dục mà còn là phương tiện giáo dục” và “khoa học sư phạm, đặc biệt là lí thuyết về giáo dục trước hết là một khoa học có mục đích thực tiễn”.  

Còn ở Việt Nam, quan tâm nghiên cứu kỹ năng nói chung và kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn nói riêng có rất nhiều tác giả, tuy nhiên mỗi tác giả nghiên cứu một lĩnh vực khác nhau, cụ thể: 

Tác giả Trần Trọng Thủy đã nghiên cứu kỹ năng lao động công nghiệp, ông đã nêu khái niệm kỹ năng và điều kiện để hình thành kỹ năng hoạt động lao động.  

Luận án Tiến sĩ Giáo dục học: Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh dân tộc thiểu số khu vực miền núi phía Bắc Việt Nam (qua các môn Tự nhiên và Xã hội, Khoa học).  

Tác giả Nguyễn Minh Thông (2016) trong đề tài “Phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn qua dạy học sử dụng