SKKN Một số kinh nghiệm cải thiện kỹ năng học hát môn âm nhạc hiệu quả cho học sinh lớp 6 (Sách Cánh Diều)

1. MỞ ĐẦU

1.1.  Lí do chọn đề tài.

Âm nhạc là một loại hình nghệ thuật nhằm phản ánh hiện thực khách quan bằng những hình tượng có sức biểu cảm của âm thanh, nhịp điệu. Âm nhạc gắn bó mật thiết với đời sống con người. Ngay từ khi chào đời, em bé được ôm ấp trong lời ru nhẹ nhàng của người mẹ, lớn lên với những bài hát đồng dao, với những điệu hò, những khúc tình ca vui buồn được nuôi dưỡng bằng cội nguồn của văn hoá âm nhạc dân gian. Âm nhạc được  đưa vào nhà trường THCS với tư cách là một môn học độc lập, sự có mặt của môn âm nhạc trong nhà trường làm thăng bằng nội dung học tập, góp phần phát triển tình cảm đạo đức, trí tuệ, nhân cách của học sinh. Âm nhạc có một vị trí quan trọng, nó tạo cho nhà trường một không khí vui tươi, lành mạnh để học sinh tăng thêm lòng yêu quê hương đất nước, con người, cụ thể là yêu trường yêu lớp, say sưa học tập, hòa mình vào tập thể. Qua môn học này, học sinh có thể thấy được âm nhạc là một liều thuốc tinh thần, tạo sự hưng phấn trong học tập và cảm nhận được phần nào sự hấp dẫn của thế giới âm nhạc. Môn âm nhạc ở trường THCS sẽ cùng các môn học khác phát triển năng lực tư duy, trí tuệ, tạo cho học sinh một trình độ văn hóa âm nhạc phổ thông, từ đó xây dựng và hình thành nhân cách đạo đức con người về  Đức – Trí – Lao – Thể – Mĩ.

Vì âm nhạc là môn học độc lập nên việc dạy và học phải được giáo viên và học sinh thực hiện một cách nghiêm túc: Có kiểm tra, thi đánh giá cuối năm và kết quả  là một trong những tiêu chuẩn để xét học sinh lên lớp hay tốt nghiệp bậc học THCS. Xong, thực tế hiện nay cho thấy rằng bộ môn này chưa thực sự nhận được sự quan tâm của chính học sinh và các bậc cha mẹ học sinh nữa.Việc trang bị cơ sở vật chất để phục vụ cho việc dạy và học âm nhạc ở THCS còn thiếu thốn và nghèo nàn. Nhà trường chưa có phòng riêng để dạy âm nhạc. Một số loại nhạc cụ, băng, đĩa nhạc kém chất lượng, tranh ảnh để phục vụ cho việc dạy học bộ môn âm nhạc còn thiếu khá nhiều chưa đủ để đáp ứng cho việc dạy – học âm nhạc, sách đọc thêm và các tài liệu tham khảo khác rất hiếm và giáo viên phải tự mình tìm tòi tài liệu, sưu tầm đồ dùng dạy học. Trong khi đó yêu cầu của bộ môn lại cần phải có những trang thiết bị hiện đại (như: video, đài đĩa, máy chiếu… ) để phục vụ cho việc dạy và học tốt hơn.

 Đối với học sinh trường THCS nói chung và học sinh khối 6 nói riêng đa số học sinh rất hứng thú khi học hát, các em thích ca hát, thích được học bài hát mới. Tuy nhiên vẫn còn nhiều vấn đề khó khăn khi dạy – học phân môn này, các em chưa có kĩ năng để thực hiện theo yêu cầu  của bộ môn đó là: Học sinh còn chậm thuộc bài hát, biết hát nhưng còn sai giai điệu chưa thể hiện được sắc thái, tình cảm của bài hát, một vài học sinh còn hát sai cao độ, tiết tấu và chưa mạnh dạn khi giáo viên yêu cầu thực hiện.

Tuy vậy hiện tại bản thân tôi chưa tìm thấy một tài liệu nghiên cứu nào bàn sâu về vấn đề này và là một người giáo viên đang trực tiếp giảng dạy bộ môn âm nhạc tại trường THCS, tôi tự nhận thấy việc dạy cho các em học sinh lớp 6 kĩ năng học hát là rất quan trọng và cần thiết, nên đặt lên hàng  đầu để các em hình thành kĩ năng học hát cho bản thân khi mới bắt đầu bước vào chương trình âm nhạc THCS. Xuất phát từ những lí do đó tôi mạnh dạn chọn đề tài: “Một số kinh nghiệm cải thiện kỹ năng học hát môn Âm nhạc hiệu quả cho học sinh lớp 6” theo bộ sách Cánh Diều để các đồng nghiệp cùng bạn bè xa gần tham khảo.

1.2. Mục đích nghiên cứu

Đề tài nghiên cứu ”Cải thiện kĩ năng học hát cho học sinh lớp 6” theo bộ sách Cánh Diều với mục đích cơ bản là giúp giáo viên tìm ra những biện pháp dạy thiết thực, ứng dụng những biện pháp đó một cách khoa học và có hiệu quả. Giúp học sinh khắc phục nhược điểm, vận dụng kiến thức đã được học để trả lời các câu hỏi, có kĩ năng thực hành, tạo cho các em tính tích cực chủ động trong giờ học hát. Từ đó chất lượng của phân môn học hát sẽ được nâng lên.

 1.3. Đối tượng nghiên cứu.

          Hiện nay  nước ta rất coi trọng việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh, bởi thế mà nó cũng được đưa vào trong các trường học; ở bất kể phương diện, trường hợp nào cũng cần có cách giải quyết công việc một cách logic và khoa học nhất. Trong bộ môn âm nhạc(cụ thể là phân môn học hát) cũng vậy việc tạo cho các em kĩ năng trong phân môn cũng rất quan trọng và việc để các em có kĩ năng học hát tốt không phải là việc ngày một ngày hai mà nó cả là một quá trình phải được rèn luyện.

          Đề tài tôi chọn hướng tới đối tượng là “Một số kinh nghiệm cải thiện kỹ năng học hát môn Âm nhạc hiệu quả cho học sinh lớp 6” theo bộ sách Cánh Diều.

          Rèn kĩ năng cho học sinh lớp 6 để khắc phục những hạn chế của học sinh như :chậm thuộc bài hát, hát còn sai giai điệu chưa thể hiện được sắc thái, tình cảm của bài hát, hát sai cao độ, tiết tấu và chưa mạnh dạn biểu diễn trước lớp.

1.4. Phương pháp nghiên cứu.

Để thực hiện đề tài này, tôi đã sử dụng và kết hợp nhiều phương pháp như:

         – Phương pháp nghiên cứu lý thuyết (còn gọi là Phương pháp nghiên cứu tài liệu): Tôi đã nghiên cứu tài liệu liên quan đến phương pháp dạy học nói chung, phương pháp dạy Âm nhạc THCS nói riêng…. Đặc biệt nghiên cứu Sách giáo khoa, sách giáo viên. Tham khảo sáng kiến kinh nghiệm của đồng nghiệp, trên mạng Internet.

         – Phương pháp thống kê – phân tích  tổng hợp – so sánh đối chiếu và phương pháp thực nghiệm: Tôi tiến hành khảo sát thống kê số liệu học sinh, đồng thời tiến hành thực nghiệm cụ thể ở 2 lớp 6 với cùng 1 bài để so sánh đối chiếu rồi đưa ra kết luận.

         – Phương pháp điều tra sư phạm: Tôi trao đổi với các đồng nghiệp về các phương pháp rèn kĩ năng học hát qua các buổi sinh hoạt chuyên môn, các chuyên đề cấp cụm, cấp Huyện….

2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

2.1. Cơ sở lý luận của sáng kiến kinh nghiệm.

Thế kỷ XXI là thế kỉ của khoa học kỹ thuật phát triển mạnh mẽ, sự nghiệp giáo dục đào tạo âm nhạc cũng có điều kiện để phát triển những bước cao hơn. Cho đến ngày nay việc đưa âm nhạc vào học đường đã được chú trọng vì những lợi ích quan trọng của nó trong việc giáo dục học sinh thành những con người được phát triển một cách toàn diện về mọi mặt. Vì vậy, việc dạy âm nhạc ở trường phổ thông nói chung và trường THCS nói riêng, mặc dù không nhằm đào tạo các em thành những con người hoạt động nghệ thuật chuyên nghiệp mà chủ yếu là giáo dục văn hoá âm nhạc, làm cho các em yêu thích nghệ thuật âm nhạc, hình thành ở học sinh một tâm hồn trong sáng, một thị hiếu âm nhạc lành mạnh, cách tư duy sắc sảo, lòng khát khao sáng tạo, giàu tình cảm nhanh nhẹn hoạt bát và sống vui tươi. Âm nhạc phát triển tối đa những tố chất sinh lý, những phẩm chất tâm lý của lứa tuổi học sinh, tạo điều kiện để các em hoàn chỉnh và cân đối về tâm hồn, trí tuệ và thể chất, làm phong phú tình cảm của lứa tuổi học sinh.

“Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”[1]

“Chương trình Giáo dục phổ thông là một kế hoạch sư phạm và chuẩn kiến thức kĩ năng là 1 trong những nội dung đó” [2] chính vì vậy để tạo cho em các kĩ năng trong bộ môn âm nhạc nói chung cũng như phân môn học hát nói riêng là một vấn đề cần thiết.

          Căn cứ vào nhiệm vụ năm học, yêu cầu của bộ môn.

Căn cứ vào nội dung chương trình, sách giáo khoa.

Với tư cách là nhà giáo, giáo viên trực tiếp giảng dạy tôi nhận thấy cần phải nghiên cứu kỹ cơ sở lý luận và nắm vững các kiến thức về bộ môn và phương pháp giảng dạy bộ môn nhằm đạt được hiệu quả cao nhất để thực hiện đề tài sáng kiến kinh nghiệm này.

2.2 Thực trạng vấn đề.

      – Về phía nhà trường:

    Đơn vị trường tôi đang công tác giảng dạy là một xã xa trung tâm Huyện, điều kiện kinh tế còn nhiều khó khăn nên ảnh hưởng rất nhiều đến chất lượng giáo dục. Nhà trường chưa có phòng học âm nhạc riêng, trang thiết bị phục vụ cho việc dạy học còn thiếu; trường thuộc vùng nông thôn nên học sinh ít có cơ hội được tham gia giao lưu các chương trình văn hóa, văn nghệ của các cấp, các ngành, các hội nghị, hội diễn – Kinh phí hoạt động của nhà trường còn eo hẹp.

        – Về chương trình sách giáo khoa âm nhạc:

      Chương trình Âm nhạc lớp 6 có 3 phân môn, trong đó phân môn học hát các em sẽ được học 8 bài hát, gồm 4 bài hát thiếu nhi, 2 bài hát dân ca Việt Nam, 2 bài hát nước ngoài. Mỗi bài hát đều có tính chất, sắc thái khác nhau, với đối tượng là học sinh lớp 6 thì việc để các em thể hiện hết được tính chất và sắc thái của từng bài là khó.

      – Về phía học sinh:

     Hiện nay trong xu thế hội nhập Quốc tế, các loại hình nghệ thuật của các nước, các dân tộc trên thế giới du nhập vào Việt Nam khiến cho nền nghệ thuật của nước ta trở nên phong phú và đa dạng hơn. Điều đó giúp công chúng có cơ hội được đến gần hơn với nghệ thuật âm nhạc nhất là giới trẻ. Bên cạnh những tác động tích cực thì nhiều loại hình âm nhạc tác động không tốt đến đời sống  văn hoá tinh thần, đến nhận thức, phong cách và lối sống của giới trẻ hiện nay, làm mất đi nét văn hoá truyền thống, nét bản sắc riêng  của dân tộc. Đặc biệt là đối tượng học sinh THCS, THPT là đối tượng bị tác động mạnh nhất.

Mặt khác nhiều bộ phận không nhỏ chính bản thân các em học sinh còn xem môn Âm nhạc là môn phụ nên chưa đầu tư về thời gian cho môn học.

– Về phía giáo viên:

Cũng xuất phát từ tâm lí môn âm nhạc là môn không cơ bản, giáo viên không bị ràng buộc nhiều bởi chất lượng giáo dục. Do đó nhiều giáo viên không đầu tư tâm huyết cho việc soạn giảng. Giáo viên chỉ giảng làm sao cho đảm bảo đi hết nội dung bài học chứ chưa chú ý đến chất lượng của bài dạy. Mặt khác giáo viên chưa bắt kịp với sự đổi mới phương pháp dạy và học và còn lúng túng trong phương pháp áp dụng, không định hình rõ nên sử dụng phương pháp nào trong từng bài nào.

        –  Thực trạng về chất lượng:

Qua kết quả học tập trong phân môn học hát  của đầu năm(Năm học ……. ) 

      Từ kết quả thực tế trên trong quá trình dạy học bản thân tôi đã nghiên cứu, tìm tòi, áp dụng các giải pháp để rèn kĩ năng học hát cho học sinh và kết quả là rất khả quan.

 2.3. Giải pháp và tổ chức thực hiện.

Cũng như các môn học khác, môn học âm nhạc nhằm trang bị cho lớp trẻ một trình độ văn hoá âm nhạc trong một tổng thể của chương trình giáo dục toàn diện. Nội dung môn âm nhạc sẽ phải bao gồm một số kỹ năng tối thiểu về ca hát, những vấn đề về lí thuyết âm nhạc sơ giản, hướng dẫn nghe nhạc, tìm hiểu âm nhạc giúp các em nâng cao năng lực cảm thụ và yêu thích môn học này.

Quan niệm và cảm xúc của mỗi người trước cái đẹp luôn khác nhau, từ quan niệm đó nảy sinh nhiều ý tưởng và trường phái khác nhau trong nghệ thuật. Trong quá trình giảng dạy âm nhạc ở trường THCS, GV cần tạo mọi điều kiện để HS phát huy được những cảm xúc nghệ thuật, những sáng tạo trong học tập.

Muốn làm được điều đó HS cần có quá trình rèn luyện không chỉ ở môn âm nhạc. Sáng tạo giúp HS phát huy được những suy nghĩ tư tưởng và hành động của mình, nâng cao kết quả học tập và hình thành những năng lực riêng biệt của các em. Trong học tập, tìm tòi sáng tạo là hình thức cao nhất thể hiện tính tích cực của HS, hãy bắt đầu khuyến khích các em mạnh dạn nói lên những cảm nhận của mình về môn học, về bài hát.

Trong quá trình học hát, GV có thể yêu cầu HS hát và tự kiểm tra lẫn nhau, khuyến khích kỹ năng nghe và đánh giá của từng em. Ngoài ra, GV khơi gợi để HS nói lên cảm nhận của mình về bài hát, điều này bổ sung và làm giàu khả năng cảm thụ âm nhạc của các em.

          Để rèn kĩ năng học hát cho học sinh, ngoài những kĩ năng cơ bản đặc thù của môn dạy như tư thế ngồi, cách lấy hơi, phát âm nhã chữ, hát theo tay chỉ huy…., bản thân tôi còn áp dụng một số kĩ năng sau:

        – Sửa sai cho học sinh khi dạy hát.

        – Hát kết hợp gõ đệm; hát diễn cảm, tự tin.

        – Áp dụng 1 số trò chơi trong tiết học hát.

2.3.1. Sửa sai cho học sinh khi dạy hát.

        Dạy hát cho học sinh ở trường THCS là để nhằm mục đào tạo cho các em một trình độ văn hóa âm nhạc phổ thông nhất định, năng khiếu của các em cũng có hạn chứ chúng ta không thể đòi hỏi các em như học sinh ở trường năng khiếu và tình trạng hát sai giai điệu, sai tiết tấu là điều không thể tránh khỏi trong tiết học hát.

        Khi học sinh hát sai giáo viên không nên phê bình thẳng thắn mà phải có biện pháp động viên để các em có hứng thú hơn, bằng cách giáo viên phải hát chuẩn xác, lưu ý những chỗ khó hát trong bài, đưa ra các bài tập phòng ngừa sai về cao độ, trường độ,…Giáo viên phải so sánh giữa cái sai của học sinh với cái đúng của giáo viên, âm thanh phải được vang lên, giáo viên sửa sai chậm so với tốc độ hát bình thường của bài hát, giáo viên có thể thị phạm bằng giọng hát của mình hoặc đánh đàn nhiều lần ở chỗ sai, chủ yếu là thực hành tránh nói dài dòng, lí thuyết. Cụ thể tôi đã áp dụng như:

       * Hát sai trường độ của bài:

       + Khi học sinh học hát bài: Bụi phấn (trang 19 Âm nhạc 6 bộ sách Cánh Diều)

  Nhạc và lời: Vũ Hoàng – Lê Văn Lộc

Học sinh thường hát sai ở câu:

      Thầy em tóc như bạc thêm, bạc thêm vì bụi phấn.

Ở câu này học sinh thường ngân âm “thêm” cho nên kéo theo sai cả câu vì vậy để sửa sai chỗ  này giáo viên nên nói cho học sinh biết từ “tóc …thêm” phải hát trường độ giống nhau. Cũng có thể giáo viên vỗ tay theo tiết tấu để học sinh dễ nhận thấy, sau đó yêu cầu học sinh thực hiện nhiều lần ở chỗ khó này.

      + Khi học sinh học hát bài: Đi cắt lúa – Dân ca Hrê (Tây Nguyên) (trang 57 Âm nhạc 6 bộ sách Cánh Diều)

Ở bài này học sinh thường hát sai ở chỗ có đảo phách như âm “hát”, “hương”:

Từng đàn em vui hát ca, mừng lúa ngát hương ê ê đón lúa về sướng vui khắp buôn làng mình. 

          Vì lớp 6 các em chưa học về phần nhạc lý nhiều và nhất là lại có đảo phách do vậy khi học sinh hát sai giáo viên không diễn giải lí thuyết dài dòng mà chỉ thực hiện trực tiếp là giáo viên đàn mẫu nhiều lần ở chỗ khó này hoặc hát mẫu kết hợp động tác gõ đệm cho học sinh nghe rồi yêu cầu học sinh thực hiện, sau đó mới ghép vào bài.

          *  Hát sai cao độ của bài hát:

       + Khi học sinh học hát bài: Tình bạn bốn phương – Nhạc: Scotland ; Lời: Đỗ Thanh Hiền (trang 26 Âm nhạc 6 bộ sách Cánh Diều) các em rất hay hát sai cao độ ở từ “Bạn ơi” “cùng nhau” hát bằng nhau.

       + Khi học sinh học hát bài Lí cây đa Dân ca Quan họ Bắc Ninh (trang 12 Âm nhạc 6 bộ sách Cánh Diều) các em hay hát sai các từ đệm lới ơi a cây đa ở trong bài.