SKKN Sử dụng hoạt động khám phá trong dạy học một số bài phần sinh học tế bào – Sinh học lớp 10

MỤC LỤC

1. MỞ ĐẦU

1.1. Lí do chọn đề tài.

Đất nước ta đang bước vào giai đoạn công nghiệp hóa – hiện đại hóa với mục tiêu đến năm 2020 Việt Nam từ một nước nông nghiệp cơ bản trở thành nước công nghiệp, hội nhập với cộng đồng quốc tế. Nhân tố quyết định thắng lợi của công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế là con người, là nguồn lực người Việt Nam được phát triển về số lượng và chất lượng trên cơ sở mặt bằng dân trí được nâng cao. Việc này cần được bắt nguồn từ giáo dục.

Hiện nay Đảng và Nhà nước ta đang tiến hành đổi mới toàn diện về giáo dục nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả đào tạo. Việc thực hiện đổi mới chương trình giáo dục phổ thông đòi hỏi phải đổi mới đồng bộ từ mục tiêu, nội dung, phương pháp, phương tiện dạy học, trong đó khâu đột phá là đổi mới phương pháp dạy học.

Định hướng đổi mới phương pháp dạy học đã được xác định trong nghị quyết trung ương 4 khóa VII (1/1993). Nghi quyết trung ương 2 khóa VIII (12/1996), được thể chế hóa trong luật giáo dục (2005).

Tuy nhiên trên thực tế việc đổi mới phương pháp dạy học còn chậm, ít. Vì nhiều lí do khác nhau ( do thói quen phương pháp cũ, phương tiện dạy học còn thiếu, năng lực giáo viên…) mà nhiều giáo viên chưa chủ động trong việc vận dụng phương pháp dạy học tích cực, vẫn còn phổ biến sử dung phương pháp truyền thống , thuyết trình, giảng giải xen kẻ vấn đáp, tái hiện. Cũng có những giáo viên vận dụng sáng tạo phương pháp dạy học tích cực nhưng còn ít. Đặc biệt trong dạy học sinh học trung học phổ thông (THPT).

Sinh học tế bào (SHTB) là một nội dung tương đối khó với giáo viên và học sinh trong việc dạy – học. Do đặc thù của nội dung kiến thức, giáo viên chủ yếu giảng dạy phần này chủ yếu bằng phương pháp thông báo, giải thích minh họa. Còn học sinh thường không thấy hứng thú khi học phần SHTB. Một phần là nội dung kiến thức nhiều, chủ yếu là lí thuyết, mang tính trừu tượng và khái quát khá cao, đi sâu vào bản chất, cơ chế của các hiện tượng, quá trình sinh học, phần vì không được lôi cuốn bởi phương pháp truyền đạt của giáo viên nên hiệu quả dạy – học không cao.

Mặc dù phần SHTB trong sách giáo khoa sinh học 10 hiện nay đã được biên soạn theo hướng đổi mới. Theo đó cách trình bày nội dung kiến thức SHTB đã tích cực hóa hoạt động của học sinh, đã có những hoạt động tìm tòi khám phá để người học tự lực chiếm lĩnh nội dung bài học. Tuy nhiên, số hoạt động trong sách giáo khoa chưa nhiều, chưa phù hợp tất cả  đối tượng học sinh .

Xuất phát từ những lí do trên tôi chọn đề tài nghiên cứu: “Sử dụng hoạt động khám phá trong dạy học một số bài phần sinh học tế bào – sinh học lớp 10 trung học phổ thông”

1.2, Mục đích nghiên cứu.

Thiết kế và sử dụng hoạt động khám phá để dạy học phần SHTB sinh học lớp 10 THPT nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy – học.

1.3. Đối tượng nghiên cứu.

Các hoạt động khám phá dạy học phần SHTB lớp10 THPT.

1.4. Các phương pháp nghiên cứu.

– Phân tích cấu trúc, nội dung  phần sinh học lớp10 THPT làm cơ sở cho việc xây dựng các hoạt động khám phá.

– Xây dựng các hoạt động khám phá trong dạy – học phần SHTB lớp 10 THPT.

– Thực nghiệm sư phạm để đánh giá tính khả thi và hiệu quả của hoạt động khám phá đã xây dựng được.

1.4.1. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết

– Tìm hiểu chủ trương, đường lối chính sách của Đảng, nhà nước trong công tác giáo dục và đổi mới phương pháp dạy – học.

– Tìm hiểu các tài liệu cơ bản dùng cho học sinh và giáo viên phần SHTB.

– Tìm hiểu các tài liệu lí luận dạy – học đặc biệt là dạy học bằng các hoạt động khám phá làm cơ sở cho việc vận dụng vào dạy – học phần SHTB lớp 10 THPT.

1.4.2. Phương pháp điều tra.

Sử dụng phiếu điều tra giáo viên và học sinh để tìm hiểu thực trạng dạy – học sinh học nói chung và SHTB nói riêng.

1.4.3. Phương pháp thực nghiệm.

Dạy thử nghiệm ở 2 lớp, lớp thực nghiệm và lớp đối chứng.

Lớp thực nghiệm giáo án thiết kế theo hướng sử dụng các hoạt động khám phá. 

Lớp đối chứng giáo án thiết kế theo phương pháp cũ.

Điều kiện dạy – học, hệ thống câu hỏi đánh giá sau mỗi tiết học là như nhau.

1.4.4. Phương pháp thống kê toán học.

– Phần trăm (%)

– Trung bình cộng 

X = 1/n*ΣXini

Trong đó:  Xi: giá trị của từng điểm số (thang điểm 10; i 1      10).

                  ni: số bài có điểm Xi

2. NỘI DUNG

2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm.

– Dạy học khám phá là một trong những phương pháp dạy học có hiệu quả cần được phát huy trong nhà trường phổ thông hiện nay. Khám phá là một thuật ngữ trong dạy học dùng để chỉ cách đặt câu hỏi, cách tìm kiếm kiến thức hoặc thông tin tìm hiểu về các hiện tượng, phất hiện ra những điều ẩn dấu, bí mật bên trong sự vật, hiện tượng. 

– Trong dạy học khám phá những dấu hiệu dễ nhận thấy là học sinh tự chiếm lĩnh tri thức bằng các hoạt động tìm tòi, phát hiện dưới sự tổ chức của giáo viên, dạy học khám đặt hoạt động của người học lên vị trí trung tâm. Người dạy tổ chức cho người học hợp tác, tra đổi, thảo luận với nhau để phát hiện ra tri thức mới. Qua hoạt động tự lực khám phá, học sinh tự rút ra kinh nghiệm học tập từ bạn bè, giáo viên để điều chỉnh phương pháp học sao cho phù hợp nhất, hiệu quả nhất đối với bản than. Đồng thời học sinh biết cách tự học, tự kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của mình.

– Dạy học bằng các hoạt động khám phá là một phương pháp hoạt động thống nhất giữa thầy và trò để giải quyết vấn đề học tập phát sinh trong nội dung tiết học. Trong đó giáo viên là người nêu vấn đề, học sinh hợp tác với nhau để giải quyết vấn đề.

– Dạy học khám phá là một hướng tiếp cận mới của dạy học mà chúng ta đã làm quen trước đây.

+ Dạy học khám phá là giải quyết các vấn đề học tập nhỏ và hoạt động tích cực hợp tác theo nhóm, lớp để giải quyết vấn đề.

+ Dạy học khám phá có nhiều khả năng vận dụng  vào nội dung các bài.

+ Dạy học khám phá hình thành năng lực giải quyết vấn đề và tự học cho học sinh chưa hoàn chỉnh khả năng tư duy logic trong nghiên cứu khoa học cũng như trong cấu trúc dạy học giải quyết vấn đề.

Ưu nhược điểm 

– Ưu điểm: so với dạy học bằng phương pháp thông báo, giải thích thì dạy học khám phá có một số ưu điểm sau:

+ Học sinh coi việc học là của mình từ đó phát huy tính tích cực – độc lập – chủ động – sáng tạo trong quá trình học tập.

+ Hoạt động khám phá tạo ra hứng thú đem lại nguồn vui, kích thích trực tiếp lòng ham mê học tập của học sinh.

+ Hợp tác với bạn trong quá trình học tập, tự đánh giá, tự điều chỉnh vốn tri thức của mình là cơ sở hình thành phương pháp tự học.

+ Giải quyết vấn đề nhỏ vừa sức của học sinh được tổ chức thường xuyên trong quá trình học tập là phương thức để học sinh tiếp cận với kiểu dạy học hình thành và giải quyết vấn đề có nội dung khái quát rộng hơn.

+ Đối thoại thầy và trò tạo bầu không khí sôi nổi, tích cực góp phần hình thành mối quan hệ giao tiếp trong lớp học, trong nhà trường.

– Nhược: