SKKN Một số giải pháp tổ chức hoạt động đọc mở rộng hiệu quả cho học sinh trong dạy học môn Ngữ văn lớp 10 tại trường THPT Nguyễn Trường Tộ – Hưng Nguyên – KNTT

PHẦN 1. ĐẶT VẤN ĐỀ 

1.  Lí do chọn đề tài 

1.1. Đối với nền giáo dục Việt Nam nói chung, việc xây dựng và triển khai Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể 2018 là một bước ngoặt lớn, kèm theo sự thay đổi mạnh mẽ trong nội dung dạy học và phương pháp dạy học, giúp học sinh phát triển hài hòa cả về năng lực và phẩm chất. Ở môn Ngữ văn, mục tiêu đề ra: “Chương trình lấy việc rèn luyện các kĩ năng giao tiếp (đọc, viết, nói và nghe) làm trục chính xuyên suốt cả ba cấp học, đáp ứng yêu cầu của chương trình định hướng phát triển năng lực và đảm bảo tính chỉnh thể, sự nhất quán liên tục trong tất cả các cấp học, lớp học”. Những kĩ năng giao tiếp này là nền tảng của bất kì một ngôn ngữ nào, dân tộc nào trên thế giới. Với việc đề ra trọng tâm dạy học xoay quanh trục kĩ năng, khả năng ngôn ngữ của người học sẽ phát triển toàn diện, có chiều sâu và là tiền đề quan trọng để hình thành và phát triển năng lực đặc thù bên cạnh năng lực chung. Nhìn vào trình tự sắp xếp các kĩ năng giao tiếp cũng như thực tế cho thấy, đọc được xem là kĩ năng đầu tiên, quan trọng nhất trong dạy học môn Ngữ văn. 

1.2. Đọc là hoạt động giải mã văn bản, tìm nghĩa, kiến tạo nghĩa, hơn thế, còn là quá trình đối thoại của người đọc, người học với tác giả và cộng đồng diễn giải. Đọc gắn với hiểu nên là đọc hiểu. Yêu cầu về kĩ năng đọc tương đối nhiều, từ kĩ thuật đọc đến những quy trình đọc cụ thể như đọc hiểu nội dung; đọc hiểu hình thức; liên hệ, so sánh, giữa các văn bản; kết nối văn bản với bối cảnh, với trải nghiệm của người đọc; đọc mở rộng… Đọc mở rộng là một yếu tố quan trọng, góp phần tạo nên thành công của hoạt động đọc, từ đó, tác động tới các hoạt động khác của môn Ngữ văn. Tuy nhiên, về phía giáo viên cũng như học sinh, nhiều người chưa quan tâm đến đọc mở rộng đúng mức. Đọc mở rộng mới chỉ được xem là hình thức, không thường xuyên, ít được đưa vào kiểm tra, đánh giá, trong khi đây lại là một khâu quan trọng của hoạt động dạy học môn Ngữ văn. 

1.3. Là  giáo viên Ngữ văn cấp Trung học phổ thông, qua thực tiễn dạy học, chúng tôi nhận thấy việc phát triển kĩ năng đọc mở rộng cho HS vô cùng cần thiết. 

GV, vì quá nhiều việc phải làm, nhiều khi “quên” giao nhiệm vụ đọc mở rộng cho HS. Vì nghĩ đây là hoạt động nâng cao, bổ sung nên HS thờ ơ trước các văn bản mới. Hậu quả là vốn kiến thức của HS chỉ quẩn quanh ở những văn bản trong sách giáo khoa, tư duy so sánh, liên hệ kém. GV cũng lúng túng trước việc giúp HS rèn luyện kĩ năng đọc mở rộng… Điều này ảnh hưởng đến sự phát triển văn hóa đọc trong cộng đồng. 

         Từ những lí do trên, chúng tôi chọn đề tài Một số giải pháp tổ chức hoạt động đọc mở rộng hiệu quả cho học sinh trong dạy học môn Ngữ văn lớp 10 tại trường THPT Nguyễn Trường Tộ – Hưng Nguyên với mong muốn góp phần vào đổi mới tổ chức hoạt động đọc mở rộng nói riêng, và phương pháp dạy học bộ môn Ngữ văn nói chung, từng bước hiện đại hoá đáp ứng yêu cầu của xã hội. 

2. Mục đích nghiên cứu  

     Tổ chức hoạt động đọc mở rộng cho HS trong dạy học môn Ngữ văn lớp 10 nói riêng và cấp THPT nói chung là một yêu cầu quan trọng, từ đó, đề tài đặt ra các giải pháp để tổ chức hoạt động ấy có hiệu quả tại khối lớp 10 trường THPT Nguyễn Trường Tộ, hướng tới việc giúp HS biết tự đọc, bồi dưỡng văn hóa đọc, thói quen và ham mê đọc sách, nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn trong nhà trường. 

3. Tính mới của đề tài 

     Chương trình Ngữ văn lớp 10 THPT được thực hiện từ  năm 2022. Cho nên đề tài chúng tôi nghiên cứu hoàn toàn mới mẻ. 

      Để thấy được hiệu quả của các giải pháp đề xuất, tất nhiên cần có nhiều thời gian hơn. Tuy chương trình mới được thực hiện chưa được một năm nhưng chúng tôi vẫn mạnh dạn nghiên cứu đề tài này bởi chúng tôi đã dạy thực nghiệm một số tiết ở một số lớp và thấy được hiệu quả rõ nét.   

     Đề tài  nghiên cứu một vấn đề cụ thể là đưa ra một số giải pháp  tổ chức hoạt động đọc mở rộng hiệu quả cho HS trong dạy học môn Ngữ văn 10 tại trường THPT Nguyễn Trường Tộ – Hưng Nguyên, góp phần đổi mới việc dạy đọc, đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn, rèn luyện thói quen và nâng cao hiệu quả của việc đọc sách cho HS. Từ đó góp phần nâng cao hiệu quả dạy học, phù hợp giáo dục hiện đại và thực hiện tốt chương trình giáo dục phổ thông 2018. 

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu   

• Nghiên cứu ở bộ môn Ngữ văn, nội dung nguyên tắc, các giải pháp tổ chức hoạt động đọc mở rộng trong chương trình sách giáo khoa Ngữ văn 10 – Bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống 
• Thực nghiệm tại trường THPT trên địa bàn huyện Hưng Nguyên và Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An. 

5. Phương pháp nghiên cứu 

• Phương pháp nghiên cứu lí thuyết 

• Phương pháp nghiên cứu thực tiễn 

• Phương pháp chuyên gia 

• Phương pháp thực nghiệm sư phạm 

• Phương pháp thống kê toán học 

PHẦN 2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 

1. Cơ sở lí luận      

1.1. Một số khái niệm, thuật ngữ 

  * Tổ chức hoạt động 

• Hoạt động: Từ điển Tiếng Việt định nghĩa: “Hoạt động là tiến hành những việc làm có quan hệ với nhau chặt chẽ nhằm một mục đích nhất định trong đời sống xã hội”. Đó là quá trình chuyển hóa năng lực lao động của bản thân thành sự vật, thành thực tế và quá trình ngược lại chính là sự “tách những thuộc tính sự vật của thực tế quay trở về với chủ thể, biến thành vốn liếng tinh thần của chủ thể”.  

• Tổ chức hoạt động: Từ điển Tiếng Việt có ghi: “Tổ chức là quá trình sắp xếp, bố trí thành các bộ phận để cùng thực hiện một nhiệm vụ, hoặc một chức năng chung” [Hoàng Phê (chủ biên, 1998), Từ điển tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng. ]. 

* Đọc mở rộng 

      Đọc mở rộng (extensive reading) vốn là một phương pháp đọc được khuyến khích  sử dụng trong các trường đại học. Mục đích của phương pháp này đó là rèn luyện kỹ năng đọc nhanh. Khi thực hiện extensive reading, người đọc sẽ tập trung vào việc nắm rõ ý nghĩa chính của văn bản, thay vì những yếu tố “bên ngoài” khác như từ vựng, ngữ pháp… Nói một cách đơn giản, extensive reading là phương pháp phải đọc nhiều nhất có thể nhưng vẫn nắm được nội dung chính của những câu chữ mà mình đã đọc.  

   Đối với môn Ngữ văn ở nhà trường, đọc mở rộng là một cụm từ nên được hiểu trong một ngữ cảnh cụ thể của dạy học. Đọc là khâu quan trọng của dạy học Ngữ văn, là kĩ năng đầu tiên thuộc trục kĩ năng đọc, viết, nói và nghe, theo chương trình GDPT 2018. “Mở rộng” ở đây là cách nói tương đối, với ý là mở rộng so với cái gì, và ai cũng hiểu, là mở rộng so với những gì đã được đưa vào SGK. Như vậy, đọc mở rộng tức là đọc các văn bản, các ngữ liệu ngoài SGK, với mục đích rèn luyện kĩ năng đọc cho HS, nâng cao văn hóa đọc cho các em, cũng là nâng cao văn hóa đọc cho xã hội.