SKKN Phát triển năng lực học văn cho học sinh THPT thông qua kiểu bài làm văn thuyết minh

MỤC LỤC

1. ĐẶT VẤN ĐỀ …………………………………………………………………………………….1

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI………………………………………………………………………….1
2. PHẠM VI, ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU……………………………………………….2

1. Phạm vi nghiên cứu……………………………………………………………………………….2
2. Đối tượng nghiên cứu…………………………………………………………………………….2

1. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU………………………………………………………….2
2. CẤU TRÚC ĐỀ TÀI……………………………………………………………………………3
3. THỜI GIAN THỰC HIỆN…………………………………………………………………….3

1. NỘI DUNG ………………………………………………………………………………………..4
2. CƠ SỞ ĐỀ TÀI……………………………………………………………………………………..4

1. Cơ sở lí luận………………………………………………………………………………………….4
2. Cơ sở thực tiễn………………………………………………………………………………………5

II.THỰC TRẠNG VỀ DẠY – HỌC KIỂU BÀI LÀM VĂN THUYẾT MINH…5

1. Văn thuyết minh trong tính ứng dụng hằng ngày – Vai trò, tác dụng của văn thuyết minh trong việc hình thành, phát triển năng lực cho học sinh ……………….5 2. Thực trạng dạy – học kiểu bài làm văn thuyết minh. …………………………………6

III. NHỮNG PHƯƠNG PHÁP HƯỚNG DẪN HỌC SINH PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC NGỮ VĂN THÔNG QUA KIỂU BÀI VĂN THUYẾT

MINH……………………………………………………………………………9

1. Một số nhận thức chung về phát triển năng lực học Ngữ Văn cho học sinh thông qua kiểu bài văn thuyết minh. …………………………………………………………..9
   1. Năng lực học Ngữ Văn……………………………………………………………………….9
   2. Năng lực học Ngữ Văn thông qua kiểu bài văn thuyết minh…………………..11
2. Một số phương pháp để phát triển năng lực học Ngữ Văn cho học sinh thông qua kiểu bài văn thuyết minh. ………………………………………………………………….12
   1. Những phương pháp hướng dẫn lí thuyết làm bài văn thuyết minh………….12
   2. Những phương pháp hướng dẫn thực hành về kiểu bài văn thuyết minh…..13

1. GIÁO ÁN THỰC NGHIỆM………………………………………………………………14 GIÁO ÁN 1: CÁC HÌNH THỨC KẾT CẤU CỦA VĂN BẢN THUYẾT

MINH……………………………………………………………………………………………………14

GIÁO ÁN 2: PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH………………………………………..20

GIÁO ÁN 3: HƯỚNG DẪN THỰC HÀNH………………………………………………28

1. HIỆU QUẢ CỦA ĐỀ TÀI…………………………………………………………………..29

1. Nhận xét chung và một số kết quả bước đầu. …………………………………………31
2. Phát triển được một số năng lực cho học sinh. ……………………………………….31

1. ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI………………………………………………………………..31

1. Tính mới.…………………………………………………………………………………………..31
2. Tính khoa học..…………………………………………………………………………………..32
3. Tính sư phạm.…………………………………………………………………………………….32
4. Tính thực tiễn…………………………………………………………………………………….32

1. KẾT LUẬN……………………………………………………………………………………..34

1. KẾT LUẬN……………………………………………………………………………..34
2. KIẾN NGHỊ, ĐỀ XUẤT……………………………………………………………………..35

PHỤ LỤC 1……………………………………………………………………………………………36

PHỤ LỤC 2……………………………………………………………………………………………37

PHỤ LỤC 3……………………………………………………………………………………………38

PHỤ LỤC 4……………………………………………………………………………………………39

1. ĐẶT VẤN ĐỀ 
2. LÝ DO CHON ĐỀ TÀI 

Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực là một khái niệm phương pháp – mục tiêu dạy học quen thuộc với giáo viên, học sinh hiện nay. Với mục tiêu dạy học này, nó đòi hỏi giáo viên, học sinh phải vận dụng nhiều phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực nhằm phát triển phẩm chất, năng lực ở người học. Dạy học Ngữ văn cũng đang vận hành mạnh mẽ theo định hướng và mục tiêu đó.      

Dạy học theo định hướng phát triển năng lực tức là hình thành năng lực học tập cho sinh. Học sinh không chỉ biết kiến thức lí thuyết một chiều trên sách vở mà biết vận dụng kiến thức đó kết hợp với kĩ năng, thái độ, tình cảm, kinh nghiệm, vốn sống … (thậm chí ngoài tri thức riêng lẻ bộ môn thì còn phải tích hợp với kiến thức liên môn) để giải quyết vấn đề. Năng lực học Ngữ Văn chính là quá trình khám phá cái hay, cái đẹp từ những tác phẩm văn chương nhằm khơi dậy, hình thành và phát triển hân cách cho học sinh, bồi dưỡng cho các em tri thức hiểu biết và làm phong phú đời sống tâm hồn, hướng các em tới Chân – Thiện – Mĩ (những giá trị đích thực của cuộc sống). Đồng thời năng lực học Văn cũng chính là quá trình thu nhận tri thức, vận dụng kiến thức, sử dụng năng lực ngôn ngữ, năng lực tạo lập văn bản và các năng lực khác để hướng đến phục vụ trực tiếp cho các kĩ năng đọc, viết, nói và nghe của học sinh. Như vậy năng lực học Văn một mặt phải hướng người học tới việc bồi dưỡng tư tưởng, tình cảm để học sinh phát triển về tâm hồn, nhân cách, mặt khác phải thực hiện vai trò môn học công cụ để phát triển năng lực trung tâm – năng lực giao tiếp (nói, viết) có hiệu quả. Dạy học kiểu bài làm văn thuyết minh trong chương trình Ngữ Văn lớp 10 cũng không nằm ngoài những yêu cầu chung này. Văn thuyết minh có khả năng rất lớn trong việc hình thành và phát triển năng lực học tập bộ môn Ngữ Văn cho học sinh. Văn thuyết minh là kiểu văn bản thông dụng trong mọi lĩnh vực đời sống nhằm cung cấp các tri thức về đặc điểm, tính chất, nguyên nhân… của các sự vật và hiện tượng trong tự nhiên, xã hội cho con người bằng phương thức trình bày, giới thiệu, giải thích. Thời lượng, số lượng chương trình dành cho kiểu bài làm văn thuyết minh trong chương trình Ngữ văn THPT không nhiều. Nó tập trung ở chương trình Ngữ Văn lớp 10 với hai bài dạy chính thức (1,5 tiết) và ba bài khuyến khích học sinh tự đọc nhưng nó thực sự quan trọng khi nó mang đến cho học sinh những khả năng để các em có thể thể hiện được những năng lực thuyết minh của mình. Nó là mảnh đất tiềm năng để học sinh vận dụng các kiến thức đã học vào quyết những vấn đề thực tiễn. Cụ thể là biết vận dụng văn thuyết minh để trình bày được một cách chính xác, khách quan, trung thực về các sự vật và hiện tượng trong tự nhiên, xã hội để phục vụ cho những mục đích thiết thực, cụ thể mà đề tài sẽ trình bày sau. 

Có ý nghĩa quan trọng như vậy nhưng việc dạy và học phần kiến thức về kiểu bài làm văn thuyết minh nhìn chung là chưa đáp ứng được mục tiêu và sự kỳ vọng của tiểu loại. Đây là một thực trạng diễn ra khá phổ biến đối với đối tượng là học sinh vùng sâu, vùng xa, vùng miền núi như trường THPT Con Cuông. Bên cạnh đó nhận thức của giáo viên về vai trò, ý nghĩa của kiểu loại bài này trong chương trình chưa xác đáng; chưa có sự đầu tư tìm hiểu xây dựng phương pháp dạy phù hợp. Với thực tế như vậy việc phát triển năng lực học Ngữ Văn thông qua kiểu bài làm văn thuyết minh chắc chắn sẽ khó đạt kết quả cao. Đề tài của SKKN sẽ hướng tới việc đề ra những giải pháp thích hợp cho đối tượng học sinh THPT- nhất là đối tượng học sinh miền núi tại huyện Con Cuông- có được những nhận thức và định hướng để phát triển được năng lực học tập bộ môn Văn thông qua tiểu loại bài văn thuyết minh. Hình thành cho các em phương pháp học tập và tạo lập văn bản trôi chảy, thuyết phục. Từ đó tạo thêm hứng thú của học sinh với bộ môn ngữ văn. Bản thân tự nhận thấy đây là một vấn đề mới, thiết thực, cần thiết đối với đối tượng học sinh của trường chúng tôi nói riêng và học sinh THPT miền núi nói chung. Trên cơ sở kế thừa những phương pháp, mục tiêu đã có và nắm bắt những định hướng chỉ đạo để chuẩn bị thực hiện đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông 2018, đề tài sẽ đưa ra những giải pháp cụ thể, phù hợp để nâng cao năng lực học tập bộ môn Ngữ Văn thông qua kiểu bài văn thuyết minh từ đó góp phần cải thiện chất lượng học tập bộ môn Ngữ Văn cho địa bàn miền núi. 

Xuất phát từ thực tế và nhận thức như vậy, trong quá trình dạy học, bản thân đã luôn trăn trở, tìm tòi, thể nghiệm để phân tích nguyên nhân và tìm những giải pháp nhằm cải thiện, thay đổi chất lượng của học sinh đối với việc tiếp cận kiểu bài văn thuyết minh. Với kinh nghiệm thu nhận được của mình, tôi cũng đã đúc kết được một số kinh nghiệm và đạt được một số kết quả bước đầu. Tôi xin được trao đổi, trình bày một vài ý kiến của mình về phương pháp nâng cao năng lực học tập bộ môn Ngữ Văn cho học sinh qua đề tài “Phát triển năng lực học văn cho học sinh THPT thông qua kiểu bài làm văn thuyết minh”. 

Đề tài đã được trình bày, thẩm định, đánh giá đạt kết quả cấp trường và được đề xuất xét công nhận cấp ngành. 

1. PHẠM VI, ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU