SKKN Vận dụng kết hợp các kỹ thuật dạy học nhóm và lược đồ tư duy vào giảng dạy “chương i: mệnh đề và tập hợp” nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy môn toán 10

Phần I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lý do chọn đề tài
Toán học luôn là một môn học quan trọng đối với tất cả các cấp học, nhằm phát triển tư duy logic, phát triển bản thân, hoàn thiện các kỹ năng học tập. Toán học cũng là môn học giúp các em hình thành kiến thức có thể ứng dụng vào thực tế, những trải nghiệm học tập mà các em có thể vận dụng suốt trong tương lai. Toán học khai thác khả năng linh hoạt của tư duy nhạy bén, phù hợp với ngày một phát triển của xã hội hiện đại. Đặc biệt, đối với chương trình mới của môn Toán 10 mới chú trọng đến việc phát huy tính chủ động sáng tạo của học sinh trong học tập. Để giúp các em học sinh có thể hiểu, ghi nhớ một cách nhanh chóng cũng như thực hành được những kỹ năng đã được dạy, giáo viên cần sử dụng đa dạng các phương pháp dạy học, truyền đạt kiến thức. Một trong số những phương pháp mang lại hiệu cao hiện nay chính là áp dụng các kỹ thuật dạy học tích cực như sử dụng kỹ thuật dạy học nhóm và kỹ thuật Lược đồ tư duy trong dạy Toán 10. Thông qua những hoạt động này, các em có thể trải nghiệm được những tình huống thực tế và sử dụng những kiến thức mình được học để giải quyết vấn đề. Các kỹ thuật dạy học nhóm không chỉ giúp các em học sinh phát huy tinh thần học tập chủ động, năng động và sáng tạo hơn, phương pháp này còn giúp các em rèn luyện những kỹ năng mềm cần có ở chủ nhân tương lai của thế giới. Thông qua phương pháp này, các em được rèn luyện kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng hợp tác với các thành viên khác, kỹ năng tìm kiếm thông tin, kỹ năng lãnh đạo, kỹ năng thể hiện quan điểm,…. Với hệ thống lược đồ tư duy được tích hợp qua các bài học, việc truyền đạt kiến thức cho học sinh sẽ đảm bảo tính hệ thống hóa, cụ thể hóa, từ đó nâng cao chất lượng đào tạo, vừa giúp học sinh ghi nhớ được kiến thức, vừa tạo được nguồn cảm hứng mới, kích thích sự sáng tạo, hứng thú học tập của các em.
Với kinh nghiệm của một người giáo viên và thông qua quan sát giờ học trên lớp của tôi cũng như của các thầy cô khác, tôi nhận thấy rằng nếu trong giờ học không được lồng ghép bất cứ hoạt động tập thể hoặc lược đồ tư duy, những hoạt động liên quan đến thực tế mà các em học sinh chỉ ngồi yên nghe giáo viên giảng bài thì hiệu quả tiết học sẽ không cao. Dễ xảy ra tình trạng các em học sinh mệt mỏi, buồn ngủ, mất tập trung trong lúc nghe giảng, từ đó các em không hiểu bài hoặc dù có tập trung nghe thì cũng khó để có thể nhớ hết và vận dụng thành thạo được các kỹ năng.
Bản thân tôi, với trách nhiệm là một giáo viên phụ trách bộ môn Toán, hơn nữa lại là giáo viên trung học phổ thông, tôi cần phải thường xuyên nghiên cứu, tìm tòi để lựa chọn ra phương pháp giảng dạy đối với các em học sinh, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của các em học sinh trong lớp cũng như phù hợp với lượng kiến thức được phân bổ trong cả một năm học. Do các em đang bước vào giai đoạn mới chuyển cấp, chưa thích ứng hoàn toàn với môi trường học tập, trong khi đó, lượng kiến thức thì luôn đổi mới và ngày càng khó hơn, việc lồng ghép các hoạt động dạy học theo nhóm vào trong giờ học đóng vai trò vô cùng quan trọng và cần thiết, không chỉ riêng với môn Toán lớp mà bất cứ môn học nào.
Hiểu được tính cần thiết đó, tôi đã lựa chọn đề tài: “Vận dụng kết hợp các kỹ 1
thuật dạy học nhóm và lược đồ tư duy vào giảng dạy “Chương I: Mệnh đề và
tập hợp” nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy môn toán 10
tìm hiểu trong khuôn khổ sáng kiến kinh nghiệm này.
2. Mục đích của đề tài
Việc nghiên cứu đề tài “
Vận dụng kết hợp các kỹ thuật dạy học nhóm và lược
đồ tư duy vào giảng dạy “Chương I: Mệnh đề và tập hợp” nhằm nâng cao chất
” nhằm mục đích thay thế các phương pháp dạy học truyền thống tạo ra một phương pháp dạy học mới giúp phát triển năng lực cho học sinh. Để từ đó các em học sinh phát huy được tính chủ động sáng tạo của mình, rèn các kỹ năng cần thiết như kỹ năng giao tiếp hợp tác, kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng vẽ sơ đồ tư duy,…làm chủ được tương lai. Bên cạnh đó đổi mới phương pháp
dạy học cũng góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy cho các thầy cô và bộ môn.
3. Đối tượng nghiên cứu 4. Giới hạn của đề tài
5. Nhiệm vụ của đề tài
6. Phương pháp nghiên cứu
– Phương pháp nghiên cứu lí luận.
– Phương pháp điều tra quan sát.
– Phương pháp thực nghiệm sư phạm. 7. Bố cục của đề tài
Chương 1. Cơ sở khoa học
Chương 2: Thực trạng vấn đề nghiên cứu Chương 3: Nội dung giải pháp đã thực hiện Chương 4: Kết quả thực hiện giải pháp
lượng giảng dạy môn toán 10
” để nghiên cứu và
Phương pháp áp dụng các kỹ thuật dạy học nhóm và kỹ thuật lược đồ tư duy
trong giảng dạy môn toán 10 cho 44 học sinh lớp 10A9 trường THPT Lê Lợi.
Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu việc vận dụng các kỹ thuật dạy học nhóm và
kỹ thuật lược đồ tư duy vào giảng dạy Chương I: Mệnh đề và tập hợp – Toán 10
qua đó góp phần phát triển năng lực học sinh và nâng cao chất lượng giảng dạy.
– Nghiên cứu cơ sở lý luận dạy phần kiến thức về mệnh đề- tập hợp và các kỹ
thuật dạy học nhóm, kỹ thuật lược đồ tư duy
– Nghiên cứu thực trạng phương pháp áp dụng các kỹ thuật dạy học trong
giảng dạy bộ môn toán tại trường
– Đưa ra các giải pháp vận dụng tốt các kỹ thuật dạy học nhóm và kỹ thuật
lược đồ tư duy vào giảng dạy môn toán nhằm phát triển năng lực cho học sinh.
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và tài liệu tham khảo, đề tài được trình
bày trong 4 chương.
2

Phần II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
Chương 1. Cơ sở khoa học
1.1. Cơ sở lý luận
Khái niệm kỹ thuật dạy học nhóm
“Năng lực hoạt động tập thể được xem là năng lực quan trọng quyết định thành công trong xã hội hiện nay. Vì vậy, đào tạo phát triển năng lực hợp tác trở thành xu thế trong giáo dục hiện đại, và việc dạy học theo nhóm chính là sự phản ánh thực tiễn xu thế đó.”
“Dạy học nhóm còn được gọi bằng những tên khác nhau như: Dạy học hợp tác, Dạy học theo nhóm nhỏ, trong đó học sinh của một lớp học được chia thành
các nhóm nhỏ, trong khoảng thời gian giới hạn, mỗi nhóm tự lực hoàn thành các nhiệm vụ học tập trên cơ sở phân công và hợp tác làm việc. Phương pháp phân công dạy và học theo nhóm giúp mọi học sinh tham gia vào quá trình học tập một cách chủ động. Tạo cơ hội cho từng cá nhân học sinh mạnh dạn chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm. Sẵn sàng đưa ra các quan điểm cá nhân để giải quyết các vấn đề liên quan đến nội dung bài học. Giúp cho các em có cơ hội giao lưu, học hỏi lẫn nhau, cùng nhau giải quyết nhiệm vụ chung. Kết quả làm việc của nhóm sau đó được trình bày và đánh giá trước toàn lớp.”
Dạy học nhóm nếu được tổ chức tốt sẽ phát huy được tính tích cực, tính trách nhiệm; phát triển năng lực cộng tác làm việc và năng lực giao tiếp của học sinh.
* Quy trình thực hiện
Tiến trình dạy học nhóm có thể được chia thành 3 giai đoạn cơ bản: a. Làm việc toàn lớp: Nhập đề và giao nhiệm vụ
– Giới thiệu chủ đề
– Xác định nhiệm vụ các nhóm
– Thành lập nhóm
b. Làm việc nhóm
– Chuẩn bị chỗ làm việc
– Lập kế hoạch làm việc
– Thỏa thuận quy tắc làm việc
– Tiến hành giải quyết các nhiệm vụ
– Chuẩn bị báo cáo kết quả.
c. Làm việc toàn lớp: Trình bày kết quả, đánh giá – Các nhóm trình bày kết quả
– Đánh giá kết quả.
* Một số lưu ý

Có rất nhiều cách để thành lập nhóm theo các tiêu chí khác nhau, không nên áp dụng một tiêu chí duy nhất trong cả năm học. Số lượng học sinh,1 nhóm nên từ 4- 6 học sinh.
Nhiệm vụ của các nhóm có thể giống nhau, hoặc mỗi nhóm nhận một nhiệm vụ khác nhau, là các phần trong một chủ đề chung.
Dạy học nhóm thường được áp dụng để đi sâu, luyện tập, củng cố một chủ đề đã học hoặc cũng có thể tìm hiểu một chủ đề mới.
Khái niệm kỹ thuật lược đồ tư duy
Lược đồ tư duy (còn được gọi là bản đồ khái niệm) là một sơ đồ nhằm trình bày một cách rõ ràng những ý tưởng mang tính kế hoạch hay kết quả làm việc của cá nhân hay nhóm về một chủ đề. Lược đồ tư duy có thể được viết trên giấy, trên
bản trong, trên bảng hay thực hiện trên máy tính. Đây là một phương pháp ghi chú thông minh với các ý tưởng sử dụng từ ngữ ngắn gọn cùng hình ảnh sinh động để bộ não con người có thể tiếp cận, ghi nhớ một cách nhanh chóng và lưu trữ lâu dài.
Lược đồ tư duy không chỉ giúp con người ghi nhớ theo một trình tự nhất định mà còn giúp chúng ta liên hệ các dữ kiện, kích thích trí não sáng tạo để tạo hứng thú cho quá trình học tập, làm việc. Sử dụng Mindmap con người không cần mất thời gian, công sức ghi chép dày đặc các nội dung mà thông qua các tiêu đề ngắn gọn, các ký hiệu, hình ảnh hai chiều để ghi nhớ một cách tổng thể, chi tiết.
* Quy trình thực hiện
Bước 1: Các bạn sẽ sử dụng một tờ giấy trắng (không kẻ ô) đặt nằm ngang và vẽ chủ đề ở chính giữa tờ giấy. Giấy trắng không kẻ ô sẽ giúp cho bạn sáng tạo hơn, không bị những ô vuông cản trở suy nghĩ của bạn. Vẽ trên giấy nằm ngang sẽ giúp bạn có được không gian rộng lớn hơn để triển khai các ý.
Bước 2: Bạn cần vẽ chủ đề ở chính giữa tờ giấy, từ đó mới phát triển ra các ý khác ở xung quanh nó. Bạn có thể tự do sử dụng tất cả các màu sắc mà bạn thích, chủ đề trung tâm có thể là một hình ảnh hoặc một bức tranh, nếu kết hợp cả 2 thì càng tốt. Một hình ảnh sẽ có giá trị tương đương cả nghìn từ và giúp ta sử dụng trí tưởng tượng của mình.
Bước 3: Luôn sử dụng màu sắc. Bởi vì màu sắc cũng có tác dụng kích thích não như hình ảnh. Màu sắc mang đến cho Lược đồ tư duy những rung động cộng
hưởng, mang lại sức sống và năng lượng vô tận cho tư duy sáng tạo và nó cũng thật vui mắt.
Bước 4: Nối các nhánh chính tới hình ảnh trung tâm, các nhánh chính nên được vẽ theo hướng chéo góc chứ không nằm ngang, như vậy nhiều nhánh phụ khác có thể được vẽ tỏa ra một cách dễ dàng hơn. và nối các nhánh cấp hai, cấp ba với nhánh cấp một và cấp hai, v.v… Bởi vì bộ não làm việc bằng sự liên tưởng, và khi ta nối các nhánh lại với nhau, sẽ giúp ta dễ hiểu vấn đề và nhớ dễ dàng hơn.
Bước 5: Vẽ nhiều nhánh cong hơn đường thẳng. Các bạn nên vẽ nhiều nhánh cong hơn đường thẳng, như thế sẽ làm cho lược đồ của chúng ta nhìn mềm bài giảng, giáo viên sẽ hình thành cho học sinh năng lực đọc hiểu, cảm thụ bất cứ tác
4

phẩm hay đơn vị kiến thức nào. Như vậy, giáo viên có thể kiểm tra những năng lực này ở học sinh. Giáo viên sẽ không giới hạn học sinh trong quá trình tìm hiểu, trao đổi, phát biểu, chấp nhận cả những phát biểu chưa đúng, chưa chính xác. Trên cơ sở đó tiếp tục trao đổi, nhận xét và bổ sung cho học sinh. Học sinh sẽ không bị gò ép theo hướng của giáo viên theo cách dạy trước đây mà sẽ được tự do suy nghĩ, sáng tạo. Thậm chí học sinh có thể tự khám phá ra điều mới mẻ vượt ngoài điều thầy cô dạy. Đây là điểm mới được đánh giá cao, tuy nhiên, điều này cũng đặt ra yêu cầu các em cũng cần thay đổi cách học, cần chủ động hơn trong quá trình học và lĩnh hội kiến thức.
“Kết quả giáo dục được tính theo các kỳ kiểm tra đánh giá thường xuyên và
kiểm tra đánh giá định kỳ. Việc kiểm tra đánh giá thường xuyên do giáo viên bộ môn lựa chọn thời gian phù hợp, về hình thức được thực hiện thông qua: hỏi – đáp,
viết, thuyết trình, thực hành, thí nghiệm, sản phẩm học tập. Trước đây, ở tất cả các môn học có quy định số tiết học trên mỗi tuần, quy định có tuần kiểm tra định kỳ, có tuần kiểm tra học kỳ, kiểm tra học kỳ I thường vào tuần 18, kiểm tra học kỳ II ở tuần 35 của năm học. Nhưng trong chương trình mới, nhà trường có thể linh động sắp xếp thời khóa biểu, thời điểm kiểm tra giữa kỳ, cuối kỳ, miễn sao đảm bảo số tiết trong năm học. Đối với chương trình GDPT mới, phương pháp kiểm tra, đánh giá sẽ đi theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh. Theo đó học sinh sẽ được đánh giá phẩm chất, năng lực dựa trên ngữ cảnh học tập, thực tiễn cuộc sống, hoạt động giáo dục, trải nghiệm, sự tiến bộ của bản thân; thông qua công cụ đánh giá về nhiệm vụ, bài tập trong tình huống, bối cảnh thật. Vì vậy, nội dung của các bài kiểm tra cũng sẽ tập trung vào việc đánh giá khả năng liên hệ kiến thức, vận dụng thực tế của học sinh hơn là việc phải học thuộc, học ghi nhớ. Ví dụ, với môn Ngữ văn, thầy cô có thể sử dụng những ngữ liệu ngoài SGK để kiểm tra khả năng cảm thụ, phân tích và mức độ nắm kiến thức của học sinh. Hay với môn Lịch sử, sẽ không nặng phải thuộc con số, sự kiện lịch sử mà chú trọng kiểm tra khả năng trình bày vấn đề lịch sử, vận dụng linh hoạt trong cuộc sống.” (Theo hướng dẫn tập huấn
của NXB Giáo dục Việt Nam –
phổ thông 2018 (GDPT 2018)
https://taphuan.nxbgd.vn/)
– Yêu cầu của ngành giáo dục về đổi mới phương pháp dạy học, hướng đến
phát năng lực, chủ động sáng tạo của học sinh như sau:
cụ thể hóa mục tiêu giáo dục phổ thông, giúp học
sinh làm chủ kiến thức phổ thông, biết vận dụng hiệu quả kiến thức, kĩ năng đã học
vào đời sống và tự học, có định hướng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp, biết xây dựng và phát triển hài hoà các mối quan hệ xã hội, có cá tính, nhân cách và đời sống tâm hồn phong phú, nhờ đó có được cuộc sống có ý nghĩa và đóng góp tích
cực vào sự phát triển của đất nước và nhân loại.”
“Chương trình Giáo dục
Chương 2: Thực trạng vấn đề nghiên cứu
2.1. Thực trạng công tác giảng dạy bộ môn Toán 10 tại trường
Hầu hết các thầy cô dạy bộ môn Toán trong trường đã thống nhất với nhau trong việc giảng dạy, cố gắng kết hợp nhiều phương thức giảng dạy như lồng ghép các trò chơi trong việc kiểm tra bài cũ, sử dụng bài giảng điện tử để đồng nhất ở các cấp học tuy nhiên kết quả vẫn chưa thực sự cao. Việc kết quả không đạt được
5

như ý muốn một phần vì đây là phương pháp dạy học mới, các thầy cô còn nhiều bỡ ngỡ vừa phải giảng dạy, vừa tìm hiểu. Bên cạnh đó lớp 10 là giai đoạn các em học sinh mới chuyển cấp nên môi trường THPT làm các em chưa thể thích ứng ngay được. Các em chưa thể làm quen với phương pháp dạy học mới chưa bắt nhịp được với cuộc sống ở một cấp học mới. Trong tiết học vẫn xảy ra tình trạng học sinh mất tập trung, không hiểu bài, nhiều bạn vẫn còn ham chơi game không chú tâm vào việc học dẫn đến việc không thể áp dụng những gì đã được học vào trong thực tế. Và khi các em cảm thấy những gì mình học trên trường không thể sử dụng trong thực tiễn, không có ý nghĩa thì các em sẽ có xu hướng lười học, không chịu tiếp thu, dần trở nên “mất gốc”.
bao gồm những nhiệm vụ, việc làm trong thực tiễn có liên quan đến kiến thức bài giảng mà giáo viên yêu cầu các em phải hoàn thành dựa vào những gì các em đã được học trong tiết học đó. Hoạt động này không bắt buộc các em phải tự mày mò mà giáo viên ở đây sẽ có vai trò là người định hướng, người dẫn dắt các em sao cho áp dụng kiến thức đúng và đủ. Qua trải nghiệm thực tiễn, học sinh sẽ có được tri thức, kĩ năng, tình cảm và ý chí nhất định. Bên cạnh đó, sự sáng tạo cũng sẽ được rèn luyện khi các em phải giải quyết các nhiệm vụ phải vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề trong những tình huống mới, không giống với mẫu trong sách giáo khoa.
Chính vì vậy, Vận dụng kết hợp các kỹ thuật dạy học nhóm và lược đồ tư duy vào giảng dạy trong giờ học có thể giải quyết được vấn đề đang tồn đọng với môn Toán lớp 10 của nhà trường. Phương pháp này vừa đáp ứng được tinh thần “vừa học vừa chơi” của các em, vừa giúp các em nhận ra được ý nghĩa, giá trị thực tiễn của những kiến thức mình được học trên lớp, từ đó các em trân trọng giờ học hơn, hứng thú chờ đợi tiết học tiếp theo, chất lượng giảng dạy cũng được nâng cao.
2.2. Khảo sát tình hình dạy và học môn toán 10 thực tế tại trường
Kết quả khảo sát về việc vận dụng kết hợp các kỹ thuật dạy học nhóm và lược đồ tư duy vào giảng dạy của các thầy cô trong trường lại không mấy khả quan. Dưới đây sẽ là bảng khảo sát việc
Việc vận dụng kết hợp các kỹ thuật dạy học nhóm và lược đồ tư duy vào
giảng dạy
Bảng 1: Bảng khảo sát việc
vận dụng kết hợp các kỹ thuật dạy học nhóm và
lược đồ tư duy vào giảng dạy môn Toán lớp 10 đã được tôi thực hiện khảo sát tại
cơ sở nơi tôi giảng dạy.
vận dụng kết hợp các kỹ thuật dạy học nhóm
và lược đồ tư duy vào giảng dạy môn Toán lớp 10
Tên kỹ thuật
Kỹ thuật mảnh
ghép
Kĩ thuật khăn trải
bài
Kỹ thuật nhóm đôi
Áp dụng nhiều
10%
15% 5%
Có áp dụng
35%
40% 25%
Không áp dụng
55%
45% 70%
6

Trò chơi theo
20% 25% 55% 25% 27% 48%
nhóm
Kỹ thuật lược đồ
tư duy
80% 70% 60% 50% 40% 30% 20%
10% 10%
0%
Biểu đồ khảo sát việc vận dụng các kỹ thuật dạy học của giáo viên tại đơn vị
70%
55%
35%
55%
45% 40%
48%
15%
5%
25%
25% 20%
27% 25%
Kỹ thuật mảnh ghép Kĩ thuật khăn trải bài
Áp dụng nhiều
Kỹ thuật nhóm đôi
Trò chơi theo nhóm
Kỹ thuật lược đồ tư duy
Có áp dụng Không áp dụng
Chỉ có khoảng 10%-15% giáo viên thấy được hiệu quả và áp dụng nhiều phương pháp này vào trong bài giảng, trong khi đó, có đến 50% – 55% không hề lồng ghép
trong giờ học. Có khoảng 35% giáo viên đã chủ động
nhóm và lược đồ tư duy vào giảng dạy trong tiết học của mình nhưng không được chi tiết, cẩn thận mà chỉ sử dụng một cách qua loa, không thực sự mang lại hiệu cao cho cả học sinh và giáo viên. Đa số, các thầy cô vẫn sử dụng phương pháp dạy học truyền thống để dạy các em môn Toán lớp 10.
Bảng 2: Bảng kết quả khảo sát đầu năm môn toán của học sinh lớp 10A9
Điểm 9-10 Điểm 7-8 Điểm 5-6 Điểm <5
Số HS
kết hợp các kỹ thuật dạy học nhóm và lược đồ tư duy vào giảng dạy
kết hợp các kỹ thuật dạy học
Lớp
10A9 44
SL TL% SL TL% SL TL% SL TL%
11,5 %
2 4.5% 17 39% 20 45% 5
Lớp 10A9 là một lớp đại trà nên điểm khảo sát môn Toán của các em không cao có thể là một điều dễ hiểu. Số lượng học sinh đạt điểm 9-10 là khá thấp khi chỉ
7

có 2 em. Nhìn chung đa số các em học sinh trong lớp đạt thang điểm 5-6 chiếm 45% và 7-8 điểm chiếm 39%. Và ở mức dưới 5 điểm có 5 em học sinh chiếm 11,5% tổng số học sinh cả lớp.