SKKN Vận dụng phương pháp dạy học dự án nhằm phát huy năng lực tự học, tự chủ cho học sinh trong dạy học bài kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông?

Phần 1: PHẦN MỞ ĐẦU 

1. Lí do chọn đề tài 

Trong những năm gần đây để hướng học sinh đến phương pháp học tập tích cực và tự chủ hơn, giáo viên phải là người hướng dẫn các em khám phá, lĩnh hội các kiến thức mới. Vì vậy việc đổi mới phương pháp dạy học là yêu cầu quan trọng nhằm từng bước nâng cao chất lượng giáo dục, phát huy tính chủ động sáng tạo của học sinh. Có rất nhiều phương pháp dạy học tích cực đã được những người làm công tác giáo dục áp dụng trong quá trình dạy học, như: Dạy học hợp tác; Dạy học khám phá; Dạy học giải quyết vấn đề; Phương pháp đàm thoại gợi mở; Phương pháp đóng vai; Phương pháp dạy học theo mẫu…Tất cả những phương pháp đó đang dần tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh, giúp các em hứng thú hơn với việc học nhắm nâng cao chất lượng dạy và học. Để đổi mới phương pháp dạy học có hiệu quả, một trong những phương pháp dạy học tích cực mang lại kết quả cao chính là việc áp dụng thành công phương pháp dạy học theo dự án trong tổ chức hoạt động dạy học. 

Tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường là một nhà văn xuất sắc của nền văn học Việt 

Nam. Nhưng trong thực tế dạy học với phương pháp cũ, tôi thấy giáo viên chưa truyền đạt hết được tất cả nội dung, vấn đề mà chúng ta mới chỉ truyền đạt được một lượng kiến thức nhất định về tác giả, tác phẩm, trong quá trình học tập, học sinh cũng chưa thật tự học và tự chủ trong tìm hiểu và khám phá kiến thức. Với đề tài nghiên cứu này, tôi mong muốn học sinh phát huy tốt năng lực tự học, tự chủ khi học tập môn Ngữ văn nói chung và bài kí Ai đã đặt tên cho dòng sông? của tác  giả Hoàng Phủ Ngọc Tường nói riêng. 

Với mong muốn tìm ra được những cách thức đổi mới phương pháp để việc dạy học Ngữ văn ngày một đạt hiệu quả. Tôi đã lựa chọn đề tài sáng kiến kinh nghiệm Vận dụng phương pháp dạy học dự án nhằm phát huy năng lực tự học, tự chủ cho học sinh trong dạy học bài kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” (Hoàng Phủ Ngọc Tường – Chương trình Ngữ văn 12) làm đề tài sáng kiến của mình. 

2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 

• Đối tượng: Phương pháp dạy học dự án nhằm phát huy năng lực tự học, tự chủ cho học sinh trong dạy học bài kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” (Hoàng Phủ Ngọc 

Tường – Chương trình Ngữ văn 12) cho HS lớp 12 trường THPT Nguyễn Cảnh Chân. 

• Phạm vi: Phương pháp dạy học dự án nhằm phát huy năng lực tự học, tự chủ trong trong dạy học bài kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” (Hoàng Phủ Ngọc Tường – Chương trình Ngữ văn 12). 

• Mục đích nghiên cứu 

Sử dụng phương pháp dạy học theo dự án nhằm phát huy năng lực tự học, tự chủ trong trong dạy học bài kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” (Hoàng Phủ Ngọc Tường – Chương trình Ngữ văn 12), qua đó góp phần đổi mới PPDH và nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn ở trường phổ thông theo định hướng phát triển năng lực HS, phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông tổng thể mới được Bộ GD&ĐT ban hành. 

• Nhiệm vụ, phương pháp nghiên cứu 

Nghiên cứu quá trình dạy học theo dự án của GV và quá trình thực hiện dự án trong học sinh qua dạy và học bài kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” (Hoàng Phủ Ngọc Tường – Chương trình Ngữ văn 12) nói riêng và môn Ngữ văn nói chung ở trường THPT. 

Trong quá trình thực hiện sáng kiến này, chúng tôi đã vận dụng và phối hợp nhiều phương pháp trong đó có các phương pháp cơ bản sau : Phương pháp nghiên cứu tài liệu; Phương pháp điều tra, quan sát; Phương pháp phân tích, thống kê, đối chứng các số liệu; Phương pháp thuyết trình và Phương pháp thực nghiệm.  

• Thời gian nghiên cứu 

Năm học 2021 – 2022 từ tháng 9 năm 2021 đến tháng 03 năm 2022 tôi đã thực nghiệm đề tài: Vận dụng phương pháp dạy học dự án nhằm phát huy năng lực tự học, tự chủ cho học sinh trong dạy học bài kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” (Hoàng Phủ Ngọc Tường – Chương trình Ngữ văn 12) 

• Những điểm mới của sáng kiến 

Về lý luận: Sáng kiến đóng góp với các bạn đồng nghiệp dạy bộ môn Ngữ văn lớp 10 nói riêng và bộ môn Ngữ văn cấp THPT nói chung về thực trạng đổi mới phương pháp dạy học hiện nay.  

Về thực tiễn: Đi sâu vào dạy học theo dự án thông qua giảng dạy bộ môn mình phụ trách, tôi muốn đưa ra một số giải pháp mà bản thân tôi đã thực hiện trong dạy học bài kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” cuả Hoàng Phủ Ngọc Tường tại trường THPT Nguyễn Cảnh Chân với mong muốn đóng góp một phần nhỏ bé của mình vào việc phát triển năng lực, phẩm chất cho học sinh trong quá trình học tập và rèn luyện.  

Phần 2: NỘI DUNG 

1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN
2. Cơ sở lí luận 1.1. Dạy học dự án 

• Khái niệm 

Dạy học theo dự án (DHDA) là một hình thức dạy học, trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, tạo ra các sản phẩm có thể giới thiệu. Nhiệm vụ này được người học thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập. Làm việc nhóm là hình thức làm việc cơ bản của DHDA. 

Trong tài liệu tập huấn module 2 chương trình GDPT 2018 cho rằng “Dạy học dựa trên dự án là cách thức tổ chức dạy học, trong đó HS thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lí thuyết và thực hành, tạo ra các sản phẩm có thể giới thiệu, trình bày”. 

Dạy học dự án là một phương pháp dạy học trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn, thực hành, tạo ra các sản phẩm có thể giới thiệu. Nhiệm vụ này được người học trực tiếp thực hiện với tính tự học, tự nghiên cứu trong toàn bộ quá trình học tập, nghiên cứu, giải quyết vấn đề, từ việc xác định mục đích, lập kế hoạch, cho đến việc thực hiện dự án, kiểm tra, điều chỉnh, đánh giá và trình bày kết quả.  

• Đặc điểm của dạy học dự án 

Chủ đề của dự án xuất phát từ những tình huống của thực tiễn môn học, thực tiễn đời sống vì  vậy DHDA mang định hướng thực tiễn cao. Nhiệm vụ của dự án cần chứa đựng những nội dung phù hợp với năng lực của người học. Các dự án học tập có ý nghĩa thực tiễn xã hội, góp phần gắn việc học tập trong nhà trường với thực tiễn đời sống, xã hội sẽ mang lại những tác động xã hội tích cực. Trong dạy học theo dự án, người học cần chủ động, tích cực, tham gia vào các giai đoạn của quá trình học tập, điều đó góp phần khuyến khích tính trách nhiệm, sự sáng tạo của người học. GV chủ yếu đóng vai trò tư vấn, hướng dẫn, giúp đỡ, do vậy DHDA phát huy tính tự lực của người học. 

Trong DHDA người học được tham gia chọn đề tài, nội dung học tập phù hợp với khả năng và hứng thú cá nhân. Trong quá trình thực hiện dự án sẽ làm tăng hứng thú của người học. 

Nội dung dự án có sự kết hợp tri thức của nhiều lĩnh vực hoặc nhiều môn học khác nhau nhằm giải quyết một nhiệm vụ, vấn đề mang tính phức hợp. Vì thế, DHDA sẽ mang tính tích hợp, liên môn. 

Trong quá trình thực hiện dự án có sự kết hợp giữa nghiên cứu lí thuyết và vận dụng lí thuyết vào trong hoạt động thực tiễn, thực hành. Các thành viên trong nhóm khi tham gia dự án phải chủ động, tích cực thực hiện dự án. Mỗi thành viên cần có định hướng hành động cụ thể, thông qua đó, kiểm tra, củng cố, mở rộng hiểu biết lí thuyết cũng năng lực thực hành, vận dụng vào thực tiễn. 

Dự án học tập thường được thực hiện theo nhóm, vì thế cần có sự cộng tác làm việc và sự phân công công việc giữa các thành viên trong nhóm một cách cụ thể. Dạy học theo dự án đòi hỏi và rèn luyện tính sẵn sàng và kĩ năng cộng tác làm việc giữa các thành viên tham gia, giữa HS và GV cũng như với các lực lượng xã hội khác tham gia trong dự án. 

Trong quá trình thực hiện dự án, các sản phẩm được tạo ra không chỉ giới hạn trong những thu hoạch lí thuyết, mà trong đa số trường hợp các dự án học tập tạo ra những sản phẩm vật chất của hoạt động thực tiễn, thực hành. Những sản phẩm này có thể sử dụng, công bố, giới thiệu bằng nhiều hình thức khác nhau với các quy mô khác nhau, nên DHDA luôn có tính định hướng sản phẩm. 

1. c) Cách tiến hành dạy học theo dự án 

Dạy học dựa trên dự án cần được tiến hành theo ba giai đoạn: 

Giai đoạn 1: Chuẩn bị dự án (Xây dựng kế hoạch thực hiện dự án) 

• Đề xuất ý tưởng và chọn đề tài dự án: Đề tài dự án có thể nảy sinh từ sáng kiến của GV, HS hoặc của nhóm HS. HS là người quyết định lựa chọn đề tài, nhưng phải đảm bảo nội dung phù hợp với mục đích học tập, phù hợp chương trình và điều kiện thực tế. Để thực hiện dự án, HS phải đóng những vai có thực trong xã hội để tự mình tìm kiếm thông tin và giải quyết công việc. 

• Chia nhóm và nhận nhiệm vụ dự án: GV chia nhóm, giao nhiệm vụ cho các nhóm HS và những yếu tố khác liên quan đến dự án. Trong công việc này, GV là người đề xướng nhưng cũng cần tạo điều kiện cho HS tự chọn nhóm làm việc. 

Lập kế hoạch thực hiện dự án: GV hướng dẫn các nhóm HS lập kế hoạch thực hiện dự án, trong đó HS cần xác định chính xác chủ đề, mục tiêu, những công việc cần làm, kinh phí, thời gian và phương pháp thực hiện. Ở giai đoạn này, đòi hỏi ở HS tính tự lực và tính cộng tác để xây dựng kế hoạch của