I. PHẦN MỞ ĐẦU. 

1. Bối cảnh của đề tài. 

Xã hội ngày càng đổi mới tiến bộ, tư duy con người thay đổi, tầm tiếp nhận, nhu cầu học tập của học sinh thay đổi dẫn tới giáo viên và cách giáo dục cũng bặt buộc phải đổi mới sao cho phù hợp.      

Điểm đổi mới quan trọng của bộ môn Ngữ văn trong nhà trường hiện nay đó chính là phải tạo được không khí văn chương trong mỗi giờ dạy học. Đây chính là xu hướng đúng đắn và mang ý nghĩa tích cực, giúp cho các em học sinh có hứng thú học văn, lĩnh hội được cái hay, cái đẹp, thế giới nội tâm của cuộc sống con người qua các tác phẩm văn chương.      

Vì vậy trong quá trình giảng dạy của bản thân, tôi đã đúc rút được một số kinh nghiệm để tạo ra không khí văn chương trong các giờ Đọc – hiểu văn bản Ngữ văn. Những đúc rút đó được trình bày trong bản sáng kiến kinh nghiệm với đề tài “Tạo không khí văn chương trong giờ Đọc – hiểu văn bản ở chương trình Ngữ văn THPT”.     

Đây là đề tài có tính chất thiết thực, giúp bản thân tôi cũng như các đồng nghiệp tiến hành tốt hơn các tiết dạy Ngữ văn. Đồng thời đây cũng là một biện pháp có hiệu quả trong việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực chủ động của học sinh.     

Mục đích của đề tài là mong muốn góp thêm một số kinh nghiệm trong việc dạy học Ngữ văn ở THPT, trao đổi với đồng nghiệp  những giải pháp khắc phục khó khăn khi dạy học Ngữ văn, góp phần nâng cao chất lượng môn Ngữ Văn trong nhà trường phổ thông, góp phần đào tạo nguồn nhân lực theo yêu cầu của xã hội trong thời đại mới.     

2.  Mục đích đề tài. 

Mục đích của đề tài là mong muốn góp thêm một số kinh nghiệm trong việc dạy học Ngữ văn ở THPT, trao đổi với đồng nghiệp  những giải pháp khắc phục khó khăn khi dạy học Ngữ văn, góp phần nâng cao chất lượng môn Ngữ Văn trong nhà trường phổ thông, góp phần đào tạo nguồn nhân lực theo yêu cầu của xã hội trong thời đại mới.     

3. Phạm vi và đối tượng áp dụng.  

“Tạo không khí văn chương trong giờ Đọc – hiểu văn bản ở chương trình Ngữ văn THPT” là đề tài áp dụng trong phạm vi những tiết dạy đọc hiểu Ngữ văn ở nhà trường phổ thông, với đối tượng là học sinh PTTH nhằm tạo hứng thú cho học sinh, đánh thức những rung động, cảm xúc, bồi dưỡng tâm hồn người học. 

4.  Phương pháp nghiên cứu 

• Nghiên cứu, khảo sát thực tế việc dạy và học của học sinh THPT.     
• Tham dự và phỏng vấn    
• Phân tích, thống kê, tổng hợp dựa trên cơ sở kết quả nghiên cứu của các ngành khoa  

học khác để đạt được những mục tiêu mà đề tài đã xác định.     

5. Những điểm mới cơ bản trong kết quả nghiên cứu. 

– Đúc kết những kinh nghiệm giúp HS hứng thú hơn, thoải mái hơn trong mỗi giờ học Ngữ văn. 

II. PHẦN NỘI DUNG. 

1. Cơ sở lí luận của đề tài:    

Trong nhà trường PT, bộ môn Ngữ văn không chỉ có vai trò cung cấp kiến thức mà còn bồi đắp tâm hồn, nhân cách cho học sinh, cho nên vấn đề đặt ra đối với giáo viên là phải dạy như thế nào cho hay, cho hiệu quả, tạo được hứng thú, say mê cho học sinh quả là một thử thách vô cùng lớn đối với người giáo viên.  

Việc học sinh không thích thú mặn mà với môn Ngữ văn cũng có nhiều lí do, tuy nhiên có một nguyên nhân khá quan trọng đó là giáo viên chưa thực sự tạo ra sự cuốn hút học sinh bằng bài giảng của mình, chưa thực sự có những bước ngoặt đột phá trong việc đổi mới phương pháp dạy học văn. 

Người giáo viên với vai trò tổ chức, hướng dẫn và điều khiển quá trình học tập của học sinh, hơn ai hết việc phải tìm ra nhiều biện pháp để phát huy cao nhất tính tích cực sáng tạo của người học, tạo niềm hứng thú say mê học tập của học sinh là nhiệm vụ quan trọng của mỗi người giáo viên. 

Cái khó khăn đối với giáo viên dạy văn là làm sao trong giờ học có thể tạo ra bầu không khí văn chương. Môn ngữ văn là một môn học vừa có tính khoa học, vừa có tính nghệ thuật. Tạo bầu không khí văn chương là yếu tố không thể thiếu để làm nên “chất văn” cho mỗi giờ học văn. Để có được những giờ văn thật sự hiệu quả, đòi hỏi người giáo viên cần phải: 

• Tạo tâm lí thoải mái, hứng thú để học sinh sẵn sàng bước vào con đường khám phá, cảm nhận, lĩnh hội cái hay, cái đẹp, thế giới nội tâm của cuộc sống con người qua tác phẩm văn chương.  
• Góp phần đánh thức những rung động, cảm xúc, những rung cảm thẩm mĩ, bồi dưỡng tâm hồn người học, hướng các em tới cái Chân – Thiện – Mĩ. 
• Góp phần nâng cao chất lượng học tập bộ môn Ngữ văn của học sinh. 

2. Cơ sở thực tiễn của đề tài: 

Trong nhiều năm trở lại đây, theo xu thế của xã hội, đại bộ phận học sinh ít theo học khối C mà chỉ chạy theo những môn khoa học tự nhiên để tương lai dễ chọn ngành nghề, việc làm. Chính vì thế, học sinh trong trường THPT gần như rất xem nhẹ việc học văn, đa số các em chỉ coi môn Ngữ văn như là một môn điều kiện 

Từ những thực trạng trên, phần nào khiến cho học sinh chán những giờ học văn dẫn đến những giờ dạy – học văn tẻ nhạt, nhàm chán, trôi qua một cách vô vị. Từ chổ môn Ngữ văn là một môn mang nghệ thuật, hướng học sinh tới Chân – Thiện – Mĩ đã trở thành một môn học bị coi nhẹ trong nhà trường. Đây là một trong những lí do khiến cho giờ dạy học văn thực sự mất chất văn, không còn bầu không khí văn chương như xưa nữa. 

Để có một giờ dạy học Ngữ văn tốt, Người giáo viên ngày nay cần phải luôn ý thức được vai trò, trách nhiệm và đặc thù bộ môn. Luôn đổi mới, luôn xây dựng được một kế hoạch dạy học đúng đắn phù hợp. Thực hiện nghiêm túc sự chỉ đạo, hướng dẫn của Bộ, Sở Giáo dục và đào tạo, nhà trường THPT về việc đổi mới phương pháp dạy học. Các thầy cô giáo ở tất cả các bộ môn KHTN như Toán, Lý, Hóa, Sinh…trong nhà trường luôn học hỏi, tìm hiểu những phương pháp dạy học tiến bộ, vận dụng những kỹ thuật công nghệ mới vào trong dạy học để làm mới bài giảng của mình, tăng sự hứng thú của học sinh trong các giờ học. Không nằm ngoài xu thế đổi mới đó, các thầy cô giáo dạy Ngữ văn cũng luôn có ý thức tiếp cận, đổi mới phương pháp để mang lại hiệu hứng thú cho học sinh trong các giờ dạy học Ngữ văn. 

3. Giải pháp thực hiện:  

Để một giờ học Ngữ văn nói chung, giờ học tác phẩm văn chương nói riêng thực sự mang không khí văn chương thì từ việc thực hiện các bước lên lớp đến tâm lí, phong cách, ngôn ngữ của giáo viên, kĩ năng đánh thức sự sáng tạo của học trò… phải được thực hiện nhuần nhuyễn, linh hoạt. Sau đây là một số biện pháp tôi đã thực hiện để tạo không khí văn chương trong các giờ Đọc – hiểu văn bản ở chương trình Ngữ văn THPT: 

3.1. Tạo không khí từ hoạt động kiểm tra bài cũ. 

Hoạt động kiểm tra bài cũ là hoạt động thường được thực hiện ở đầu mỗi tiết học. Thay vì hình thức kiểm tra thầy hỏi, trò trả lời như lâu nay, GV có thể kiểm tra bằng cách gọi 2 HS cùng lúc (1 HS đặt câu hỏi, 1 HS trả lời). HS đặt câu hỏi sẽ nhận xét phần trả lời của HS trả lời câu hỏi. GV dựa trên chất lượng câu hỏi và việc đánh giá của HS đặt câu hỏi, dựa trên chất lượng câu trả lời của HS trả lời để đánh giá điểm cho HS. Thay vì kiểm tra ở đầu mỗi tiết học, GV thể kiểm tra ở giữa hoặc cuối tiết, tùy vào đặc điểm từng bài dạy. Thay vì gọi như lâu nay, có thể thay bằng hình thức bốc thăm để tránh tình trạng thụ động, đối phó trong việc học và chuẩn bị bài của HS. 

3.2. Tạo không khí từ bài cũ sang bài mới. 

Đây là việc khởi động bằng cách kiểm tra kiến thức bài cũ hoặc kiến thức cũ có liên quan đến bài học rồi kết hợp giới thiệu bài mới. 

Ví dụ: Khi dạy bài “ Trao duyên” của Nguyễn Du (Ngữ văn 10, tập 2), giáo viên có thể chọn cách khởi động: 

• GV: Em hãy đọc một vài câu thơ trong Truyện Kiều mà em đã học ở THCS nói về Thuý Kiều và Thuý Vân? 
• HS: Trả lời câu hỏi của GV. 
• GV chốt và giới thiệu bài mới: Chúng ta từng học các đoạn trích trong Truyện Kiều và đặc biệt là đoạn trích Chị em Thuý Kiều ở THCS. Vậy ngoài vẻ đẹp ngoại hình và tài năng ra thì nàng Kiều của Nguyễn Du còn có những phẩm chất và mang vẻ đẹp tâm hồn ra sao thì ngày hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu thêm một đoạn trích mới trong tác phẩm Truyện Kiều. 

3.3. Tạo không khí từ hoạt động vào bài thu hút sự chú ý. 

Hoạt động vào bài mặc dù chỉ chiếm ít thời gian trong tiết học song hoạt động khởi động lại có vai trò vô cùng quan trọng đối với người học. Phát huy hiệu quả của hoạt động này sẽ tạo đà, tạo tâm thế để học sinh chiếm lĩnh tác phẩm văn chương và cũng sẽ bảo toàn ấn tượng đẹp về một giờ dạy học môn Ngữ văn ngay từ phút đầu tiên. Chẳng hạn khi dạy bài “Người trong bao” của Sê – khốp (Ngữ văn 11, tập 2), giáo viên có thể giới thiệu bài bằng cách đưa ra cái bao một cách trực quan sinh động và dẫn dắt học sinh vào nhân vật người trong bao Bê-li-cốp – một con người luôn thu mình, gói bọc mình thật kỹ trong cái bao do y tạo ra và bị chìm trong cái bao lớp của xã hội nước Nga TK XIX. Và để hiểu rõ hơn về những hìn tượng ấy của Sê – khốp, hôm nay chúng ta sẽ cùng đến với “Người trong bao”. Hay khi dạy bài “Vội vàng” của Xuân Diệu, “Tràng giang” của Huy Cận, “Đây thôn Vĩ Dạ” của Hàn Mặc Tử, giáo viên có thể khởi động bài học từ ý kiến đánh giá của nhà phê bình Hoài Thanh về phong trào thơ Mới trong cuốn “Thi nhân Việt Nam”: “Ta thoát lên tiên cùng Thế Lữ, ta phiêu lưu trong trường tình cùng Lưu Trọng Lư, ta điên cuồng với Hàn Mặc Tử, Chế Lan Viên, ta đắm say cùng Xuân Diệu. Nhưng động tiên đã khép, tình yêu không bền, điên cuồng rồi tỉnh, say đắm vẫn bơ vơ, ta ngơ ngẩn buồn trở về hồn ta cùng Huy Cận”. 

– Khi dạy bài “Tự tình” của Hồ Xuân Hương Tìm những câu ca dao, thành ngữ hoặc những tác phẩm thơ văn đã học nói về thân phận của người phụ nữ trong xã hội xưa? 

+ Chùm ca dao than thân mở đầu bằng “Thân em”: 

VD:    Thân em như tấm lụa đào 

Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai. 

+ Thành ngữ: Hồng nhan bạc mệnh; Hồng nhan đa truân. 

+ Bánh trôi nước – Hồ Xuân Hương 

+ Chuyện người con gái Nam Xương – Nguyễn Dữ