SKKN Biện pháp tích hợp giáo dục kỹ năng sống cho học sinh lớp 4 thông qua công tác giảng dạy môn Đạo đức (Bộ sách Cánh diều) (W+PPT)

A. MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài 

Hiện nay, nội dung giáo dục kỹ năng sống đã được nhiều quốc gia trên thế giới đưa vào dạy cho học sinh trong các trường phổ thông dưới nhiều hình thức khác nhau. Ở Việt Nam, để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện thế hệ trẻ, đáp ứng nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế và nhu cầu phát triển của người học, giáo dục phổ thông đã và đang được đổi mới mạnh mẽ theo bốn trụ cột của giáo dục thế kỷ XXI, mà thực chất là cách tiếp cận kỹ năng sống đó là: “Học để biết Học để làm, Học để tự khẳng định mình và Học để cùng chung sống”. 

Mục tiêu giáo dục theo chương trình GDPT 2018 là trang bị kiến thức, trang bị những năng lực cần thiết cho các em học sinh làm cho các em: Giỏi về trí tuệ, cường tráng về thể chất, phong phú về tâm hồn, trong sáng về đạo đức. Nội dung giáo dục kỹ năng sống được tích hợp trong một số môn học như Đạo đức 4 bộ sách Cánh diều. Việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh phổ thông còn được thực hiện thông qua nhiều chương trình, dự án như:Giáo dục bảo vệ môi trường, giáo dục phòng chống HIV/AIDS, giáo dục phòng chống ma túy, giáo dục phòng tránh tai nạn thương tích,…

Đặc biệt, rèn luyện kỹ năng sống cho học sinh được xác định là một trong những nội dung cơ bản được chú trọng trong bộ sách mới Cánh diều. Học sinh Tiểu học là những học sinh ở lứa tuổi nhi đồng, các em mới đang hình thành và phát triển các phẩm chất  nhân cách, những thói quen cơ bản chưa có tính ổn định mà đang được hình thành và củng cố. Do đó việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh Tiểu học nhằm giúp các em có thể sống một cách an toàn, mạnh khỏe là việc làm cần thiết. Chính vì thế tôi đã lựa chọn đề tài “Biện pháp tích hợp giáo dục kỹ năng sống cho học sinh lớp 4 thông qua công tác giảng dạy môn Đạo đức (Bộ sách Cánh diều)” để nghiên cứu. 

2. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu lý luận và thực trạng giáo dục kỹ năng sống thông qua dạy học môn Đạo đức lớp 4 trường Tiểu học… Từ đó đề xuất các biện pháp giáo dục kỹ năng sống giúp học sinh ý thức được giá trị của bản thân trong trong mối quan hệ xã hội, giúp học sinh hiểu biết thể chất, tinh thần mình, có hành vi,thói quen ứng xử có văn hóa, hiểu biết và chấp hành pháp luật. Giúp học sinh có đủ khả năng tự thích ứng với môi trường xung quanh, tự chủ, độc lập, tự tin khi giải quyết công việc.

3. Phạm vi nghiên cứu

Học sinh lớp 4 trường Tiểu học…

4. Đối tượng nghiên cứu 

Nghiên cứu một số biện pháp dạy kĩ năng sống trong dạy học môn đạo đức lớp 4 .

5. Phương pháp nghiên cứu

– Phương pháp phân tích.

– Phương pháp tổng hợp.

– Phương pháp thử nghiệm, kể chuyện, liên môn.

– Phương pháp điều tra.

B. NỘI DUNG 

1. Cơ sở lý luận

Trong văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 9 của Đảng CSVN đã xác định con người là yếu tố cơ bản để phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế nhanh chóng và bền vững. Giáo dục là nhân tố tạo ra nguồn lực con người thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa và thực hiện lý tưởng XHCN “Dân giàu, nước mạnh- xã hội công bằng dân chủ, văn minh”. Đảng ta  đã khẳng định: “Để đáp ứng yêu cầu về con người và nguồn nhân lực, nhân tố quyết định sự phát triển đất nước trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, cần tạo chuyển biến cơ bản, toàn diện về giáo dục và đào tạo”

Trước yêu cầu cấp bách của việc đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng nhiệm vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước theo định hướng XHCN, Luật giáo dục Việt Nam 2005 đã xác định mục tiêu giáo dục tiểu học là: “Giáo dục tiểu học nhằm giúp học sinh hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản để học sinh tiếp tục học lên trung học cơ sở.” Giáo dục đạo đức là một trong những nhiệm vụ giáo dục hàng đầu của nhà trường nói chung và trường tiểu học nói riêng. Bởi lẽ, đó là một trong những mục tiêu giáo dục toàn diện của nhà trường. Đặc biệt trong cơ chế thị trường hiện nay thì giáo dục đạo đức lại là một nội dung giáo dục cần thiết và quan trọng hơn bao giờ hết vì thông qua giáo dục đạo đức thì học sinh sẽ được trang bị những kiến thức, kinh nghiệm, thái độ đúng mức trong việc lựa chọn hành vi ứng xử phù hợp với chuẩn mực đạo đức của xã hội.

Trong nhà trường tiểu học, việc giáo dục đạo đức cho học sinh được thực hiện thông qua hai con đường cơ bản. Đó là tổ chức các hoạt động ngoài giờ lên lớp và dạy học các môn học, đặc biệt là môn đạo đức.

Môn đạo đức có vai trò quan trọng trong việc giáo dục cho học sinh ở cả ba mặt ý thức, thái độ, hành vi theo các chuẩn mực hành vi đạo đức mà xã hội yêu cầu ở học sinh. Môn đạo đức ở tiểu học giữ vai trò quan trọng trong việc giáo dục cơ sở ban đầu những phẩm chất đạo đức cho người học sinh – người lao động mới.

Việc dạy kỹ năng sống trong dạy học môn đạo đức  giúp cho học sinh được học đi đôi với hành, được thực hành trải nghiệm nhiều kĩ năng sống cần thiết phù hợp với lứa tuổi. Chính nhờ có sự trải nghiệm này mà học sinh sẽ tích lũy được nhanh chóng các kinh nghiệm ứng xử đúng đắn trong các tình huống khác nhau, ở trường, ở nhà và ở ngoài xã hội. Từ đó giúp các em hình thành các quan điểm niềm tin và tình cảm

Trong dạy học môn đạo đức, việc dạy kĩ năng sống rất quan trọng. Bởi lẽ, học sinh của chúng ta hiện nay chịu rất nhiều tác động từ nhiều phía khác nhau: từ thầy cô, ông bà, anh chị em, bạn bè, thông tin đại chúng. Tất cả  các yếu tố này có yếu tố tiêu cực và tích cực. Mà đối với học sinh lớp 1, vốn kinh nghiệm sống của các các em còn ít, một số thói quen hành vi chưa ổn định nên rất dễ bị những ảnh hưởng xấu tác động lôi cuốn và phân tán. Trong khi đó, chương trình môn đạo đức lớp 4 lại có những chuẩn mực hành vi thể hiện trong cuộc sống hàng ngày của gia đình. Vì vậy, cần dạy kĩ năng sống để  giúp học sinh có ý thức, thái độ, hành vi đúng để từ đó nâng cao hiệu quả và chất lượng giáo dục. 

2. Cơ sở thực tiễn

* Giáo viên:

Thực tế cho thấy đa số giáo viên lên lớp dạy đạo đức cho học sinh còn theo phương pháp thầy hỏi trò trả lời, chủ yếu là thảo luận nhóm, đọc kênh chữ kết hợp quan sát tranh để rút ra kiến thức cần ghi nhớ. Giáo viên lên lớp chỉ dạy hết bài chưa đào sâu kiến thức. Bên cạnh đó  một số giáo viên còn hạn chế trong quá trình thiết kế và giảng dạy, nặng vào lí thuyết và các tình huống đã có sẵn trong bài mà chưa sáng tạo trong việc đưa ra các tình huống học tập gần gũi với học sinh, để học sinh tự thực hành, vận dụng. Do vậy giờ dạy trở nên nhàm chán và khô khan. Bên cạnh đó điều kiện phương tiện giảng dạy còn thiếu nhiều cộng với giáo viên còn chưa mạnh dạn, chưa có nhiều sáng tạo trong tiết dạy nên chất lượng và hiệu quả của việc dạy và học đạo đức cho học sinh trong trường chưa cao.

* Học sinh:

Giáo viên phần lớn giảng dạy đạo đức theo phương pháp hỏi đáp, quan sát và trình bày nên học sinh lĩnh hội những chuẩn mực hành vi đạo đức chủ yếu là lí thuyết. Do vậy không lôi kéo được hứng thú học tập ở học sinh. Mặt khác giáo viên cũng chưa tạo điều kiện để học sinh được thực hành nên học sinh vận dụng những hành vi đạo đức đó vào thực tế còn hạn chế. Điều đó thể hiện rõ trong giao tiếp, ứng xử hàng ngày của học sinh với bạn bè và thầy cô: một số học sinh vẫn chưa có hành vi đạo đức chuẩn mực như quên chào hỏi, hay nói trống không với người lớn, chưa biết bảo vệ của công, chưa biết làm những việc phù hợp với khả năng để thể hiện lòng yêu quê hương đất nước,…

3. Giải pháp thực hiện

Biện pháp 1: Xác định và xây dựng kế hoạch giáo dục kỹ năng sống thông qua các bài giảng Đạo đức lớp 4

Trong môn Đạo đức, các bài học được biên soạn theo chủ đề, chủ điểm, nếu dạy tốt các chủ đề, chủ điểm sẽ giúp học sinh bồi dưỡng nhuần nhuyễn các kỹ năng sống. Hình thành cách ứng xử linh hoạt cho các em trong cuộc sống. Vì vậy, trước khi thiết kế một bài dạy Đạo đức cụ thể, tôi đã lựa chọn và xác định những kỹ năng sống cần rèn cho học sinh cụ thể qua từng bài Đạo đức như sau:

Ví dụ: Trong bài “Em yêu lao động” (trang 24, Đạo đức 4, bộ sách Cánh diều).

Khi khai thác truyện “Túi lúa mì”

GV: Đưa ra câu hỏi: “Các nhân vật trong câu chuyện thể hiện việc yêu lao động như thế nào?

HS: Thảo luận nhóm – sắm vai.

HS: Các em tự phân vai trong nhóm: Một em đóng vai chú gà trống, hai em đóng vai hai chú chuột Crúc và Véc, một em là người dẫn truyện.

GV: Quan sát các nhóm làm việc, định hướng cho các nhóm còn lúng túng.

GV: Các nhóm lên thể hiện trước lớp.

GV: Cho học sinh tự nhận xét, đánh giá. GV nhận xét và chỉ ra kỹ năng các em đã được hình thành khi sắm vai.

Học sinh sắm vai khi khai thác câu chuyện “Túi lúa mì”

Thông qua việc sắm vai, học sinh được rèn kỹ năng giá trị của lao động như biết sắp xếp thời gian để hoàn thành các công việc hợp lý.

Ví dụ: Khi dạy bài “Em bảo vệ của công” (trang 39, Đạo đức 4, bộ sách Cánh diều)

Sau khi học sinh nắm được ý nghĩa của việc bảo vệ của công và những hành động vô ý thức làm tổn hại đến của công. Tôi cho học sinh xem một số hình ảnh bãi rác ngay gần trường.

Đó là bãi rác khu vực gần cổng trường của trường tôi công tác. Rất nhiều lần, nhà trường đã phối hợp với đoàn thanh niên của phường Thống Nhất để dọn sạch. Nhưng do khu vực đó không có nhà ở và ý thức của người dân chưa cao nên khu vực đó đã nhanh chóng trở thành một bãi rác. Sau khi xem những bức ảnh đó, tôi thấy được thái độ của các em là không đồng tình với những người không có ý thức bảo vệ môi trường, bảo vệ của công. Từ đó các em mạnh dạn đưa ra các ý tưởng bảo vệ của công như: sẽ tham gia dọn rác và làm biển “Cấm đổ rác” cắm trên khu vực đó, tuyên truyền mọi người xung quanh nâng cao ý thức bảo vệ của công, … Với những ý tưởng trên thể hiện các em rất tích cực tham gia các hoạt động bảo vệ của công ở trường, lớp, gia đình và cộng đồng nơi sinh sống. Và đây là ý tưởng mà các em học sinh lớp tôi đã thực hiện được:

– Học sinh làm biển “Cấm đổ rác”

– Học sinh tham gia dọn rác và tuyên truyền bảo vệ của công

Như vậy, tất cả các bài Đạo đức lớp 4 đều có những kỹ năng sống cần thiết để hình thành cho học sinh. Thông qua những bài học đó giúp các em biết sống và ứng xử phù hợp trong mối quan hệ với bản thân, với mọi người, với quê hương, đất nước và với môi trường tự nhiên để trở thành con ngoan trong gia đình, học sinh tích cực của nhà trường và công dân tốt của xã hội.

Biện pháp 2: Đa dạng hóa phương pháp dạy học môn Đạo đức theo định hướng giáo dục kỹ năng sống 

Dạy học Đạo đức cần đi từ quyển và bổn phận của trẻ em. Với cách tiếp cận đó đòi hỏi việc dạy học môn Đạo đức phải nhẹ nhàng, sinh động, tránh áp đặt, thông tin một chiều hay cứng nhắc, nhàm chán. 

Dạy học môn Đạo đức cần được tích hợp với giáo dục kỹ năng sống cho học sinh và được tiến hành với các phương pháp nhằm tăng cường tổ chức hoạt động cho phù hợp, huy động được vốn sống, vốn kinh nghiệm của học sinh, giúp học sinh tự khám phá tri thức, tự rèn luyện kỹ năng, hành vi của bản thân. Thông qua việc sử dụng, vận dụng các phương pháp dạy học môn Đạo đức có khả năng tích cực hóa các hoạt động của học sinh, nhằm giúp học sinh lĩnh hội nội dung bài học một cách nhẹ nhàng, sinh động thông qua các hoạt động: Trò chơi, đóng vai, xử lí tình huống, kể chuyện theo tranh, xây dựng phần kết của câu chuyện mở, đánh giá và tự đánh giá về hành vi của bản thân và những người xung quanh dựa vào chuẩn mực, mẫu hành vi, tìm hiểu các sự kiện hiện tượng, các thực trạng hoạt động của một số cơ sở có liên quan đến chủ đề nội dung học tập và rèn luyện kỹ năng sống.  

Các phương pháp dạy học môn Đạo đức phải gắn liền với cuộc sống thực tế của học sinh, các chuyện kể được sử dụng, các tình huống được xây dựng, các tranh ảnh thiết kế và sử dụng, các tình huống đóng vai phải phù hợp với cuộc sống diễn ra của học sinh trong các mối quan hệ của các em ở gia đình, nhà trường, xã hội. Giáo viên cần phải căn cứ vào mục tiêu nội dung bài học, căn cứ vào kỹ năng sống cần rèn luyện và thực hành cho học sinh để lựa chọn phương pháp dạy học trong các phương pháp sau và vận dụng nó một cách sáng tạo: 

– Phương pháp động não;

– Phương pháp nêu vấn đề;

– Phương pháp đóng vai;

– Phương pháp trò chơi;

– Phương pháp thảo luận nhóm;

– Phương pháp trực quan;

– Phương pháp dự án;

– Phương pháp kể chuyện,

– Phương pháp trực quan

– Phương pháp nêu gương.

Mỗi phương pháp dạy học trên đều có thế mạnh khác nhau trong việc khai thác vốn sống, vốn kinh nghiệm của học sinh, nó có khả năng phù hợp với mục tiêu và nội dung bài học đáp ứng với khả năng trong quá trình dạy học. Do đó giáo viên có thể lựa chọn phương pháp và vận dụng các phương pháp dạy học khác nhau đối với từng bài học nhằm tăng cường rèn luyện kỹ năng sống cho học sinh. Điều kiện để đổi mới phương pháp dạy học môn Đạo đức theo hướng tăng cường giáo dục kỹ năng sống cho học sinh là: 

– Giáo viên phải hiểu rõ đổi mới phương pháp dạy học là sự vận dụng phối hợp một cách linh hoạt sáng tạo giữa phương pháp dạy học truyền thống với các phương pháp dạy học hiện đại có có khả năng khai thác vốn sống, vốn kinh nghiệm của học sinh