SKKN Một số phương pháp, kĩ thuật dạy học và kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực nhằm nâng cao chất lượng giờ học Ngữ văn cho học sinh lớp 10

II. MÔ TẢ GIẢI PHÁP SÁNG KIẾN  

1. Tình trạng các giải pháp ã biết 

1.1. Hiện trạng trước khi áp dụng giải pháp mới  

Trong xu hướng toàn cầu hóa, quốc tế hóa hiện nay, con người ược xem là nhân tố chính của sự phát triển. Xã hội càng phát triển, nhu cầu về nguồn lực con người càng tăng càng òi hỏi chất lượng dạy và học cần phải ược nâng cao. Hội nghị lần thứ 8, BCH TW khoá XI ngày 04/11/2013 ã ra Nghị quyết số 29– NQ/TW về ổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và ào tạo với quan iểm chỉ ạo: “Phát triển giáo dục và ào tạo là nâng cao dân trí, ào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học i ôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia ình và giáo dục xã hội”. Theo ó, nghị quyết cũng ã nêu rõ nhiệm vụ và giải pháp cho giáo dục trong thời kì mới là: “Tiếp tục ổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện ại; phát huy tính tích cực, chủ ộng, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp ặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở ể người học tự cập nhật và ổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập a dạng, chú ý các hoạt ộng xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học”. Để thực hiện tốt và có hiệu quả nhiệm vụ này nhằm áp ứng nhu cầu ổi mới toàn diện, căn bản của ngành giáo dục nước ta hiện nay thì một trong những yếu tố quan trọng góp phần làm nên thắng lợi là ổi mới phương pháp giảng dạy theo ịnh hướng phát triển năng lực học sinh.  

Phương pháp dạy học và kiểm tra ánh giá năng lực học văn của học sinh ở các trường phổ thông hiện nay thực sự vẫn còn nhiều vấn ề trăn trở, cần quan tâm và thay ổi. Với các văn bản văn học, giáo viên chủ yếu hướng dẫn học sinh tiếp nhận văn bản bằng cách “giảng văn” cho học sinh nghe là chính. Nghĩa là, giáo viên thường ọc kĩ văn bản, nói ra cho học sinh nghe cái hay, cái ẹp của văn bản theo cách hiểu của mình hoặc cách hiểu của các nhà phê bình văn học nổi tiếng cho học sinh (thể hiện qua sách giáo viên và các tài liệu tham khảo). Học sinh thường nghe và ghi chép lại những iều giáo viên nói ể làm tư liệu cho viết văn nghị luận văn học. Trong dạy học văn học theo lối giảng văn, giáo viên thường sử dụng phương pháp giảng bình/phân tích ể diễn tả những cảm nhận của bản thân về văn bản. Ngay cả khi vấn ề “Đọc – hiểu” và “Dạy học ọc hiểu” ã ược ặt ra với chương trình 2006 thì người “Đọc – hiểu” ở trường phổ thông chủ yếu vẫn là giáo viên. Hoạt ộng ọc của học sinh trong giờ Đọc – hiểu văn bản văn học thường chỉ dừng lại ở chỗ ọc thành tiếng, ọc diễn cảm. Phần lớn thời gian của giờ học, nhất là ở những khối lớp của cấp trung học phổ thông, giáo viên thường “Đọc hộ”, “Cảm thụ hộ” học sinh bằng việc nêu lên hệ thống nội dung của bài học ( ã ược chuẩn bị sẵn trong giáo án) và ưa ra những câu hỏi hướng vào việc làm sáng tỏ những nội dung ấy. Do áp lực thi cử nên trong nhiều giờ học, nhiệm vụ chính của giáo viên là giảng văn, “Đọc – chép”, “Chiếu – chép”, nhiệm vụ của học sinh là “Nghe – chép” hoặc “Nhìn – chép”…Ở ây cần phải hiểu rằng, việc dạy học theo hình thức “giảng văn“ không có gì áng lên án bởi nó vẫn có giá trị nhất ịnh. Tuy nhiên, trong thời ại hiện nay, nếu vẫn ộc tôn phương pháp này thì việc dạy học văn học ở trường phổ thông chưa áp ứng mục tiêu hình thành và phát triển năng lực cho học sinh theo chương trình giáo dục phổ thông 2018. 

Bên cạnh ó, ở nhiều trường phổ thông hiện nay, dạy học văn học chủ yếu nghiêng về hướng dẫn học sinh tiếp nhận văn bản, chưa chú trọng ến việc hướng dẫn học sinh tạo lập văn bản văn học (Bao gồm sáng tác văn học và viết văn ể bày tỏ những suy nghĩ, cảm xúc riêng, ộc áo của cá nhân). Mặc dù “Sáng tác văn học” òi hỏi học sinh phải có năng khiếu và ây không phải là mục tiêu chính của dạy văn học, nhưng việc hạn chế sự sáng tạo của học sinh trong học văn học ở các trường phổ thông hiện nay cũng khiến cho năng lực văn học của người học không ược phát triển một cách toàn diện. 

Tổng quan về vấn ề nghiên cứu và phía giáo viên: Hiện nay chưa có một công trình nghiên cứu hay một tài liệu nào công bố về ề tài này một cách ầy ủ như một tài liệu ầy ủ, chi tiết, tối ưu mà giáo viên có thể soạn giảng hiệu quả phù hợp với tình hình thực tế của nhà trường ược. Hầu hết, các tài liệu ược công bố trước ây, kể cả tài liệu Tập huấn do BGD ban hành bồi dưỡng cho giáo viên cũng cơ bản chỉ dừng lại ở phần lý thuyết. Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ giáo dục, mỗi người thầy phải ổi mới ược phương pháp giảng dạy từ “Người học biết gì” chuyển sang yêu cầu “Người học làm ược gì”. Xuất phát từ thực tế này, cơ sở giáo dục các cấp ã nhanh chóng tiếp cận và ổi mới phương pháp giảng dạy theo ịnh hướng năng lực cho học sinh. Nhiều sáng kiến của các thầy cô trong các trường phổ thông qua quá trình vận dụng các phương pháp dạy học mới ã ược ra ời và ã phát huy ược tính hiệu quả thực tế; các hoạt ộng dạy học tích cực ược các tổ chuyên môn, nhóm chuyên môn trao ổi, thảo luận, thống nhất áp dụng vào giảng dạy và coi ó là một nội dung quan trọng trong sinh hoạt chuyên ề, sinh hoạt tổ chuyên môn hay cụm chuyên môn hàng năm trong các nhà trường phổ thông. Tuy nhiên, dù ngành giáo dục nước ta ang ngày một thay ổi theo hướng tích cực, cụ thể là Chương trình giáo dục phổ thông 2018 ang dần ược thay thế trong toàn bộ hệ thống giáo dục phổ thông, nhưng một thực tế cho thấy, các bộ môn nói chung và bộ môn Ngữ văn nói riêng, phương pháp mới vẫn chưa thực hiện ược một cách ồng bộ, hiệu quả ở tất cả các tiết học; giáo viên phải vừa dạy học vừa bồi dưỡng, tập huấn chương trình giáo dục phổ thông mới, vừa vận dụng thực hành giảng dạy phương pháp mới nên không tránh khỏi những khó khăn và lúng túng. Bài dạy vẫn nặng về truyền thụ kiến thức một chiều; phân tích, giảng giải, hỏi – áp, yêu cầu học sinh ghi chép vào vở ể vận dụng. Cũng có nhiều bài giảng mà giáo viên ã thay ổi phương pháp mới như: cho học sinh hoạt ộng nhóm, phát phiếu học tập, hoạt ộng một số trò chơi, sân khấu hoá tác phẩm…nhưng chưa thực hiện thường xuyên và chỉ tập trung ở một số tác phẩm nổi tiếng. Vì vậy, nhiều giờ dạy chưa phát huy ược hết tính chủ ộng, tích cực, sáng tạo của học sinh, chưa thực sự tác ộng, kích thích tư duy và tạo hứng thú cho học sinh. Vẫn còn nhiều giờ dạy, giáo viên chưa tích cực trong việc ổi mới phương pháp dạy học, chưa quan tâm ầu tư thời gian và chưa chủ ộng trong việc sử dụng các phương tiện dạy học vào việc thiết kế, soạn giảng kế hoạch dạy học dẫn ến giờ dạy ơn iệu, nhàm chán nên chưa tạo ược hứng thú, niềm yêu thích, say mê của học sinh ối với môn học. Cũng do tiết học bị giới hạn về thời gian, thầy cô nặng về truyền thụ kiến thức nên nhiều giáo viên chưa chú trọng ến việc giao bài tập, hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài ở nhà, hướng dẫn học sinh các kĩ năng học tập, chưa có những hình thức ộng viên, khích lệ, khơi gợi niềm yêu thích môn học của học sinh qua việc kiểm tra, ánh giá cho iểm. Đồng thời nhiều giáo viên chưa mạnh dạn tổ chức các hoạt ộng trải nghiệm cho học sinh trong và ngoài nhà trường, chưa hướng dẫn học sinh cách tham khảo tài liệu và tự học trên các phương tiện Internet.  

Về phía học sinh: Do ặc thù của bộ môn, a số phải ghi chép nhiều, ơn iệu, có phần mệt mỏi nên các em học sinh trở nên thụ ộng, không hăng hái phát biểu ý kiến, chỉ ngồi nghe thầy cô giảng giải, phân tích, chữa bài và ghi chép; nhiều học sinh chưa thấy ược ý nghĩa và giá trị của bộ môn trong học tập và cuộc sống nên còn coi thường bộ môn, vì vậy vẫn còn hiện tượng: không học, không ọc, không nghe, không ghi chép, thậm chí làm bài qua loa, ại khái khi ược kiểm tra; nhiều học sinh chưa cố gắng, nỗ lực trong học tập; thái ộ dựa dẫm, ỉ lại vào thầy cô, bạn bè nên kết quả học tập rất thấp. Bên cạnh ó, một số học sinh chăm ngoan, chịu khó nhưng kết quả học tập chưa cao vì chưa biết cách xác ịnh những nội dung chính của bài học, chưa có kĩ năng tìm hiểu tác phẩm, phân tích nhân vật, tình huống truyện…; tự ti, nhút nhát không dám trình bày trước ám ông; cũng có những học sinh có tố chất, sở trường nhưng chưa có cơ hội ược phát huy năng lực, sáng tạo của bản thân do tiết dạy của giáo viên một số giáo viên chưa thực sự ổi mới. 

+ Năm học 2019-2020, 2020-2021 sáng kiến ã ược thực hiện thể nghiệm, ược áp dụng trong phạm vi hẹp, vận dụng một số phương pháp kĩ thuật dạy học chủ yếu trong phần Khởi ộng và phần Vận dụng luyện tập. 

+ Năm học 2021-2022, qua quá trình tập huấn các Modun của chương trình GDPT 2018, ặc biệt sau quá trình áp dụng cụ thể với ối với môn Ngữ văn khối 10, với học sinh ầu cấp THPT thì phương pháp giảng dạy tích cực theo ịnh hướng năng lực học sinh càng ược quan tâm và chú trọng hơn. Đồng thời, ây cũng là tiền ề bước ầu cho chương trình GDPT 2018 sẽ thực hiện ối với học sinh lớp 10 trong năm học 2022-2023. Vì vậy, với ặc thù là một trường óng trên ịa bàn vùng kinh tế ặc biệt khó khăn, ể góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy và học, bản thân tôi trong quá trình giảng dạy ã chú trọng ến:“Một số phương pháp, kĩ thuật dạy học và kiểm tra, ánh giá theo ịnh hướng phát triển năng lực nhằm nâng cao chất lượng giờ học Ngữ văn cho học sinh lớp 10 tại trường THPT huyện Văn Chấn”. 

1.2. Thuận lợi 

Một là: Đa số học sinh có ý thức tu dưỡng và rèn luyện ạo ức, biết lắng nghe và cố gắng học tập. 

Hai là: Do ặc thù của bộ môn, có nhiều tác phẩm văn học, một số bài về văn thuyết minh hay trình bày một vấn ề… học sinh thể tự do trình bày những suy nghĩ, quan iểm của bản thân một cách khách quan, chân thực và sáng tạo. Thông qua các tác phẩm văn học, với sự ịnh hướng, hướng dẫn của giáo viên, học sinh có cơ hội ược thể hiện năng lực cá nhân của bản thân với nhiều hình thức tổ chức a dạng, phù hợp với tâm lí lứa tuổi học sinh. Thông qua các hoạt ộng học nhóm, sân khấu hoá, hoạt ộng trải nghiệm tập thể, các em học sinh có cơ hội ược cảm thông, yêu thương, gần gũi và chia sẻ với nhau hơn.  

Ba là: Có một số học sinh thực sự yêu thích, am mê môn học. Điều này ược thể hiện qua những phát hiện, khám phá riêng của học sinh trong quá trình học tập. 

1.3. Khó khăn 

Một là: Tiết học Ngữ văn nói chung phải ọc, nghe, ghi chép nhiều; chủ yếu giáo viên làm việc nhiều, học sinh thụ ộng ghi chép, không phát huy ược năng lực tự làm việc, sáng tạo và tư duy của học sinh. 

Hai là: Học sinh chưa có kĩ năng tiếp cận và tìm hiểu các nội dung của bài học; chưa biết cách Đọc – hiểu và xác ịnh những kiến thức cơ bản, những nội dung quan trọng của bài học.  

Ba là: Nhiều học sinh còn lười học, không chuẩn bị bài ở nhà, coi thường bộ môn; trong lớp không chú ý nghe giảng, không ghi chép bài; ỉ lại, không vận ộng suy nghĩ. 

Bốn là: Do ặc thù của bộ môn và còn sự hạn chế về thời gian nên nhiều sản phẩm chuẩn bị chu áo, công phu, sáng tạo của học sinh không ủ thời gian trình bày trên lớp theo ý tưởng của học sinh. Các hoạt ộng trải nghiệm ở một số tiết học với mong muốn ược thực hiện trong và ngoài nhà trường còn gặp nhiều khó khăn. 

Nhằm thay ổi tư duy về cách dạy, cách học bộ môn Ngữ văn áp ứng chương trình giáo dục phổ thông 2018 ối với học sinh lớp 10 – học sinh ầu cấp THPT và trên cơ sở kế thừa sáng kiến năm học 2020-2021, ó là lý do tôi chọn ề tài: “Một số phương pháp, kĩ thuật dạy học và kiểm tra, ánh giá theo ịnh hướng phát triển năng lực nhằm nâng cao chất lượng giờ học Ngữ văn cho học sinh lớp 10 tại trường THPT huyện Văn Chấn”. 

2. Nội dung (các) giải pháp ề nghị công nhận là sáng kiến 

2.1. Mục ích của giải pháp 

Một là: Đáp ứng kịp thời về ổi mới giáo dục theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, dạy học theo ịnh hướng phát triển năng lực cho học sinh khối 10 của trường THPT huyện Văn Chấn. 

Hai là: Tạo giờ học sôi nổi; phát huy tính tích cực, chủ ộng, sáng tạo của học sinh; em lại niềm vui, hứng thú và trách nhiệm học tập cho học sinh.a