SKKN Ứng dụng mô hình lớp học đảo ngược vào thiết kế và tổ chức dạy học bài: “Các bằng chứng tiến hóa” để phát triển năng lực học sinh

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ

1. Lý do chọn đề tài

 Mục tiêu chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã xác định chương trình giáo dục trung học phổ thông giúp học sinh tiếp tục phát triển những phẩm chất, năng lực cần thiết đối với người lao động, ý thức và nhân cách công dân, khả năng tự học và ý thức học tập suốt đời, khả năng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực và sở trường, điều kiện và hoàn cảnh của bản thân để tiếp tục học lên, học nghề hoặc tham gia vào cuộc sống lao động, khả năng thích ứng với những đổi thay trong bối cảnh toàn cầu hoá và cách mạng công nghiệp mới. 

 Chương trình giáo dục phổ thông định hướng hình thành và phát triển cho học sinh những năng lực cốt lõi sau: 

• Những năng lực chung được hình thành, phát triển thông qua tất cả các môn học và hoạt động giáo dục gồm: năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. 
• Những năng lực đặc thù được hình thành, phát triển chủ yếu thông qua một số môn học và hoạt động giáo dục nhất định: năng lực ngôn ngữ, năng lực tính toán, năng lực khoa học, năng lực công nghệ, năng lực tin học, năng lực thẩm mĩ, năng lực thể chất. Bên cạnh việc hình thành, phát triển các năng lực cốt lõi, chương trình giáo dục phổ thông còn góp phần phát hiện, bồi dưỡng năng khiếu của học sinh.  Chương trình cũng đã định hướng về phương pháp giáo dục các môn học và hoạt động giáo dục trong nhà trường là áp dụng các phương pháp tích cực hoá hoạt động của học sinh, trong đó giáo viên đóng vai trò tổ chức, hướng dẫn hoạt động cho học sinh, tạo môi trường học tập thân thiện và những tình huống có vấn đề để khuyến khích học sinh tích cực tham gia vào các hoạt động học tập, tự phát hiện năng lực, nguyện vọng của bản thân, rèn luyện thói quen và khả năng tự học, phát huy tiềm năng và những kiến thức, kĩ năng đã tích luỹ được để phát triển. Các hoạt động học tập của học sinh bao gồm hoạt động khám phá vấn đề, hoạt động luyện tập và hoạt động thực hành (ứng dụng những điều đã học để phát hiện và giải quyết những vấn đề có thực trong đời sống), được thực hiện với sự hỗ trợ của thiết bị dạy học, đặc biệt là công cụ tin học và các hệ thống tự động hoá của kĩ thuật số. Các hoạt động học tập nói trên được tổ chức trong và ngoài khuôn viên nhà trường thông qua một số hình thức chủ yếu sau: học lí thuyết; thực hiện bài tập, thí nghiệm, trò chơi, đóng vai, dự án nghiên cứu; tham gia xêmina, tham quan, cắm trại, đọc sách; sinh hoạt tập thể, hoạt động phục vụ cộng đồng.Tuỳ theo mục tiêu, tính chất của hoạt động, học sinh được tổ chức làm việc độc lập, làm việc theo nhóm hoặc làm việc chung cả lớp nhưng phải bảo đảm mỗi học sinh được tạo điều kiện để tự mình thực hiện nhiệm vụ học tập và trải nghiệm thực tế.  

 Dạy học theo mô hình lớp học đảo ngược – Flipped Classroom là một trong những phương pháp dạy học hiện đại và đáp ứng được những yêu cầu nêu trên. Thay vì giảng bài như thường lệ, giáo viên lại là một người hướng dẫn, ngược lại người học thay vì tiếp thu kiến thức một cách thụ động từ giáo viên, các em sẽ phải tự tiếp cận kiến thức ở nhà, tự mình trải nghiệm, khám phá, tìm tòi các thông tin liên quan về bài học qua video bài giảng, học trực tuyến, nghiên cứu bài học qua Internet được giáo viên định hướng trước. Toàn bộ thời gian trên lớp sẽ dành cho các hoạt động định hướng giáo viên, nghe người học báo cáo, trao đổi, chia sẻ phần chuẩn bị của mình, được dành để khám phá các chủ đề sâu hơn và tạo ra những cơ hội học tập thú vị. Lớp học đảo ngược cho phép giáo viên dành thời gian nhiều hơn với từng cá nhân học sinh chưa hiểu kỹ bài giảng trước khi giáo viên củng cố và chính thức chốt lại các nội dung của bài học. Và tại lớp học, học sinh có thể chủ động làm chủ các cuộc thảo luận. Thời lượng học không gói gọn trong những ngày học trên lớp mà được dàn trải đều trong khoảng thời gian trước và sau khi đến lớp. Hình thức và tương tác học tập được đa dạng hóa thông qua thông tin bài giảng trên Internet, thảo luận trực tuyến, tương tác đa chiều giữa người học – tài liệu, giáo viên – người học và giữa bạn học với nhau. Mô hình này giúp học sinh phát huy và rèn luyện tính tự học, tính chủ động làm chủ quá trình học tập của chính bản thân mà không còn bị động, phụ thuộc trong quá trình khám phá tri thức. 

 Trong thực hiện chương trình giáo dục phổ thông 2018, việc nghiên cứu đổi mới hoạt động dạy học nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động này ở các nhà trường đang được các nhà trường, giáo viên quan tâm, tích cực hưởng ứng tham gia. Tuy nhiên, việc đổi mới tổ chức dạy học cũng gặp nhiều khó khăn. Trong quá trình giảng dạy tôi nhận thấy trong lớp học truyền thống, giáo viên phải dành phần lớn thời gian trên lớp để giúp người học nắm được những kiến thức, kỹ năng mới, sau đó người học làm bài tập, thực hành tại lớp, được giao bài tập về nhà để củng cố, hoàn thiện tri thức đã tiếp nhận được. Việc làm như vậy chưa thực sự tạo cho người học tính chủ động, tích cực và có nhiều hứng thú trong học tập, chưa phát triển các năng lực của học sinh, không đáp ứng mục tiêu phát triển năng lực cho học sinh.  

Chủ đề “Các bằng chứng tiến hóa” là nội dung khó và trừu tượng cần dành thời gian nhiều tại lớp để giải thích các thắc mắc của học sinh về kiến thức khó, trừu tượng.  

Từ những lí do trên tôi quyết định viết đề tài: “Ứng dụng mô hình lớp học đảo ngược vào thiết kế và tổ chức dạy học bài: “Các bằng chứng tiến hóa” để phát triển năng lực học sinh”  

• Mục đích nghiên cứu  

• Làm rõ cơ sở lý luận, những đặc trưng của mô hình lớp học đảo ngược để  đề xuất áp dụng mô hình lớp học đảo ngược trong dạy học trực tuyến với quy trình áp dụng phù hợp. 
• Một số công cụ phần mềm hỗ trợ dạy học theo mô hình lớp học đảo ngược 
• Xây dựng được quy trình tổ chức dạy học áp dụng mô hình lớp học đảo ngược trong dạy học để phát triển năng lực học sinh 
• Thiết kế được tiến trình dạy học bài “Các bằng chứng tiến hóa” theo mô hình lớp học đảo ngược để phát triển năng lực học sinh 

• Phạm vi nghiên cứu 

– Chương trình: Nghiên cứu trong phạm vi chương trình giáo dục trung học phổ thông lớp 12 năm 2018 và chương trình sinh học lớp 12 hiện hành.  – Nghiên cứu cách tổ chức dạy học theo mô hình lớp học đảo ngược trong dạy học bài “Các bằng chứng tiến hóa” để phát triển năng lực của học sinh. 

• Đối tượng nghiên cứu 

• Đối tượng: Đề tài được nghiên cứu với các đối tượng là học sinh khối 12 trường THPT Tương Dương 2. 
• Mô hình lớp học đảo ngược trong dạy học bài “Các bằng chứng tiến hóa” để phát triển năng lực của học sinh. 

• Phương pháp nghiên cứu 

• Các phương pháp nghiên cứu lý luận. 

1. 1. 1. • Các phương pháp: phân tích, tổng hợp, hệ thống, khái quát hóa các tài liệu, văn bản, các công trình khoa học có liên quan đề tài. 

• Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn. 

1. 1. 1. • Phương pháp điều tra. 
         • Phương pháp thu thập thông tin, xử lý số liệu. 
         • Phương pháp quan sát. 
         • Phương pháp phỏng vấn 

• Thời gian nghiên cứu  

  Đề tài được nghiên cứu từ năm học 2021 – 2022 đến năm học 2022 -2023 

PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 

1. CƠ SỞ LÍ LUẬN 

1.1. Cơ sở lí luận của lớp học đảo ngược 

1.1.1. Tổng quan về mô hình lớp học đảo ngược  

Mô hình lớp học đảo ngược là một phương thức dạy học theo mô hình kết hợp. Mô hình này đã khai thác triệt để những ưu điểm của công nghệ thông tin và góp phần giải quyết được những hạn chế của mô hình dạy học truyền thống bằng cách “đảo ngược” quá trình dạy học so với mô hình dạy học truyền thống. Sự “đảo ngược” ở đây được hiểu là sự thay đổi với các dụng ý và chiến lược sư phạm thể hiện ở cách triển khai các nội dung, mục tiêu dạy học và các hoạt động dạy học khác với cách truyền thống trước đây của người dạy và người học. 

Trong mô hình lớp học đảo ngược, các hoạt động “Học ở lớp, làm bài tập ở nhà” (trong mô hình lớp học truyền thống) được chuyển thành các hoạt động tự học ở nhà qua video bài giảng, học trực tuyến, nghiên cứu bài học qua Internet và khi đến lớp người học sẽ làm bài tập, trao đổi, chia sẻ các nội dung của bài học, giải quyết các vấn đề, tình huống do giáo viên đặt ra. Người học sẽ phải làm việc với bài giảng trước thông qua đọc tài liệu, tóm tắt tài liệu, nghe giảng thông qua các phương tiện hỗ trợ như các clip, bản trình chiếu cũng như tìm kiếm, khai thác các tài liệu để phục vụ cho việc nghiên cứu bài học. Bài giảng của giáo viên được gửi trước cho học sinh và trở thành bài tập ở nhà mà người học phải chuẩn bị trước khi lên lớp. Toàn bộ thời gian trên lớp sẽ dành cho các hoạt động định hướng của giáo viên, nghe những người học báo cáo, trao đổi, chia sẻ phần chuẩn bị của mình trước khi giáo viên củng cố và chính thức chốt lại các nội dung của bài học. Điều này rất phù hợp với yêu cầu tổ chức dạy học hiện nay. Khi so sánh giữa hai mô hình, có thể nhận thấy sự khác biệt cơ bản trong việc tổ chức các hoạt động trong và ngoài lớp học giữa mô hình lớp học đảo ngược và lớp học truyền thống. Theo Bishop & Verleger, sự thay đổi này có thể tóm tắt dưới dạng bảng 1. 

Bảng 1. Chuyển đổi hoạt động trong mô hình lớp học đảo ngược và lớp học truyền thống