SKKN Ứng dụng kĩ thuật dạy học theo mô hình “lớp học đảo ngược” trong dạy học một số chủ đề toán lớp 12 nhằm phát huy năng lực tự học của học sinh.

PHẦN 1: ĐẶT VẤN ĐỀ
1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Xuất phát từ chủ chương của đảng và nhà nước về phát triển giáo dục trong thời kì mới cụ thể là: nghị quyết 29-NQ/TW về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục sau năm 2015. Phát huy năng lực tự học (NLTH) trong thời đại công nghệ thông tin (CNTT). Nghành giáo dục phát động phong trào đổi mới phương pháp dạy học (PPDH): rèn luyện NLTH, học tập suất đời, tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng và phát triển năng lực.
Chúng ta đang sống trong thời đại mà cách mạng khoa học công nghệ phát triển rất nhanh. Công nghệ truyền thông xâm nhập và chi phối hầu hết các lĩnh vực trong đó có giáo dục. Nhờ đó mà chất lượng giáo dục tăng lên cả lý thuyết lẫn thực hành. Giáo dục đã có thể thực hiện được các tiêu chí mới: học mọi lúc mọi nơi, học tập suốt đời.
Do đó cần phải hình thành năng lực tự học tự cập nhật tri thức cho người lao động mới ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Làm thế nào để bồi dưỡng năng lực tự học cho học sinh trong thời đại bùng nổ thông tin? Làm thế nào để học sinh dễ dàng truy cập thông tin đa lĩnh vực đa chiều, thu thập xử lý thông tin thế nào, vận dụng chúng như thế nào để đạt được mục tiêu học tập, tiến đến kỹ năng tự học, làm hành trang tự học suốt đời? Đây là vấn đề cấp bách mang tính thời sự cấp thiết của ngành giáo dục khi triển khai nghị quyết 29-NQ/TW.
PPDH truyền thống cón nhiều hạn chế như lối truyền thụ một chiều, học sinh bị động trong tiếp thu kiến thức, chưa phát huy được sự sáng tạo trong mỗi học sinh. Học trên lớp thời gian hạn chế nên khó nâng cao các kiến thức nâng cao cho học sinh khá giỏi, quan tâm đến học sinh yếu. Nên cần thiết phải thời gian ở nhà nhiều hơn thay cho việc học ở trường.
Chương trình toán 12 có nhiều kiến thức học sinh rất khó tiếp cận. Nếu người giáo viên tiến hành một tiết dạy truyền thống sẽ không hiệu quả, học sinh dễ nhàm chán. Chính vì lẽ đó, mô hình lớp học đảo ngược, học sinh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông tự học ở nhà, tìm kiếm các kiến thức, các nhóm sẽ thảo luận tương tác với nhau qua facebook…Giờ học ở lớp sẽ được giáo viên tận dụng tối đa tổ chức cho học sinh vận dụng, thực hành kiến thức, thảo luận nhóm hoặc triển khai các dự án, giải quyết các vấn đề mở, giúp học sinh hiểu sâu hơn đồng thời bồi dưỡng cho học sinh năng lực tự học.
Từ những lý do trên chúng tôi chọn đề tài ‘Ứng dụng kĩ thuật dạy học theo mô hình “lớp học đảo ngược” trong dạy học một số chủ đề toán lớp 12 nhằm phát huy năng lực tự học của học sinh’
Tận dụng kho tri thức phong phú về video bài giảng trên internet như facebook, youtube các và các trang wed học online…
2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
1
Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn về dạy học theo mô hình đảo ngược trong một số chủ đề bài học môn toán THPT nhằm tăng hiệu quả dạy học toán. Cụ thể tôi sẽ nghiên cứu áp dụng vào dạy học phần “TÍCH PHÂN VÀ ỨNG DỤNG TICH PHÂN”
Rèn luyện khả năng tự học của học sinh trong học toán.
Thay đổi cách dạy và cách học tạo không khí các buổi học vui vẻ, nhẹ nhàng trong học tập.
3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
Đề tài tập trung nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của dạy học theo mô hình lớp học đảo ngược để đề xuất quy trình vận dụng vào dạy học phần “TÍCH PHÂN VÀ ỨNG DỤNG TÍCH PHÂN”
Đề tài được được triển khai trong các trường THPT của tỉnh Nghệ An.
4. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
Sáng kiến kinh nghiệm này nghiên cứu các vấn đề sau đây
– Lý thuyết về dạy học theo mô hình lớp học đảo ngược
– Phân tích đặc điểm, mục tiêu dạy học phần “Tích phân, ứng dụng của tích phân”
– Thực trạng tự học của học sinh và ứng dụng công nghệ thông tin vào vấn đề dạy tự học môn Toán ở trường THPT.
– Thiết kế kế học dạy học theo mô hình lớp học đảo ngược trong một só chủ đề môn Toán 12.
– Sử dụng mô hình dạy học đảo ngược để phụ đạo học sinh yếu và bồi dưỡng học sinh khá giỏi.
5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
– Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận:
+ Sử dụng các phương pháp phân tích số liệu, tổng hợp, khái quát hóa…Nghiên cứu các văn bản chỉ đạo của ngành, nghị quyết của Đảng, Nhà nước các tài liệu liên quan đến đề tài tạo cơ sở lý luận cho vấn đề nghiên cứu.
+ Nghiên cứu lý luận về năng lực tự học.
+ Nghiên cứu làm và tham khảo các video bài giảng trên youtube, facbook và các bài giảng E-learning trên internet.
+ Nghiên cứu chuẩn kiến thức – kĩ năng chương trình toán 12.
– Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
+ Phương pháp điều tra theo phiếu nhằm tìm hiểu thực trạng tự học của học sinh và ứng dụng công nghệ thông tin trong tự học môn toán ở trường THPT.
2

+ Phương pháp quan sát các hoạt động của giáo viên và học sinh trong các giờ học.
+ Phương pháp phỏng vấn giáo viên và học sinh…
+ Phương pháp nghiên cứu các sản phẩm của giáo viên và học sinh (giáo án, phiếu học tập…).
6. ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI
Về lý luận: Phân tích làm sáng tỏ cở sở lý luận về dạy học theo mô hình lớp học đảo ngược. Trong đó bao gồm hệ thống các khái niệm liên quan đến dạy học theo mô hình lớp học đảo ngược, bản chất, quy trình dạy học phần mặt tròn xoay và tích phân và ứng dụng của tích phân lớp 12.
Về thực tiễn:
+ Đề tài góp phần làm rõ thực trạng và ý nghĩa của hoạt động tự học của học sinh và ứng dụng công nghệ thông tin, truyền thông trong dạy học môn toán ở trường THPT.
+ Đề xuất quy trình vận dụng dạy học theo mô hình lớp học đảo ngược, hình thức tổ chức dạy học nhằm đáp ứng tình hình thực tế trong dạy học hiện nay khi mà công nghệ đang phát triển rất mạnh.
+ Thiết kế bài dạy tích phân và ứng dụng của tích phân theo mô hình lớp học đảo ngược phù hợp với đối tượng học sinh.
3

PHẦN 2: NỘI DUNG
1. Lý thuyết về dạy học theo mô hình lớp học đảo ngược.
1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu
Lớp học đảo ngược đang là chủ đề mới, thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu giáo dục trên toàn thế giới.
Để phù hợp với xu thế đổi mới phương pháp theo hướng tích cực hóa hoạt động của học sinh và trào lưu hội nhập quốc tế, các nhà nghiên cứu giáo dục đã nhận thấy cần phải quan tâm đến các mô hình dạy học lấy người học làm trung tâm và mô hình lớp học đảo ngược có sự hỗ trợ của công nghệ thông tin (CNTT), truyền thông đã thu hút được nhiều người chú ý. Ở Việt Nam, mô hình lớp học đảo ngược chỉ mới được biết đến trong vài năm gần đây, hầu hết là các bài viết giới thiệu trên các bài báo, tạp chí, trang tin của các trường hoặc cơ sở đào tạo. Các nghiên cứu khảo sát, có bao gồm phân tích số liệu, đánh giá tin cậy còn khá ít và đều xuất phát từ các trường đại học.
Ở các trường phổ thông, mô hình này cũng được nghiên cứu trên một số tiết học tuy nhiên các thành công và hiệu quả của nó còn chưa được biết nhiều ở Việt Nam và việc vận dụng nó còn mang tính cá nhân, lẻ tẻ.
Hiện nay, sự phát triển mạnh mẽ của CNTT thì mô hình lớp học đảo ngược đã và đang chứng tỏ sự phù hợp trong việc tạo ra môi trường tự học tốt, đặc biệt là giai đoạn học sinh cả nước phải nghỉ học do dịch bệnh. Đây chính là mô hình được mà tôi quan tâm và triển khai trong đề tài này.
Xu thế của giáo dục thế giới và của Việt Nam trong những năm gần đây trong xu thế công nghệ thông tin phát triển như vũ bão.
1.2. Cơ sở lí luận của mô hình lớp học đảo ngược
Sự phát triển của công nghệ kỹ thuật số đã tạo điều kiện chuyển hình thức dạy học trực tiếp trong không gian lớp học sang hình thức học tập cá nhân (bằng các video dạy học). Việc bỏ qua hình thức dạy học trực tiếp đã cho phép GV có thể dành nhiều thời gian trên lớp tổ chức cho HS hợp tác với các bạn đồng lứa trong các dự án, hiểu sâu hơn nội dung bài học, rèn luyện các kĩ năng thực hành và nhận được phản hồi về sự tiến bộ của họ. Những yếu tố chủ yếu của lớp học đảo ngược bao gồm:
– Môi trường linh hoạt: bài giảng được đưa lên Internet cho phép HS truy cập, tự học ở nhà nên GV có thể tận dụng tối đa thời gian ở lớp tổ chức cho HS hoạt động nhóm hoặc nghiên cứu độc lập. HS có thể tự chọn không gian, địa điểm và học tập theo tốc độ riêng của mình.
– Học tập nhân văn: DH theo định hướng lấy HS làm trung tâm. HS phải có trách nhiệm học tập và tích cực hoạt động để tự tìm lấy kiến thức. Trong các hoạt
4

động tương tác với bạn học, HS có thể mở rộng, khám phá sâu hơn về chủ đề bài học đồng thời có cơ hội trao đổi 1:1 với GV khi có vấn đề thắc mắc.
– Nội dung có chủ ý : GV cung cấp các học liệu cần thiết, theo định dạng phù hợp cho HS tự học, tự nghiên cứu ở nhà. Khi đến lớp HS có đủ kiến thức nền để tham gia, học tập hợp tác với bạn học, mở rộng, đào sâu kiến thức.
– Chuyên gia giáo dục: GV đóng vai trò rất quan trọng trong một lớp học đảo ngược: quan sát, đánh giá, cung cấp hỗ trợ, phản hồi kịp thời trong suốt thời gian lên lớp thay vì chỉ thuyết giảng đơn thuần. GV chỉ thành công khi tạo ra được kết nối tốt với từng cá nhân HS và bao quát, kiểm soát toàn bộ hoạt động trong lớp theo chủ đích. Như vậy, lớp học đảo ngược là một hình thức dạy học hỗ trợ cho lớp học. Giờ học ở lớp không dùng để giảng bài (vì HS đã xem các bài giảng video, các học liệu đa phương tiện ở nhà qua mạng), mà để tổ chức cho HS thực hiện dự án, hợp tác, làm việc nhóm,…giúp hiểu sâu hơn nội dung bài giảng, bồi dưỡng và rèn luyện các năng lực tự học. GV có thêm thời gian tìm hiểu thực trạng học tập của HS mà kịp thời trao đổi, hỗ trợ, giúp HS nắm vững kiến thức theo đúng tốc độ tiếp thu riêng. Tôi xác định lớp học đảo ngược bao gồm hai thành phần: các hoạt động học tập nhóm tương tác bên trong lớp học và các hướng dẫn cá nhân thông qua máy tính, điện thoại có nối mạng bên ngoài lớp học (các học liệu, bài giảng, trao đổi qua tin nhắn nhóm lớp… )
1.3. Ưu điểm của mô hình lớp học đảo ngược
Mô hình lớp học đảo ngược có những ưu điểm :
– GV đóng vai trò hướng dẫn, chỉ đạo hoạt động học tập của HS nên có nhiều thời gian để theo dõi quan sát hoạt động của HS, có điều kiện tập trung cho nhiều đối tượng HS khác nhau nhất là các đối tượng cần nhiều sự hỗ trợ hơn so với các bạn.
– HS có trách nhiệm hơn đối với việc học của mình, chủ động, tự chủ học tập – Tăng cường khả năng tương tác, tương tác ngang hàng giữa các HS với nhau. – HS có nhiều cơ hội học hỏi với bạn, với thầy
5

– HS tự quyết định tốc độ học phù hợp, có thể tua nhanh hoặc xem lại nhiều lần khi chưa hiểu, qua đó làm chủ việc học của mình.
– Hỗ trợ các HS vắng mặt nhờ các bài học luôn trực tuyến và được lưu trữ lại.
– HS tiếp thu tốt hơn có thể được chuyển tiếp đến các chương trình học cao hơn mà không ảnh hưởng gì đến các bạn còn lại.
– Phụ huynh có nhiều cơ hội hỗ trợ cho HS chuẩn bị bài tốt hơn trong thời gian tự học ở nhà.
1.4. Hạn chế của mô hình lớp học đảo ngược
Mô hình lớp học đảo ngược cũng tồn tại những hạn chế sau:
– Không phải mọi HS đều có đủ điều kiện về máy vi tính và kết nối Internet để tự học trực tuyến.
– Việc tiếp cận với nguồn học liệu có thể khó khăn với một số em chưa có kĩ năng về CNTT và mạng Internet. Tốc độ mạng không phải lúc nào cũng ổn định để thuận lợi khi học tập.
– Để kích thích và tạo động lực cho HS thì GV phải có kiến thức về CNTT ở một mức độ nhất định, phải đầu tư thời gian và công nghệ lớn.
Những phân tích trên có thể cho thấy chỉ phù hợp với một số bài học chứ không thể áp dụng đại trà, chỉ thành công khi có các phương tiện học tập phù hợp. Ngoài ra, vai trò của GV trong việc thiết kế, điều hướng, hỗ trợ HS trong các hoạt động nhóm trên lớp cũng rất quan trọng, quyết định sự thành công của mô hình.
1.5. Phương tiện học tập trong mô hình lớp học đảo ngược
Trong lớp học đảo ngược, HS là chủ thể, là trung tâm của quá trình dạy học; HS được tạo cơ hội để trình bày ý tưởng, đặt câu hỏi, và làm rõ những thắc mắc, quan niệm sai lầm.
Hiện nay, ngày càng có nhiều video dạy học hấp dẫn có sẵn trên Youtube với nội dung bài học được trình bày thành các đoạn video ngắn thay vì các bài giảng dài dòng giúp HS dễ tiếp thu hơn, và cung cấp sự linh hoạt để hướng dẫn từng bước cho từng đối tượng HS. HS yếu hơn có thể thoải mái xem lại video nhiều lần cho đến lúc thực sự hiểu bài mà không phải ngại ngùng với các bạn cùng lớp hay GV của mình. Ngược lại, HS giỏi hơn có thể tiếp tục học với các nội dung cao hơn, tránh sự chán nản. Nói tóm lại, “mọi HS đều có quyền truy cập vào một trải nghiệm cá nhân tương tự như được dạy kèm”. Với những thành tựu của CNTT và truyền thông, GV có thể áp dụng những phương pháp dạy học, phương pháp truyền đạt mới nhằm nâng cao tính tích cực trong dạy học. GV có thể sử dụng các video có sẵn trên Youtube để làm các bài giảng video, quan trọng là phải hướng dẫn HS cách sử dụng, giữ liên lạc và cung cấp cho HS hướng dẫn kịp thời.
6

1.6. Chu trình học tập trong mô hình lớp học đảo ngược
GV lập nhóm lớp, HS được mời vào tham gia. HS phải hoàn thành phiếu hướng dẫn tự học. HS đến lớp với phiếu tự học đã hoàn thành và những câu hỏi thắc mắc về bài học; Bài học trên lớp sẽ tăng cường hoạt động vận dụng kiến thức lý thuyết bằng hợp tác giữa HS – HS (hoạt động nhóm), giữa HS – GV (nêu câu hỏi, giải đáp thắc mắc), nâng mức lĩnh hội kiến thức mới lên bậc hiểu, vận dụng; qua đó vừa bồi dưỡng các năng lực tự học vừa đào sâu mở rộng kiến thức; Như vậy, qua các hoạt động học tập trong mô hình lớp học đảo ngược, HS sẽ được rèn luyện tính tự giác, tích cực, đúng kế hoạch, tự đặt câu hỏi khi tự học ở nhà …Khi học với bạn, HS được rèn luyện các kỹ năng trao đổi làm việc nhóm; Khi học thầy, HS hỏi thầy, lắng nghe, ghi chép, học hỏi phong thái giao tiếp của thầy. HS còn được học và rèn luyện các kỹ năng viết, nói, thuyết trình,…Mô hình lớp học đảo ngược đã tạo điều kiện phát triển kỹ năng này. Trên lớp HS được tham gia hoạt động nhóm, rèn luyện các kỹ năng hợp tác, giao tiếp, trình bày… Muốn vậy, HS phải có những kiến thức nền tảng nhất định. Chính tự học ở nhà là chìa khóa giúp HS thực hiện tốt hoạt động trên lớp của mình, có thể hiểu sâu hơn chủ đề được học so với khi học tập độc lập, đồng thời các kĩ năng hoạt động nhóm, kĩ năng giao tiếp, kĩ năng tự học cũng được nâng cao hơn.
1.7. Cấu trúc bài học trên lớp trong mô hình lớp học đảo ngược
Cấu trúc chung như sau:
– Kiểm tra đánh giá kết quả tự học ở nhà của HS (15 phút)
– Giải đáp các thắc mắc và Hợp thức hóa kiến thức mới (15 phút) – HS giải bài tập vận dụng theo nhóm (10 phút)
– Giao phiếu hướng dẫn tự học cho bài hôm sau (5 phút)
1.8. Mô hình lớp học đảo ngược với việc bồi dưỡng năng lực tự học cho HS
Trong các lớp học truyền thống, vai trò của người thầy được đặt định quá cao, thầy giảng, trò nghe một phần cũng vì áp lực thời gian và quan niệm dạy học đơn thuần là chuyển giao tri thức. Mô hình lớp học đảo ngược có sự hỗ trợ của CNTT, truyền thông, bài giảng E-learning đã tạo điều kiện giải phóng người thầy khỏi áp lực về thời gian, có nhiều cơ hội tương tác, động viên và thách thức để HS tiến bộ hơn.
– Hình thành thói quen tự lực nghiên cứu tài liệu trước khi tới lớp
– Hình thành thói quen đặt câu hỏi
Tạo nhu cầu trao đổi, tương tác với bạn, với thầy
– Hình thành và phát triển năng lực ngôn ngữ
– Hình thành thói quen vận dụng kiến thức giải quyết vấn đề
– Hình thành các kĩ năng khai thác, sử dụng các phương tiện CNTT và truyền
thông hiện đại hiệu quả.
7

2. Thực trạng của vấn đề: Tự học của học sinh và ứng dụng của công nghệ thông tin trong tự học môn Toán ở trường THPT.
Thực trạng tự học của học sinh và ứng dụng CNTT, truyền thông trong dạy tự học môn Toán học ở trường THPT. Để tìm hiểu thực trạng hoạt động tự học của HS ở một số trường THPT tỉnh Nghệ an, tôi đã tiến hành khảo sát 1241 HS của trường THPT. Phiếu khảo sát được trình bày ở mục phụ lục 1.
2.1. Thực trạng hoạt động tự học của học sinh.
2.1.1. Về phương pháp học tập Toán học hiệu quả
Kết quả khảo sát thu được theo bảng: Ý kiến cá nhân về phương pháp học toán học hiệu quả
Số liệu cho thấy, nhiều HS đã có ý thức phải tự học và nhận rõ tầm quan trọng của tự học. Tuy nhiên, các em chưa biết cách tự học như thế nào là hiệu quả. GV cần có các biện pháp định hướng, hướng dẫn cho HS, rèn luyện cho các em các NLTH cần thiết.
2.1.2. Tự đánh giá kĩ năng tự học của bản thân HS
Bảng kết quả : Tự đánh giá kĩ năng tự học của bản thân
Từ ý kiến khảo sát được, có thể thấy rằng hoạt động học tập của HS rất thụ động, nhiều HS chưa có hoặc yếu kĩ năng TH, đặc biệt 92% HS chưa có kĩ năng khai
8

thác tài liệu học tập bằng phương tiện CNTT; 90% HS cho rằng mình chưa có kĩ năng tự kiểm tra đánh giá kết quả học tập; 88% HS chưa có kĩ năng lập kế hoạch học tập. Chỉ có 40% HS nắm được kĩ năng nghe giảng, ghi chép nhưng ở mức độ chưa cao.