SKKN Biện pháp phát triểnphẩm chất chăm chỉ; năng lực tự học, tin học và công nghệ cho học sinh Trung họcphổ thông qua các hoạt động tập thể và trải nghiệm, sáng tạo

A. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI 

Leibniz đã nói “Ai làm chủ giáo dục có thể thay đổi thế giới”, câu nói nhấn mạnh sứ mệnh cao cả của người làm chủ giáo dục. Mượn câu nói trên, chúng tôi muốn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giáo dục trong phạm vi trường Trung học phổ thông. Xã hội Việt Nam hiện nay có những yếu tố tác động tạo nên sự chuyển biến mạnh mẽ đối với yêu cầu chất lượng giáo dục ở bậc học Trung học phổ thông nói chung và trường 

Trung học phổ thông Thanh Chương 1 chúng tôi nói riêng. Đó là sự đổi mới mạnh mẽ theo hướng hiện đại hóa, quá trình toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, đồng thời cuộc cách mạng khoa học công nghệ tạo nên những bước phát triển nhảy vọt, sự hình thành nền kinh tế tri thức, xã hội tri thức… Trong bối cảnh ấy, nền giáo dục nước nhà bắt buộc phải thay đổi cách thức, phải không ngừng đổi mới và thích nghi, đây là một quy luật tất yếu. Đặc biệt, chúng ta phải chú trọng đổi mới việc giáo dục và giảng dạy để đáp ứng yêu cầu về nguồn nhân lực có tri thức, kĩ năng và phẩm chất. 

Nghị quyết 29 – NQTW Đảng khóa 8 “Về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng XHCN và hội nhập quốc tế” đã nêu rõ giải pháp Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học. 

Văn bản số 1776/SGD&ĐT- GDTrH ngày 26 tháng 8 năm 2022 của Sở Giáo dục và Đào tạo Nghệ An về hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ năm học 2022- 2023 cũng nhấn mạnh yêu cầu đối với các trường Trung học phổ thông trên địa bàn tỉnh phải “tăng cường sử dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực, khai thác sử dụng thiết bị dạy học và học liệu”, “Tiến trình dạy học mỗi bài học được xây dựng thành các hoạt động học với mục tiêu, nội dung, sản phẩm học tập và cách thức thực hiện linh hoạt để giao cho HS thực hiện trong lớp học, ngoài lớp học, ở trường, ở nhà, cơ sở sản xuất, kinh doanh, tại di sản văn hóa và cộng đồng. Tăng cường giao cho học sinh tự nghiên cứu sách giáo khoa và tài liệu tham khảo, thực hiện ở nhà hoặc qua mạng, để tiếp nhận và vận dụng kiến thức; dành nhiều thời gian trên lớp để tổ chức cho HS báo cáo, thuyết trình, thảo luận, luyện tập, thực hành, kết quả tự học của mình” “Tiếp tục triển khai dạy học gắn liền với thực tiễn” “thể hiện trong kế hoạch giáo dục môn học dưới hình thức thực hành, trải nghiệm trong môn học hoặc được thiết kế thành các hoạt động giáo dục không tổ chức trong lớp học”. Trong thực tế, chúng tôi cũng nhận thấy, thông qua các hoạt động tập thể và học tập trải nghiệm sáng tạo góp phần phát triển năng lực và phẩm chất cho người học là một giải pháp rất hữu hiệu. 

Mặt khác, con người trong nhịp sống hiện đại ngày nay đòi hỏi phải có phẩm chất chăm chỉ, trong khi đó, khảo sát thực tiễn, chúng tôi nhận thấy một bộ phận không nhỏ học sinh có tư tưởng thụ động, chờ đợi, hưởng thụ. Các bậc phụ huynh ngày nay sinh ít con nên cha mẹ hay bao bọc, làm thay cho con, góp phần tạo nên tính ỷ lại, lười biếng, thụ động; có một bộ phận không biết làm những việc thông thường hàng ngày như tự chăm sóc bản thân, làm việc nhà, đỡ đần cho cha mẹ. Những tưởng điều đó không ảnh hưởng gì đến việc học tập ở trường nhưng đây cũng là một trong những nguyên nhân tạo thành thói quen của nhiều học sinh đến trường không chăm chỉ làm bài tập, chăm chăm chờ chép bài của bạn hoặc chờ thầy cô giải để chép hoặc lên mạng tìm lời giải. Khi lao động hay vệ sinh, trực nhật không biết làm sao cho ngay ngắn, sạch sẽ, khoa học. Vì thế, việc rèn luyện và phát triển cho các em phẩm chất chăm chỉ và năng lực tự học là rất cần thiết. 

Bên cạnh đó, ngày nay nền khoa học công nghệ phát triển với tốc độ nhanh chóng, thời đại công nghệ 4.0, thời đại số hóa. Học sinh cần được tiếp cận và sử dụng hiệu quả những tiện ích trên mạng internet vào học tập. Hầu như học sinh ở trường Trung học phổ thông đều có điện thoại thông minh kết nối mạng internet nhưng để sử dụng và khai thác phục vụ cho việc học là số ít, chủ yếu lướt facebook, zalo, chơi điện tử, liên lạc bạn bè; lượng học sinh sử dụng điện thoại phục vụ học tập có nhưng là con số ít. Trong khi đó học liệu điện tử là kênh thông tin vô cùng phong phú, đa dạng, hữu ích, tiện dụng trong xã hội ngày nay, đặc biệt với học sinh giúp tiết kiệm thời gian, tiền bạc. Hơn nữa, học liệu điện tử bất kì lúc nào học sinh cũng có thể tìm hiểu, khai thác. Hướng dẫn, khích lệ học sinh khai thác lợi ích của kênh điện tử phục vụ cho việc học tập và rèn luyện cũng là một nội dung của nhiệm vụ năm học 2022 – 2023. Vì thế, chúng ta bắt buộc phải chú trọng phát triển cho học sinh năng lực tin học và công nghệ để đáp ứng yêu cầu chất lượng giáo dục của thời đại. 

Từ những lẽ trên, chúng tôi đã lựa chọn nghiên cứu đề tài Biện pháp phát triển phẩm chất chăm chỉ; năng lực tự học, tin học và công nghệ cho học sinh Trung học phổ thông qua các hoạt động tập thể và trải nghiệm, sáng tạo. 

B. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 

I. CƠ SỞ LÍ LUẬN 

1.1. Những hiểu biết về giáo dục theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh Trung học phổ thông 

Chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực nay còn gọi là dạy học định hướng kết quả đầu ra được bàn đến nhiều từ những năm 90 của thế kỷ 20 và ngày nay đã trở thành xu hướng giáo dục quốc tế. Giáo dục định hướng phát triển năng lực nhằm mục tiêu phát triển năng lực người học. 

Giáo dục định hướng năng lực nhằm đảm bảo chất lượng đầu ra của việc dạy học, thực hiện mục tiêu phát triển toàn diện các phẩm chất nhân cách, chú trọng năng lực vận dụng tri thức trong những tình huống thực tiễn nhằm chuẩn bị cho con người năng lực giải quyết các tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp. Chương trình này nhấn mạnh vai trò của người học với tư cách chủ thể của quá trình nhận thức. 

Chương trình dạy học định hướng phát triển năng lực không quy định những nội dung dạy học chi tiết mà quy định những kết quả đầu ra mong muốn của quá trình giáo dục, trên cở sở đó đưa ra những hướng dẫn chung về việc lựa chọn nội dung, phương pháp, tổ chức và đánh giá kết quả dạy học nhằm đảm bảo thực hiện được mục tiêu dạy học tức là đạt được kết quả đầu ra mong muốn. Trong chương trình định hướng phát triển năng lực, mục tiêu học tập, tức là kết quả học tập mong muốn thường được mô tả thông qua hệ thống các năng lực (Competency). Kết quả học tập mong muốn được mô tả chi tiết và có thể quan sát, đánh giá được. Học sinh cần đạt được những kết quả yêu cầu đã quy định trong chương trình. Việc đưa ra các chuẩn đào tạo cũng là nhằm đảm bảo quản lý chất lượng giáo dục theo định hướng kết quả đầu ra. 

Với triết lý giáo dục “lấy việc hình thành năng lực người học làm trung tâm, làm mục tiêu đào tạo thay cho truyền thụ kiến thức”, ngày 4/11/2013, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã ký ban hành Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8, Ban Chấp hành Trung ương khóa XI (Nghị quyết số số 29-NQ/TW) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Như vậy, đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục chính là chuyển giáo dục sang hướng tiếp cận năng lực. 

1.2. Những hiểu biết về hoạt động tập thể và trải nghiệm, sáng tạo trong trường Trung học phổ thông 

Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là hoạt động giáo dục, trong đó, dưới sự hướng dẫn và tổ chức của nhà giáo dục, từng cá nhân học sinh được tham gia trực tiếp vào các hoạt động thực tiễn khác nhau của đời sống gia đình, nhà trường cũng như ngoài xã hội với tư cách là chủ thể của hoạt động, qua đó phát triển năng lực thực tiễn, phẩm chất nhân cách và phát huy tiềm năng sáng tạo của cá nhân mình. Trải nghiệm sáng tạo là hoạt động được coi trọng trong từng môn học. 

Hoạt động trải nghiệm sáng tạo không gọi là môn học mà là hoạt động giáo dục. Môn học được tạo nên bởi một hoặc một vài lĩnh vực khoa học nên nội dung của nó được cấu trúc chặt chẽ còn hoạt động giáo dục sử dụng tích hợp kiến thức, kỹ năng của nhiều lĩnh vực để thực hiện mục tiêu hoạt động của mình. 

Chúng ta hình dung một chương trình giáo dục của bất kỳ quốc gia nào cũng bao gồm nội dung dạy học (các môn học) và nội dung giáo dục (các hoạt động giáo dục). Các môn học thực hiện giảng dạy những lĩnh vực có tính khoa học, chủ yếu nhằm phát triển năng lực trí tuệ cho học sinh. Bên cạnh đó, chúng ta có hoạt động giáo dục, là hoạt động nhằm phát triển những phẩm chất nhân cách, kỹ năng sống hay là năng lực tâm lý xã hội giúp con người có thể thích nghi, thích ứng với xã hội, làm chủ bản thân, biết sống tích cực và hạnh phúc… Đây là những mặt vô cùng quan trọng để tạo nên cuộc sống có ý nghĩa của mỗi cá nhân. Theo cách hiểu đó, hoạt động GD trong chương trình phổ thông có tên gọi là hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Trong chương trình hiện hành, chúng ta cũng có loại hoạt động này với tên gọi là hoạt động ngoài giờ lên lớp hoặc hoạt động ngoài giờ chính khóa. 

Hoạt động học tập trải nghiệm sáng tạo là các hoạt động giáo dục thực tiễn được tiến hành song song với hoạt động dạy học trong nhà trường. Hoạt động này là một bộ phận của quá trình giáo dục được tổ chức ngoài giờ học các môn văn hóa ở trên lớp và có mối quan hệ bổ sung, hỗ trợ cho hoạt động dạy học. Thông qua các hoạt động thực hành, những việc làm cụ thể, học sinh sẽ phát huy vai trò cụ thể, tính tích cực, chủ động, tự giác và sáng tạo của bản thân. Các em được tham gia vào tất cả các khâu của quá trình hoạt động từ thiết kế, chuẩn bị, thực hiện và đánh giá kết quả. Đây cũng được coi là phương pháp dạy học thật sự ưu việt cho sự phát triển năng lực sáng tạo, giúp các em tự chiếm lĩnh kiến thức, hình thành các kỹ năng, giá trị và phẩm chất của bản thân. 

Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là một bộ phận của chương trình đổi mới giáo dục phổ thông. Bên cạnh việc học lí thuyết trên lớp, hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong chương trình giáo dục phổ thông làm cho nội dung giáo dục không bị bó hẹp trong sách vở, giúp học sinh tiếp cận với kiến thức bằng những phương pháp gần gũi, từ đó thêm say mê khám phá tri thức. Hoạt động trải nghiệm còn có vai trò vô cùng quan trọng góp phần giúp học sinh xác định được định hướng nghề nghiệp phù hợp, từ đó có mục tiêu nghề nghiệp trong tương lai và quyết tâm phấn đấu đạt được. 

Là một hoạt động giáo dục của chương trình đổi mới giáo dục phổ thông, hoạt động trải nghiệm sáng tạo đã và đang trở thành chiếc cầu nối giữa nhà trường, kiến thức các môn học với các em học sinh thông qua thực tiễn cuộc sống một cách có tổ chức, có định hướng, góp phần tích cực vào hình thành và củng cố năng lực và phẩm chất nhân cách của học trò. Hoạt động trải nghiệm được thực hiện theo kế hoạch, đồng bộ, thống nhất từ trung ương đến địa phương, trở thành cơ sở quan trọng cho công tác giáo dục pháp luật cho học sinh nói chung và học sinh THPT nói riêng. 

1.3. Một số khái niệm 

1.3.1. Phẩm chất chăm chỉ 

Đức tính chăm học, chăm làm, hăng say học hỏi và nhiệt tình tham gia công việc chung sẽ giúp các em rèn luyện, phát triển bản thân để đạt được những thành công lớn lao trong tương lai. 

Chăm chỉ thể hiện ở những kỹ năng học tập hàng ngày của học sinh, học mọi lúc mọi nơi, luôn dám nghĩ dám làm, dám đặt câu hỏi. Việc rèn nề nếp học tập chủ động, học tập qua trải nghiệm sẽ hỗ trợ học sinh hình thành phẩm chất đáng quý này. 

Chăm đọc sách báo; thường xuyên hoàn thành nhiệm vụ học tập; siêng năng trong công việc gia đình, nhà trường; yêu lao động, có ý chí vượt khó; tích cực rèn luyện để chuẩn bị nghề nghiệp cho tương lai.