SKKN Thông qua hoạt động trải nghiệm để rèn luyện cho học sinh kỹ năng hợp tác trong dạy học phần vi sinh vật

1. ĐẶT VẤN ĐỀ
2. Lý do chọn đề tài

Định hướng chung của việc đổi mới phương pháp dạy học là: “Đổi mới phương pháp dạy học ở tất cả các cấp và bậc học, kết hợp tốt học với hành, gắn nhà trường với xã hội. Áp dụng những phương pháp dạy học hiện đại để bồi dưỡng cho HS những kĩ năng, tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề”.

Hiện nay, xu thế chung của việc đổi mới phương pháp dạy học có nhiều tiềm năng phát huy cao độ tính tích cực, chủ động và sáng tạo của HS chuyển từ hình thức giáo viên chỉ giới hạn vào việc truyền đạt thông tin cho HS sang hình thức giáo viên tổ chức hoạt động độc lập nhận thức của HS qua đó phát huy tính tích cực, độc lập và sáng tạo của HS.Việc chuyển hoá những thành tựu của rất nhiều ngành khoa học kỹ thuật,nhiều phương pháp khác nhau vào dạy học là một tiềm năng vô tận tạo nên sức mạnh cho công nghệ dạy học hiện đại. Trong đó đáng chú ý là tổ chức hoạt động trải nghiệm.

Như chúng ta đã biết, Sinh học là môn khoa học thực nghiệm có ứng dụng rộng rãi ở hầu hết các lĩnh vực của đời sống xã hội cũng như trong sản xuất. Quá trình dạy học bộ môn Sinh học không chỉ đơn thuần là trang bị cho HS kiến thức mà phải thông qua kiến thức để hình thành và bồi dưỡng cho HS kĩ năng tư duy, năng lực nhận thức để các em có khả năng tự học và vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn. Một trong những biện pháp hữu hiệu để hình thành và phát triển kĩ năng tư duy cho HS là sử dụng tổ chức hoạt động trải nghiệm. Thông qua hoạt động trải nghiệm HS vừa lĩnh hội được sâu sắc kiến thức vừa rèn luyện được các kĩ năng tư duy, tạo cho các em hứng thú, niềm tin trong quá trình học tập. Trên cơ sở đó, các em biết vận dụng các kiến thức Sinh học vào đời sống đáp ứng yêu cầu giáo dục tổng hợp, hướng nghiệp cho HS khi ra trường và tiếp tục theo học ở các bậc cao hơn. 

Trong thực tế giảng dạy các môn khoa học thực nghiệm nói chung và môn Sinh học nói riêng ở nhà trường phổ thông hiện nay, phần lớn  giáo viên vẫn còn áp dụng phương pháp dạy học truyền thống : thông báo,nhồi nhét kiến thức, lí thuyết chưa gắn với thực hành. HS không được tạo điều kiện để bồi dưỡng phương pháp nhận thức, rèn luyện tư duy khoa học,phát triển năng lực tự giải quyết vấn đề chỉ chú ý giảng dạy kiến thức mà chưa chú ý đến giảng dạy gắn với thực hành. Hầu hết, Giáo viên có tâm lí ngại sử dụng hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm, tổ chức hoạt động trải nghiệm trong các giờ dạy để giảng dạy không đúng quy trình dẫn đến HS không được tạo điều kiện để rèn luyện kĩ năng,tư duy khoa học, không phát triển năng lực của bản thân. Hậu quả học sinh chỉ nắm được các kiến thức lí thuyết hàn lâm mà không rèn được các kĩ năng, hạn chế sự phát triển tư duy của HS, dần dần mất đi những hiểu biết sáng tạo vô cùng lí thú của bộ môn khoa học thực nghiệm này và gây mất hứng thú về sự yêu thích bộ môn Sinh Học.

Nhiệm vụ giáo dục hiện nay không chỉ cung cấp cho học sinh kiến thức mà phải rèn luyện cho học sinh kỹ năng sống, kỹ năng học tập.

Hoạt động trải nghiệm là hình thức học tập gắn học tập với thực tiễn, gắn giáo dục trong nhà trường với giáo dục ngoài xã hội, “phá vỡ” không gian lớp học, đồng thời có sự tham gia của nhiều nguồn lực xã hội vào quá trình giáo dục. Đây là một hình thức tổ chức dạy học tạo điều kiện cho HS có những trải nghiệm khám phá mới mẻ, qua đó góp phần hình thành kiến thức và phát triển các kỹ năng cần thiết cho người người học. 

Mà bộ môn Sinh học lại có rất nhiều kiến thức gắn liền với thực tiễn đời sống. Cho nên rất thuận lợi cho việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm. 

Hiện nay các đề tài nghiên cứu về hoạt động trải nghiệm đa số nhằm rèn luyện kỹ năng tự học cho học sinh hoặc nâng cao hoạt động dạy học. Để hoạt động trải nghiệm có hiệu quả mỗi học sinh phải biết rèn luỵên cho mình kỹ năng hợp tác, kỹ năng giao tiếp… Mỗi loại kỹ năng có vai trò khác nhau nhưng HĐTN thành công thì kỹ năng hợp tác nhóm đóng vai trò cực kì quan trọng.

Mặt khác, trong chương trình giáo dục phổ thông sắp tới mà Bộ Giáo dục và Đào tạo vừa mới ban hành thì hoạt động trải nghiệm được đưa vào giảng dạy từ lớp 1 đến lớp 12 với số tiết là 105 tiết / năm và được xem là hoạt động giáo dục bắt buộc, trong đó HS dựa trên sự huy động tổng hợp kiến thức và kỹ năng từ nhiều lĩnh vực khác nhau để trải nghiệm thực tiễn đời sống nhà trường, gia đình, xã hội dưới sự hướng dẫn và tổ chức của nhà giáo dục, qua đó hình thành kiến thức và phát triển các kỹ năng và năng lực cần thiết cho người học.

Từ những lý do trên, tôi chọn đề tài “Thông qua hoạt động trải nghiệm để rèn luyện kỹ năng hợp tác cho học sinh trong dạy học phần vi sinh vật – Sinh học 10 THPT” để nghiên cứu.

2. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu thiết kế và tổ chức các hoạt động trải nghiệm để rèn luyện kỹ năng hợp tác cho học sinh trong dạy học phần vi sinh vật – Sinh học 10 THPT nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn Sinh học góp phần đổi mới sự nghiệp giáo dục của Việt Nam.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục đích nghiên cứu, đề tài phải thực hiện được các nhiệm vụ nghiên cứu sau:

–  Nghiên cứu lí luận và thực tiễn về hoạt động trải nghiệm, vai trò của  hoạt động trải nghiệm, hệ thống các nhóm kĩ năng, kĩ năng  nhận thức của học sinh.

–  Nghiên cứu quy trình tổ chức các hoạt động trải nghiệm. 

– Tổ chức một số HĐTN nhằm rèn luyện  kĩ năng hợp tác  cho học sinh trong dạy học phần vi sinh vật – Sinh học 10 ở trường trung học phổ thông.

– Thực nghiệm sư phạm để khảo sát để có sự so sánh về mức độ thu nhận kiến thức của HS giữa các lớp thực nghiệm và đối chứng xác định hiệu quả rèn luyện kĩ năng hợp tác  cho học sinh.