SKKN Vận dụng phương pháp dạy học theo trạm trong dạy ôn tập môn Ngữ Văn

1. MÔ TẢ GIẢI PHÁP SÁNG KIẾN 
2. Tình trạng giải pháp đã biết 

Sáng kiến “Vận dụng phương pháp dạy học theo trạm trong dạy ôn tập môn ngữ văn tại trường THPT Chu Văn An” được tác giả thực hiện trong năm học 2020 – 2021 và học kì I năm học 2021-2022. Đây là năm học tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW của Ban Chấp Hành Trung Ương Đảng “Về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” đã được hội nghị trung ương 8 (khóa XI) thông qua. 

 Đổi mới căn bản, toàn diện Giáo dục và Đào tạo đang là một vấn đề lớn đặt ra với nền giáo dục của nước ta trong giai đoạn hiện nay. Để đạt được mục tiêu đó thì một trong những việc làm thiết thực nhất là đổi mới phương pháp dạy học. Đổi mới phương pháp dạy học là một giải pháp được xem là khâu then chốt, có tính đột phá cho việc thực hiện mục tiêu này. Trong đổi mới phương pháp dạy học thì dạy học theo định hướng phát triển năng lực, phẩm chất của người học có vai trò rất quan trọng. Để giờ học có hiệu quả người thầy phải tổ chức được các hoạt động học tập, tạo được sự tương tác giữa học sinh với học sinh, giáo viên với học sinh qua các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực. Trong kế hoạch dạy học cho mỗi tiết học nói chung và với một tiết học ôn tập  nói riêng . Để đáp ứng được yêu cầu đổi mới của ngành giáo dục, xuất phát từ nhu cầu của người học, đa số giáo viên đều có tinh thần tự đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực của người học. 

Trong thực tế giảng dạy môn Ngữ văn tôi nhận thấy phần lớn giáo viên thường đầu tư rất kĩ lưỡng thời gian và công sức vào hoạt động hình thành kiến thức trong các tiết đọc hiểu văn bản mà chưa có sự quan tâm thích đáng cho các tiết học ôn tập và rèn kĩ năng. Một phần nguyên nhân là do chương trình học môn ngữ văn còn nặng nề, lượng kiến thức cần truyền thụ lớn, nguyên nhân còn lại chủ yếu là do một số giáo vên chưa thật sự dành thời gian để đổi mới phương pháp  dạy học, chỉ chú trọng truyền đạt hết  nội dung kiến thức trong sách một cách cứng nhắc trong tiết  ôn tập và rèn kĩ năng cho học sinh. Bởi vậy, xuất hiện một thực tế là học sinh có thể nắm rất chắc kiến thức nền, thậm chí là thuộc làu, nhưng áp dụng vào xử lí những nhiệm vụ cụ thể trong đề thi hoặc trong giao tiếp xã hội thì còn gặp rất nhiều lúng túng. 

Ngược lại, cũng có những giáo viên đã tâm huyết đầu tư thời gian, công sức và trí tuệ vào việc thiết kế tiết dạy ôn tập, rèn kĩ năng cho học sinh một cách bài bản và khá hiệu quả. Tuy nhiên, theo khảo sát của bản thân và đồng nghiệp trong phạm vi địa phương thì hầu hết các giáo viên dạy tiết ôn tập và rèn kĩ năng đều đang sử dụng những phương pháp truyền thống và một số phương pháp tuy mới nhưng tính hiệu quả chưa cao. 

 Qua quá trình nghiên cứu và xuất phát từ thực tế giảng dạy môn Ngữ văn tại trường THPT Chu Văn An, tôi nhận thấy vai trò của việc đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực của người học là rất quan trọng. Đổi mới phương pháp dạy học chính là để khắc phục những hạn chế của phương pháp dạy học truyền thống chỉ truyền thụ kiến thức một chiều sang phương pháp dạy học mới lấy học sinh làm trung tâm. Và việc đổi mới cần quan tâm, chú trọng ngay từ khâu vào bài để bài học sinh động, lôi cuốn và hấp dẫn hơn. Với những lý do trên, tôi đã chọn đề tài nghiên cứu “ Áp dụng Phương pháp dạy học theo trạm trong ôn tập môn ngữ  văn tại trường THPT Chu Văn An” – một phương pháp dạy học tích cực, hiệu giúp và rất cần thiết, giúp các em có hứng thú học tập môn văn, đồng thời góp phần nâng cao các năng lực, phẩm chất của  học sinh trong quá trình ôn tập, đặc  biết giúp các em học sinh ôn tập có hiệu quả trong kì thi THPT Quốc gia – kì thi quan trọng nhất trong cuộc đời HS của các em và thực tiễn học tập suốt đời sau này. 

• Nội dung các giải pháp đề nghị công nhận là sáng kiến 

2.1. Mục đích của các giải pháp 

Đổi mới phương pháp, hình thức dạy học và kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất học sinh đã được Bộ Giáo dục và đào tạo triển khai từ nhiều năm qua. Tuy nhiên, việc thực hiện các phương pháp dạy học tích cực trong thực tiễn còn chưa thường xuyên và hiệu quả. Thực trạng này tồn tại một phần nguyên nhân khách quan  là do chương trình học môn ngữ văn còn nặng nề, lượng kiến thức cần truyền thụ lớn, nguyên nhân còn lại chủ yếu là do một số giáo vên chưa nhìn nhận đúng tầm quan trọng của việc ôn tập và rèn kĩ năng cho học sinh. Bởi vậy, xuất hiện một thực tế là học sinh có thể nắm rất chắc kiến thức nền, thậm chí là thuộc làu, nhưng áp dụng vào xử lí những nhiệm vụ cụ thể trong đề thi hoặc trong giao tiếp xã hội thì còn gặp rất nhiều lúng túng.; có cả nguyên nhân chủ quan từ phía giáo viên và học sinh:  

 Về phía giáo viên: Giáo viên vẫn chủ yếu thuyết trình, một số giáo viên còn chậm đổi mới phương pháp dạy học, đặc biệt ngại nghiên cứu đầu tư  thời gian và công sức vào hoạt động ôn tập và rèn kĩ năng cho học sinh. 

Về phía học sinh: đa số học sinh vẫn còn thụ động tiếp thu kiến thức, nhiều học sinh không có hứng thú học tập, một số học sinh chưa xác định được tầm quan trọng  của việc ôn tập và rèn kĩ năng trog giò ôn tập. 

Dạy học theo trạm để dạy  một số tiết ôn tập vừa khắc phục thực trạng đang diễn ra phổ biến ở các giờ dạy học ôn tập như đã nêu ở trên sẽ giúp cho học sinh hình thành và phát triển các kĩ năng xã hội như: giao tiếp, khả năng  hợp tác, làm việc cùng nhau, chia sẻ kinh nghiệm cũng như kiến thức, … từ đó phát triển tư duy, khả năng phát hiện và giải quyết vấn đề, đồng thời lĩnh hội được kiến thức bài học và kiến thức xã hội. Đối với giáo viên  nhằm thể hiện được năng lực sáng tạo, khả năng giáo dục, cũng như tâm huyết để nâng cao chất lượng giảng dạy.  Đó chính là nền tảng cho việc hình thành, phát triển và rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh 

Việc vận dụng  phương pháp dạy học trạm để dạy ôn tập cho các em học sinh lớp 12 vừa khắc phục thực trạng đang diễn ra phổ biến ở các giờ dạy học ôn tập như đã nêu ở trên sẽ phát triển năng lực tư duy, rèn luyện kĩ năng nêu và giải quyết vấn đề của người học đồng thời tạo được tâm thế sẵn sàng, vui vẻ, tích cực cho học sinh, vừa  kiểm tra được kiến thức đã có và định hướng được  kiến thức mới.  

2.2. Nội dung giải pháp 

Giải pháp của tôi có nhiều sự thay đổi để phù hợp với Chương trình GDPT 2018, cụ thể sáng kiến có những điểm khác biệt và có tính mới như sau: Trong thực tế giảng giạy môn Ngữ văn ở trường phổ thông nói chung, tôi nhận thấy  giáo viên thường đầu tư rất kĩ lưỡng thời gian và công sức vào hoạt động hình thành kiến thức trong các tiết đọc hiểu văn bản mà chưa có sự quan tâm thích đáng cho các tiết học ôn tập và rèn kĩ năng. Một phần nguyên nhân là do chương trình học môn ngữ văn còn nặng nề, lượng kiến thức cần truyền thụ lớn, nguyên nhân còn lại chủ yếu là do một số giáo vên chưa nhìn nhận đúng tầm quan trọng  của việc ôn tập và rèn kĩ năng cho học sinh. Bởi vậy, xuất hiện một thực tế là học sinh có thể nắm rất chắc kiến thức nền, thậm chí là thuộc làu, nhưng áp dụng vào xử lí những nhiệm vụ cụ thể trong đề thi hoặc trong giao tiếp xã hội thì còn gặp rất nhiều lúng túng. 

Ngược lại, cũng có những giáo viên đã đầu tư thời gian, công sức và trí tuệ vào việc thiết kế tiết dạy ôn tập, rèn kĩ năng cho học sinh một cách bài bản và khá hiệu quả. Tuy nhiên, theo khảo sát của bản thân và đồng nghiệp trong phạm vi địa phương thì hầu hết các giáo viên dạy tiết ôn tập và rèn kĩ năng đều đang sử dụng những phương pháp truyền thống và một số phương pháp tuy mới nhưng tính hiệu quả chưa cao.  

Chúng tôi xin phân tích thực trạng giải pháp cũ và nêu ra những kiến giải theo kinh nghiệm áp dụng phương pháp dạy học theo trạm – một phương pháp dạy học tích cực, hiệu quả – vào tiết ôn tập, rèn kĩ năng cho học sinh lớp 12 để đồng nghiệp tham khảo và góp ý kiến như sau: 

2.2.1. Giải pháp truyền thống thƣờng dạy trong tiết ôn tập trƣớc đây. 

– Đối với các tiết ôn tập hệ thống kiến thức, giáo viên thường tiến hành một số cách thức sau: 

+ Giáo viên trực tiếp hệ thống hàng loạt các kiến thức đã học cho học sinh, kết hợp giữa thuyết giảng và hỏi đáp nhằm gợi nhớ kiến thức. Học sinh nghe giảng và ghi chép. 

+ Giáo viên yêu cầu học sinh làm việc độc lập (làm trước ở nhà hoặc làm tại lớp), tự kẻ bảng ôn tập các nội dung theo khung mẫu cho sẵn và điền những nội dung thống kê, trả lời vào các ô tương ứng, giáo viên theo dõi và hỗ trợ học sinh hoàn thành nhiệm vụ. 

Ví dụ: Trong bài ôn tập văn học Ngữ văn 12, tập II, Câu 1 (trang 197 SGK Ngữ văn 12 tập 2) có câu hỏi: 

Từ việc hệ thống những phát hiện khác nhau về số phận và cảnh ngộ của người dân lao động trong các tác phẩm Vợ chồng A Phủ (Tô Hoài), Vợ nhặt (Kim Lân, hãy phân tích nét đặc sắc tư tưởng nhân đạo của mỗi tác phẩm. 

  Kết quả thực hiện của học sinh: 

+ Giáo viên chia lớp thành các nhóm và giao nhiệm vụ vẽ sơ đồ tư duy hệ thống kiến thức. Học sinh chuẩn bị trước từ nhà hoặc giáo viên tổ chức cho thảo luận và vẽ tại lớp. 

Ví dụ, để hệ thống lại kiến thức về phong cách chức năng ngôn ngữ đã học từ lớp 10,11 và 12, giáo viên hướng dẫn học sinh vẽ sơ đồ tư duy. Học sinh thực hiện từ ở nhà hoặc thảo luận triển khai tại lớp học. Kết quả thảo luận là sơ đồ tư duy: