Phát triển năng lực giao tiếp hợp tác của học sinh thông qua hoạt động nhóm trong môn Ngữ văn 7

Trong Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, năng lực giao tiếp và hợp tác được xác định là một trong những năng lực cốt lõi cần hình thành và phát triển ở học sinh phổ thông. Đặc biệt, môn Ngữ văn là môi trường thuận lợi để học sinh rèn luyện các kỹ năng ngôn ngữ, biểu đạt, thảo luận và làm việc nhóm. Trên cơ sở đó, sáng kiến kinh nghiệm “Phát triển năng lực giao tiếp hợp tác của học sinh thông qua hoạt động nhóm trong môn Ngữ văn 7” được thực hiện nhằm đưa ra các biện pháp cụ thể, giúp giáo viên tổ chức hiệu quả hoạt động nhóm trong dạy học Ngữ văn, từ đó phát huy sự chủ động, tích cực và tinh thần hợp tác của học sinh, phù hợp với định hướng phát triển năng lực trong chương trình mới.

1. Tóm tắt lý do chọn đề tài

Qua thực tế giảng dạy, tôi nhận thấy học sinh lớp 7 tuy có khả năng tiếp nhận kiến thức tốt nhưng vẫn còn hạn chế trong kỹ năng giao tiếp và làm việc nhóm. Việc hợp tác học tập còn mang tính hình thức, ít có sự tương tác và lắng nghe thực sự giữa các thành viên. Trong khi đó, nội dung chương trình Ngữ văn 7 yêu cầu cao hơn về khả năng trình bày, phân tích, trao đổi và phản biện. Do đó, cần có những biện pháp tổ chức hoạt động nhóm hiệu quả, giúp học sinh phát triển năng lực giao tiếp và tinh thần hợp tác một cách thực chất.

2. Các biện pháp thực hiện

Biện pháp 1: Giao nhiệm vụ đọc và tìm hiểu văn bản với hoạt động Đọc để nâng cao khả năng giải quyết vấn đề theo nhóm

Mục tiêu của biện pháp này là giúp học sinh biết cách thảo luận, phân tích văn bản và giải quyết vấn đề học thuật theo nhóm. Giáo viên phân chia nhóm học sinh, giao nhiệm vụ tìm hiểu từng phần nội dung văn bản (bố cục, nhân vật, nghệ thuật…), sau đó tổ chức thảo luận và trình bày kết quả. Qua đó, học sinh phải cùng nhau hợp tác, trao đổi ý kiến và thống nhất nhận định. Điểm mới của biện pháp là tạo được không khí học tập tích cực, học sinh làm việc với vai trò chủ thể, tự nghiên cứu, từ đó nâng cao kỹ năng thuyết trình và giải quyết vấn đề chung.

Biện pháp 2: Kết hợp kỹ thuật dạy học công đoạn và mảnh ghép giúp học sinh nâng cao khả năng tương tác, làm việc đội nhóm

Biện pháp này nhằm tạo sự tương tác đa chiều giữa các thành viên trong nhóm, mỗi học sinh giữ vai trò khác nhau nhưng đều quan trọng. Giáo viên thiết kế bài học thành các công đoạn nhỏ, giao từng phần việc cụ thể để học sinh thực hiện độc lập trước, sau đó dùng kỹ thuật mảnh ghép để nhóm tổng hợp kết quả thành sản phẩm chung. Cách làm này buộc học sinh phải lắng nghe, phản hồi và điều chỉnh trong quá trình hợp tác. Điểm sáng tạo nằm ở sự phối hợp giữa hai kỹ thuật dạy học tích cực, tạo ra quy trình nhóm hóa bài bản, khoa học, tăng tính trách nhiệm cá nhân trong tập thể.

Biện pháp 3: Ứng dụng kỹ thuật đóng vai giúp học sinh phối hợp khéo léo trong hoạt động Nói và Nghe

Trong hoạt động Nói và Nghe, tôi tổ chức các tình huống đóng vai để học sinh nhập vai vào nhân vật trong văn bản hoặc các tình huống giao tiếp quen thuộc. Việc phân vai và luyện tập giúp các em rèn kỹ năng thể hiện cảm xúc, điều chỉnh ngữ điệu, và phối hợp linh hoạt với bạn diễn. Đồng thời, học sinh học được cách lắng nghe, tương tác và phản hồi một cách lịch sự, đúng trọng tâm. Điểm mới ở đây là vận dụng kỹ thuật sân khấu hóa trong một phân môn vốn thiên về kỹ năng nói – nghe cá nhân, biến tiết học thành môi trường giao tiếp thực thụ, sinh động.

Biện pháp 4: Giao nhiệm vụ lên dàn ý và đánh giá, nhận xét chéo với hoạt động Viết giúp nâng cao khả năng diễn đạt, thấu hiểu trong giao tiếp

Trong hoạt động dạy Viết, thay vì yêu cầu học sinh viết độc lập, tôi tổ chức làm việc nhóm theo quy trình: cùng nhau xây dựng dàn ý, viết nháp bài viết, sau đó trao đổi với nhóm khác để nhận xét, đánh giá chéo. Học sinh được hướng dẫn cách đưa ra nhận xét có căn cứ, phản biện hợp lý và tiếp thu phản hồi để chỉnh sửa bài viết. Biện pháp này không chỉ nâng cao kỹ năng viết mà còn rèn luyện khả năng diễn đạt mạch lạc, phản hồi văn hóa và phát triển tư duy phản biện – những yếu tố cần thiết trong giao tiếp hợp tác.

3. Điểm mới, sáng tạo của đề tài

• Kết hợp linh hoạt nhiều kỹ thuật dạy học nhóm hiện đại (công đoạn, mảnh ghép, đóng vai, phản biện chéo) trong cùng một tiết học.

• Gắn kết chặt chẽ giữa 4 hoạt động đọc – nói – nghe – viết với năng lực giao tiếp hợp tác.

• Học sinh được trải nghiệm các vai trò khác nhau trong nhóm, từ đó phát triển tư duy, kỹ năng trình bày và phản hồi.

• Chú trọng phát triển kỹ năng ngôn ngữ thông qua làm việc nhóm thực chất, không hình thức.

4. Hiệu quả của đề tài

• Học sinh mạnh dạn hơn khi trình bày, phản biện và chia sẻ quan điểm.

• Kỹ năng hợp tác, lắng nghe và điều phối trong nhóm của học sinh được cải thiện rõ rệt.

• Không khí lớp học trở nên tích cực, chủ động, giảm thụ động và ỷ lại.

• Giáo viên dễ dàng quan sát, đánh giá tiến trình học tập qua từng vai trò nhóm của học sinh.

• Tập thể lớp trở nên gắn kết, phối hợp ăn ý hơn trong các tiết học Ngữ văn và các hoạt động tập thể.

Sáng kiến “Phát triển năng lực giao tiếp hợp tác của học sinh thông qua hoạt động nhóm trong môn Ngữ văn 7” đã chứng minh tính khả thi và hiệu quả rõ rệt khi triển khai thực tế. Qua các biện pháp đổi mới tổ chức nhóm, học sinh được rèn luyện đồng thời năng lực ngôn ngữ và kỹ năng sống. Kính mời quý thầy cô truy cập và tải tài liệu đầy đủ tại: Phát triển năng lực giao tiếp hợp tác của học sinh thông qua hoạt động nhóm trong môn Ngữ văn 7