SKKN Vận dụng phương pháp tranh luận trong dạy học đọc hiểu văn bản hướng tới phát triển tư duy phản biện cho học sinh THPT

PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ 

1. Lý do chọn đề tài 

1.1. Xu hướng của GD thế giới hiện nay là chú trọng phát triển TDPB cho  người học. Với GD Việt Nam, phát triển TDPB là một hướng đi hiệu quả cho mục  tiêu dạy học phát triển NL của HS. Nghị quyết số 29/NQ-TW của Ban Chấp hành  Trung ương về đổi mới căn bản toàn diện GD – ĐT đã xác định mục tiêu trọng tâm  của GD, dạy học là chuyển từ tiếp cận tri thức sang tiếp cận NL người học để có  thể đào tạo những công dân đáp ứng được xu thế toàn cầu hóa. Yêu cầu của thực tế  hiện nay là cần dạy cho người học PP chiếm lĩnh tri thức, chứ không phải cung cấp  tri thức. Vì thế, phát triển TDPB được xem là một trong những bước đi cần thiết  nhằm đưa hoạt động GD, dạy học đi vào quỹ đạo phát triển NL hiện nay. 

1.2. Thực tế trong học tập và trong cuộc sống hiện nay luôn chú trọng đến  hoạt động tranh luận. Trên các diễn đàn, chương trình truyền hình cũng xuất hiện  những chương trình hình thành và rèn luyện năng lực TDPB cho HS như Trường  Teen hay Thanh niên nói. HS cần phải tự mình kiến tạo tri thức; xây dựng được  chính kiến của bản thân; có khả năng đánh giá và phản biện đưa ra các lí lẽ sắc sảo,  cách lập luận chặt chẽ để phản bác lại quan điểm của người khác, đồng thời bảo vệ  quan điểm của mình. 

1.3. Môn Ngữ văn trong hệ thống chương trình GDPT đóng vai trò quan  trọng trong việc rèn luyện và phát triển các NL thiết yếu của người học, như: NL  ngôn ngữ, NL thẩm mỹ, tự học và sáng tạo…. Chính vì vậy việc phát triển NL cho  người học thông qua môn Ngữ văn cũng là một yêu cầu tất yếu. Ở các nền GD tiên  tiến, môn Ngữ văn được xem là một trong những môn học có thế mạnh để rèn  luyện TDPB cho người học. Chính vì vậy, phát triển TDPB cho HS qua dạy học  đọc hiểu văn bản trong CT Ngữ văn THPT là việc làm cần thiết, phù hợp với mục  tiêu bồi dưỡng phẩm chất, NL người học qua môn học. 

1.4. Phương pháp tranh luận phù hợp với đặc trưng của bộ môn Ngữ văn nói  chung và đọc hiểu văn bản nói riêng. Áp dụng phương pháp tranh luận sẽ góp phần  giúp HS hiểu rõ bản chất vấn đề; phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo  của học sinh; có quan điểm, chính kiến rõ ràng trước mọi vấn đề; rèn luyện cho các  em nhìn nhận các nội dung dưới góc độ nhiều chiều; hình thành NL TDPB.  

Từ thực tế trên, chúng tôi quyết định chọn thực hiện đề tài “Vận dụng phương  pháp tranh luận trong dạy học đọc hiểu văn bản hướng tới phát triển tư duy  phản biện cho học sinh THPT”. Chọn đề tài này, người viết muốn góp phần phát  triển TDPB cho HS một cách hiệu quả, góp phần đổi mới PPDH theo định hướng  phát triển NL của HS, hướng đến mục tiêu đào tạo những công dân năng động,  sáng tạo, tự tin, đáp ứng tốt yêu cầu của đất nước trong thời kỳ hội nhập.

1 

2. Điểm mới, đóng góp của sáng kiến. 

– Hệ thống hóa cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của việc vận dụng PP tranh  luận trong dạy học đọc hiểu văn bản hướng tới phát triển TDPB cho HS THPT,  đáp ứng yêu cầu của đổi mới PP dạy học chương trình hiện hành và chương trình  giáo dục phổ thông môn Ngữ văn năm 2018. 

– Đề xuất các biện pháp tổ chức dạy học đọc hiểu văn bản nhằm phát triển  TDPB trong dạy học Ngữ văn nói chung và dạy học đọc hiểu văn bản nói riêng  cho HS THPT.  

– Xây dựng hệ thống câu hỏi/bài tập đi sâu vào văn bản theo hướng phát  triển TDPB cho HS. 

– Làm phong phú thêm lý luận và thực tiễn dạy học bộ môn Ngữ văn ở trường THPT, đặc biệt là thiết kế và tổ chức dạy học đọc hiểu văn bản đáp ứng yêu  cầu đổi mới chương trình giáo dục hiện hành và CTGDPT môn Ngữ văn năm  2018. 

– Kết quả này giúp tôi và đồng nghiệp vận dụng trong quá trình dạy học thực  

tiễn, đề tài cũng là tài liệu tham khảo hữu ích cho HS, GV trong quá trình dạy và  học.

2 

PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 

Chương 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 

VÀ CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI 

1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu 

1.1.1. Tình hình nghiên cứu việc phát triển tư duy phản biện trong dạy học  đọc hiểu văn bản cho học sinh THPT 

Trong dạy học nói chung và dạy học Ngữ văn nói riêng đang hướng tới hình  thành và phát triển NL cho HS, trong đó có NL TDPB. Thực tế quá trình học tập,  ra đề kiểm tra và thi cử những năm gần đây đã chứng minh, đặc biệt GV đã ý thức  phát triển TDPB cho người học trong dạy học đọc hiểu VB. 

Sáng kiến kinh nghiệm “Phát triển khả năng phản biện cho học sinh THPT  trong dạy học Văn” của tác giả Bùi Thế Nhưng – Trường THPT Trần Hưng Đạo –  Tiên Lữ – Hưng Yên đã đưa ra một số biện pháp nhằm phát triển TDPB và NL  phản biện cho HS thông qua đọc hiểuVB Tây Tiến (Quang Dũng). 

Tương tự là bài viết “Một số biện pháp phát triển năng lực tư duy phản biện  trong dạy học đọc hiểu văn bản “Chiếc thuyền ngoài xa” của Nguyễn Minh Châu” của tác giả Nguyễn Văn Thái đăng trên Tạp chí Giáo dục, số 469 (Kì 1 – 1/2020),  tr. 27-30. Bài viết đã đưa ra một số biện pháp dạy học VB theo định hướng phát  triển NL TDPB như: Biện pháp đọc suy luận; biện pháp tranh biện; biện pháp  thông qua cuộc giao tiếp văn học.  

Trên tạp chí Giáo dục còn xuất hiện các bài viết của Nguyễn Thị Lệ Thanh – GV trường THPT Lê Quảng Chí, thị xã Kì Anh, tỉnh Hà Tĩnh: “Sử dụng hoạt  động tranh biện trong dạy học đọc hiểu văn bản nhằm phát triển tư duy phản biện  và năng lực phản biện cho học sinh trung học phổ thông” [7, tr. 197-200] và “Xây  dựng các tình huống có vấn đề trong dạy học đọc hiểu văn bản nhằm phát triển tư  duy phản biện cho học sinh ở trường trung học phổ thông” [8, tr. 12-21] hướng tới  cách thức tổ chức biện pháp thông qua một vài tác phẩm văn học trong CTPT. 

1.1.2. Tình hình nghiên cứu việc vận dụng phương pháp tranh luận trong  dạy học đọc hiểu văn bản hướng tới phát triển tư duy phản biện cho học sinh  THPT 

Thời đại công nghệ 4.0 đòi hỏi con người không chỉ có nền tảng tri thức  vững chắc mà còn cần phải rèn luyện các kĩ năng, NL vận dụng tri thức vào các  tình huống thực tiễn. PP tranh luận là một trong những PP dạy học tích cực đang  được chú trọng trong dạy học ở trường THPT hiện nay giúp người học phát triển  TDPB, thay đổi cách nhìn, góc nhìn về đối tượng, sự vật, hiện tượng xã hội.